 Μίκυ Μοβσεσιάν Μάρτιος- Ιούνιος 2019, τεύχος 100
Οι Αρμένιοι, ένα από τα αρχαιότερα έθνη της Μέσης Ανατολής, ανήκουν στην ινδοευρωπαϊκή φυλή, όπως και η γλώσσα τους η οποία αποτελεί κλάδο της ινδοευρωπαϊκής γλωσσικής οικογένειας. Τα αρμενικά υψίπεδα θεωρούνται η ιστορική γενέτειρα του λαού αυτού. Η ιστορία των Αρμενίων έχει ηλικία περίπου τεσσάρων χιλιάδων ετών.
Η γεωπολιτική θέση των αρμενικών υψιπέδων επηρέασε σημαντικά την ιστορία του έθνους, καθώς βρίσκεται στο σταυροδρόμι μεταξύ Ασίας και Ευρώπης, γεγονός που συνέβαλε τόσο στον εμπλουτισμό του αρμενικού πολιτισμού από άλλους πολιτισμούς όσο και στη δημιουργία ιστορικών δεσμών με άλλα έθνη. Η γεωγραφική θέση της χώρας, ωστόσο, ήταν η κύρια αιτία επιθέσεων και απειλών από τη Δύση, κυρίως την Ανατολή, οι οποίες έδρασαν -και ακόμα δρουν- καταλυτικά στη διαμόρφωση της εθνικής ιστορίας της Αρμενίας έως σήμερα.
Ο συνολικός αριθμός των Αρμενίων παγκοσμίως ανέρχεται στα 13 εκατομμύρια περίπου. Το μεγαλύτερο μέρος του αρμενικού πληθυσμού ζει εκτός των συνόρων της σύγχρονης Αρμενίας, εξαιτίας της μακραίωνης κυριαρχίας από άλλους λαούς αλλά και λόγω διαφόρων άλλων πολιτικών, οικονομικών και θρησκευτικών παραγόντων. Τα 8-9 εκατομμύρια Αρμενίων που διαβιώνουν στη διασπορά είναι απόδειξη της ιδιαίτερα δύσκολης ιστορικής πορείας του λαού αυτού. Από την αρχαιότητα υπήρχαν πολλά μικρά κράτη στα αρμενικά υψίπεδα, τα οποία αργότερα συναποτέλεσαν το Ενωμένο Αρμενικό Βασίλειο. Στις ημέρες μας, και μόλις στο ένα δέκατο της έκτασης της ιστορικής Αρμενίας, υπάρχουν δύο αρμενικά κράτη, η Δημοκρατία της Αρμενίας και η Δημοκρατία του Αρτσάχ (Ναγκόρνο Καραμπάχ), στα οποία κατοικεί μόλις το ένα τρίτο του παγκόσμιου αρμενικού πληθυσμού. Παρά τη μακρόχρονη παραμονή τους κάτω από την ξένη κυριαρχία, οι Αρμένιοι κατάφεραν να διαφυλάξουν τον ξεχωριστό πολιτισμό τους. Το 301 μ.Χ. η Αρμενία έγινε η πρώτη χώρα που υιοθέτησε τον χριστιανισμό ως επίσημη κρατική θρησκεία. Το μεγαλύτερο μέρος των χριστιανών Αρμενίων πρόσκειται στην Αρμενική Αποστολική Εκκλησία. Ένας μικρός αριθμός ανήκει στην Καθολική, την Ορθόδοξη και την Προτεσταντική Εκκλησία, ενώ υπάρχει και ένας αδιευκρίνιστος αριθμός μουσουλμάνων (εξισλαμισμένων) Αρμένιων. Τι είναι αυτό, όμως, που χαρακτηρίζει έναν Αρμένιο; Ποια κοινά φυσικά χαρακτηριστικά περιγράφουν τους Αρμένιους ως ενιαίο έθνος; Στην τελική… Ποια εξωτερικά γνωρίσματα μας κάνουν να αναφωνήσουμε με βεβαιότητα: «Να! Αυτός/-ή είναι σίγουρα αρμενικής καταγωγής!»
Φυλή των Αρμενοειδών
Το 1899 ο Ουίλιαμ Ζεμπίνα Ρίπλεϊα έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο «Οι Φυλές της Ευρώπης: Μία Κοινωνιολογική Μελέτη». Μέσα από το βιβλίο αυτό αναδύεται η πεποίθηση του συγγραφέα, όπως και κάθε άλλου Αμερικανού εκείνης της εποχής, ανεξαρτήτως μορφωτικού επιπέδου, ότι η ιδέα της φυλής μπορούσε να εξηγήσει τις διαφορές μεταξύ ανθρώπων. Πέραν τούτου, πίστευε ότι η ίδια αυτή ιδέα της φυλής μπορούσε να είναι ο μοχλός για την κατανόηση της ανθρώπινης ιστορίας. Το έργο του έγινε ευρέως αποδεκτό από τους ανθρωπολόγους. Προσπάθησε να συσχετίσει ανθρωπολογικά και γεωγραφικά δεδομένα, προκειμένου να εξαγάγει συμπεράσματα περί φυλών. Κατέταξε τους Ευρωπαίους σε τρεις διακριτές φυλές1: 1. Την τευτονική ή βόρεια φυλή, με μέλη με μακρύ κρανίο (δολιχοκέφαλοι), ψηλό ανάστημα και ανοιχτόχρωμα μάτια και δέρμα. 2. Την αλπική ή κεντρική φυλή, με μέλη με στρογγυλό κρανίο (βραχυκέφαλοι), στιβαρή σωματοδομή και ενδιάμεσους τόνους στο χρώμα δέρματος και ματιών. 3. Τη μεσογειακή ή νότια φυλή, με μέλη με μακρύ κρανίο (δολιχοκέφαλοι), κοντό ανάστημα και σκούρα μάτια και δέρμα. Ο Ρίπλεϊ ήρθε σε αντίθεση με τον Τσόζεφ Ντένικερ, Γάλλο μελετητή Φυσικής Ιστορίας και ανθρωπολόγο, που πίστευε ότι υπήρχαν τουλάχιστον δέκα φυλές στην Ευρώπη. Ωστόσο, δέχτηκαν αμφότεροι κριτική από τον Γιαν Τσεκανόφσκι (Πολωνός ανθρωπολόγος, στατιστικός, εθνογράφος και γλωσσολόγος), που μεταξύ άλλων σημείωνε ότι και οι δύο παρέβλεπαν την ύπαρξη της αρμενοειδούς φυλής, μίας από τις τέσσερις σημαντικότερες, κατά τον Τσεκανόφσκι, κυρίως στη Νότια και Ανατολική Ευρώπη1. Στη φυλετική ανθρωπολογία του πρώιμου 20ού αιώνα ο αρμενοειδής τύπος είναι μια υποκατηγορία της καυκάσιας φυλής. Σύμφωνα με τον ανθρωπολόγο Κάρλετον Κουνβ, οι χώρες του βορείου τμήματος της Δυτικής Ασίας, συγκεκριμένα των περιοχών της Ανατολίας/Μικράς Ασίας, του Καυκάσου, του Ιράν, της Άνω Μεσοποταμίας και του Λεβάντεγ, θεωρούνταν το επίκεντρο του επιπολασμού της φυλής των Αρμενοειδών2. Ο επιφανής Ναζί και φυλετικός θεωρητικός Χανς Φ.Κ. Γκίντερ χρησιμοποίησε τον όρο «Φυλή της Εγγύς Ανατολής» για να περιγράψει τον αρμενοειδή φυλετικό τύπο και απέδωσε τα χαρακτηριστικά του σε διάφορους σύγχρονους λαούς, συμπεριλαμβανομένων Αρμενίων, Εβραίων, Ελλήνων, Γεωργιανών, Ιρανών, Ασσυρίων, Συρίων και Τούρκων. Ο Γκίντερ θεωρούσε τους Εβραίους λαό με πολλαπλές φυλετικές καταβολές, αλλά καθόρισε τη φυλή της Εγγύς Ανατολής ως τη βασική τους καταγωγή, με εμφανή τα ιδιαίτερά της χαρακτηριστικά, όπως το «εμπορικό πνεύμα» και την «επιδέξια επενδυτικότητα και επιχειρηματικότητα», αλλά και την ισχυρή ικανότητά τους για ψυχολογική χειραγώγηση και εκμετάλλευση, χαρακτηριστικά που τους χάριζαν υπεροχή στις εμπορικές συναλλαγές. Η ιδέα του Γκίντερ έχει δεχτεί κριτικές ως βασιζόμενη σε ψευδοεπιστημονικές αναλύσεις. Οι Ναζί ιστορικά αναγνώριζαν τους Εβραίους ως ιδιαίτερη υποομάδα του αρμενοειδούς φυλετικού τύπου2. Ο Ρενάτο Μπιασούτιε περιέγραψε την αρμενοειδή φυλή ως φέρουσα θαμπό λευκό δέρμα, καστανά μαλλιά και μάτια, άφθονη τριχοφυΐα, μέτριο ανάστημα, στιβαρή σωματική κατασκευή, πλατύ κεφάλι με στρογγυλό ινίο, πολύ μακρό πρόσωπο, μεγάλη και στενή μύτη με ψηλή ράχη, λεπτά χείλη και στενό άνοιγμα ματιών. Ο Κάρλετον Κουν είχε γράψει ότι η αρμενοειδής φυλή είναι πολύ όμοια με τη διναρική φυλή, πιθανότατα λόγω φυλετικής επιμιξίας με τους Μεσογειακούς, που συχνά φέρουν σταράτο δέρμα, και τους Αλπικούς, που συχνά φέρουν σκουρότερη δερματική απόχρωση. Η μόνη διαφορά είναι ότι οι Αρμενοειδείς φέρουν μια ελαφρώς σκουρότερη χρώση δέρματος. Ο ίδιος περιέγραψε την αρμενοειδή ως μία υποφυλή της καυκασοειδούς (ή ευρωποειδούς). Οι Αρμενοειδείς λεγόταν ότι απαντούνταν σε όλη την Ευρασία, αν και οι μεγαλύτερές τους συγκεντρώσεις βρίσκονταν στην Ανατολία, την Υπερκαυκασία, το Ιράν και τη Μεσοποταμία2. Θεωρούμενοι ως οι «αυθεντικοί» Καυκάσιοι, οι Αρμενοειδείς ήταν σχετικά ψηλοί, συνήθως με καστανά προς σκούρα καστανά ή μαύρα μαλλιά, ανοιχτό προς μέτριο τόνο δέρματος, μεγάλα και συνήθως καφετιά στρογγυλά μάτια, στρογγυλό βραχύ κεφάλι με επίπεδο ινίο, ψηλά ζυγωματικά, όχι προβάλλον πιγούνι, σαρκώδη χείλη και γαμψή μύτη. Μια ευρεία μειοψηφία του αρμενοειδούς φυλετικού τύπου έχει ξανθά μαλλιά και γαλανά, πράσινα ή καστανοπράσινα μάτια. Αυτός ο τύπος πιστευόταν ότι κυριαρχεί μεταξύ των Αρμενίων, Ασσυρίων και Ιρακινών. Η αρμενοειδής φυλή υποδιαιρείται σε τέσσερις τύπους: τους Αρμενίδες, τους Ανατολίδες, τους Ασσυρίδες και τους Καυκασίδες2. Πέραν, όμως, από τις τοποθετήσεις αυτές, που βασίστηκαν σε διάφορες θεωρίες περί ύπαρξης διακριτών φυλών με επιμέρους γενετικά χαρακτηριστικά, η σύγχρονη τάση τείνει να αναιρέσει κάθε προσπάθεια κατάταξης των ανθρώπων σε διαφορετικούς τύπους, με την εξελικτική έννοια του όρου. Αντίθετα, θεωρείται ότι όλοι οι άνθρωποι ανήκουμε στην ίδια γραμμή εξέλιξης, με το σύνολο των γονιδιακών διαφορών και των γνωρισμάτων που αυτές εκφράζουν να αποτελούν εκδηλώσεις της προσαρμοστικής μας ικανότητας. Άλλωστε, το σύνολο των θεωριών που στόχευαν στο να εντάξουν τους σύγχρονους ανθρώπους σε φυλετικές ομάδες θεωρείται πλέον ότι είχαν, σε γενικές γραμμές, βαθύτερες ρατσιστικές σκοπιμότητες με ένα ψευδοεπιστημονικό περίβλημα. Η διάκριση των ανθρώπων σε φυλές πιστεύεται ότι είναι ένα πολιτικοκοινωνικό κατασκεύασμα που αρχίζει να αποδομείται από το πρώτο τρίτο του 20ού αιώνα και πέρα3,4. Ωστόσο, επιστρέφοντας στους Αρμένιους, είναι ενδιαφέρον να παραθέσουμε κάποια από αυτά τα ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά, όχι ως δείκτες ανωτερότητας και υπεροχής του ενός ή του άλλου ανθρώπινου φυλετικού τύπου, αλλά ως φυσικά γνωρίσματα. Την εικόνα, δηλαδή, που αναγνωρίζει το ανθρώπινο μάτι και που στη θέασή της ο εγκέφαλος μας στέλνει ένα σήμα επιβεβαίωσης ότι τελικά ναι, αυτός που βλέπεις μπροστά σου είναι πατριώτης! Οι Αρμένιοι, λοιπόν, χαρακτηρίζονται από κοντό και στρογγυλό κρανίο, ευρύ και μετρίου ύψους μέτωπο, μετρίου μεγέθους πρόσωπο, μεγάλη και καμπυλωτή μύτη, πυκνά φρύδια, μεγάλα και σκούρα μάτια (σπανίως γαλανά), μακρές βλεφαρίδες, πυκνά και σκουρόχρωμα μαλλιά (σπανίως ξανθά), λευκό δέρμα (σπανίως σκούρο), ανεπτυγμένη τριχοφυΐα και ύψος άνω του μέσου όρου. Το ύψος των Αρμενίων εξαρτάται από τη γεωγραφική περιοχή. Οι Αρμένιοι από τις περιοχές Βαν, Μπαγές, Καρίν και Γερεβάν είναι ψηλότεροι από όσους προέρχονται από τα δυτικά, όπως Καϊσερί, Μαράς και Σίβας. Όσοι κατάγονται από την περιοχή του Χαρπέρτ και Τιγκραναγκέρντ είναι μετρίου αναστήματος. Οι ψηλότεροι είναι οι Αρμένιοι του Βαν, με μέσο ύψος τα 169 εκ, και ακολουθούν οι εκ Καϊσερί και Μαράς, με μέσο ύψος τα 164 εκ. Αναλογικά με το ύψος τους, οι Αρμένιοι είναι πολύ βαρείς, με μέσο βάρος τα 72,5 κιλά5 . Ο κεφαλικός δείκτης για τους Αρμένιους είναι από 84-85 σε Βαν και Γερεβάν, έως 86 στο Σίβας και 87 στο Καρίν (βραχυκεφαλία). Το μέσο μήκος κεφαλής είναι 185 χιλιοστά. Η αρμενική μύτη είναι μακριά, με μέσο μήκος τα 60 χιλιοστά, και μάλλον πλατιά, με μέσο πλάτος τα 38 χιλιοστά, με το μεγαλύτερο να παρατηρείται στους εκ Καϊσερί Αρμένιους. Ο τόνος του δέρματος των Αρμενίων είναι ροδαλό-λευκό (8% Βαν), σταράτο (πλειοψηφία 85%) ή ανοιχτό καφέ (Καϊσερί). Τα μαλλιά είναι συνήθως σκούρα καστανά (57%), μαύρα (37%) ή καστανοκόκκινα (6%). Τα γένια των Αρμενίων κυμαίνονται από μαύρα έως καστανοκόκκινα, ανάλογα με το χρώμα των μαλλιών. Το 75%, ωστόσο, των Αρμενίων φέρει μελανόχρωμη τριχοφυΐα. Τα καστανά ή καστανοκόκκινα μαλλιά είναι χαρακτηριστικά των γύρω της λίμνης Βαν περιοχών, ενώ τα μαύρα των νοτίων και δυτικών περιοχών5. Το 73% των Αρμενίων έχει καστανά μάτια. Τα σκούρα μάτια είναι πιο συχνά στα δυτικά, αγγίζοντας το 36%, ενώ είναι σπάνια για τις περιοχές γύρω από τη λίμνη Βαν (13%). Τα ανοιχτόχρωμα μάτια απαντώνται στο 34% των Αρμενίων γύρω από το Βαν και μόλις στο 11% για τους Αρμένιους από το Καϊσερί. Τα γένια και η τριχοφυΐα είναι άφθονα. Τα φρύδια είναι λεπτά και τα μέτωπα είναι μάλλον επικλινή. Τα πυκνότερα φρύδια είναι κοινά στους Αρμένιους από την Ανατολική χώρα. Η βραχυκεφαλία και η πυκνή τριχοφυΐα είναι ειδικά χαρακτηριστικά των Αρμενίων5. Στους Αρμένιους παρατηρείται, με χαρακτηριστική συχνότητα, ο Οικογενής Μεσογειακός Πυρετός, που συχνά αποκαλείται ως Αρμενική νόσος ή Νόσος του Γερεβάν και πρόκειται για μια κληρονομική αυτό-φλεγμονώδη νόσο που προσβάλλει κοιλία, θώρακα και αρθρώσεις, συνοδεία υψηλού πυρετού (+40°C). Γενικά, παρατηρείται στους λαούς, οι πρόγονοι των οποίων έχουν ζήσει γύρω από τη λεκάνη της Μεσογείου, ειδικά τους Αρμένιους, τους Εβραίους (ιδίως Σεφαρδίτες), Κύπριους, Τούρκους και Άραβες, αν και πλέον δε θεωρείται ούτε τόσο μεσογειακή ούτε τόσο σπάνια. Οφείλεται σε μεμονωμένη μετάλλαξη του υπεύθυνου γονιδίου του βραχέος σκέλους του 16ου χρωμοσώματος. Στη Δημοκρατία της Αρμενίας υπάρχουν πάνω από 30.000 ασθενείς με αυτήν τη νόσο, ενώ τις τελευταίες δεκαετίες έχει παρατηρηθεί αύξηση στον αριθμό των διαγνωσμένων περιστατικών5. Στην αρμενική διασπορά οι μικτοί γάμοι με άτομα άλλων λαών είναι συνήθεις, με αποτέλεσμα τα ανθρωπολογικά αυτά χαρακτηριστικά να αλλάζουν. Έτσι, δύο άγνωστοι μεταξύ τους Αρμένιοι μπορεί να συναντηθούν σε ένα οποιοδήποτε μέρος του κόσμου και να κοιτάζονται επίμονα, επειδή κάτι μέσα τους λέει ότι αυτή η μύτη ή εκείνα τα μάτια είναι σίγουρα αρμενικά! Κι όταν, μετά από τόση παρατήρηση, λάβει ο ένας το θάρρος να ρωτήσει… «Μήπως είσαι Αρμένης;», ο άλλος θα αναφωνήσει «Αυτό ήθελα να σε ρωτήσω κι εγώ, αδερφέ!» και έπειτα θα αγκαλιαστούν και θα περάσουν το απόγευμα πίνοντας και γελώντας σαν παλιόφιλοι!
Γλωσσάρι: α. Κεφαλικός Δείκτης (CI): Είναι ο λόγος της διαβρεγματικής διαμέτρου προς τη μετωποϊνιακή διάμετρο επί 100. Μέσος δείκτης 80,64 (± 4,97). Μικρότερο από 75,67 σημαίνει δολιχοκεφαλία ενώ μεγαλύτερο από 85,61 βραχυκεφαλία. α.Ο Ουίλιαμ Ζεμπίνα Ρίπλεϊ (13/10/1867 – 16/08/1941) ήταν Αμερικανός οικονομολόγος, λέκτωρ του Πανεπιστημίου της Κολούμπια, καθηγητής Οικονομολογίας στο ΜΙΤ, καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Χάρβαρντ και φυλετικός θεωρητικός. Ήταν γνωστός, μεταξύ άλλων, για την τρίπτυχη φυλετική του θεωρία για την Ευρώπη. Το ακαδημαϊκό του έργο πάνω στη φυλετική ανθρωπολογία, που τον καιρό εκείνο θεωρούταν έγκυρο, υιοθέτησαν αργότερα φυλετικοί ανθρωπολόγοι, οπαδοί της ευγονικής, ενώ σήμερα θεωρείται ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα επιστημονικού ρατσισμού. β. (Ανεξακρίβωτη πηγή). Ο Κάρλετον Στίβενς Κουν (23/06/1904 – 03/06/1981) ήταν Αμερικανός ανθρωπολόγος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια, λέκτωρ και καθηγητής στο Χάρβαρντ και πρόεδρος του Αμερικανικού Συλλόγου Φυσικής Ανθρωπολογίας. Οι θεωρίες του Κουν περί φυλής έχουν εκτενώς απορριφθεί από τους σύγχρονους ανθρωπολόγους, λόγω των αβάσιμων ισχυρισμών του περί ανωτερότητας της ευρωπαϊκής φυλής. γ. Ο Λεβάντες (από την ιταλική λέξη Levante, που σημαίνει Ανατολή) είναι ανακριβής γεωγραφικός όρος που αναφέρεται ιστορικά σε μια μεγάλη περιοχή της Μέσης Ανατολής, νότια της οροσειράς του Ταύρου, και ορίζεται δυτικά από τη Μεσόγειο, νότια από την Αραβική Έρημο και ανατολικά από την Άνω Μεσοποταμία. Στην ελληνική βιβλιογραφία δεν έχει επικρατήσει. Αντ’ αυτού, η περιοχή δηλώνεται συχνότερα με τον όρο Ανατολική Μεσόγειος, με το μειονέκτημα ότι η Ανατολική Μεσόγειος δηλώνει καταρχήν θαλάσσιο χώρο ενώ ο Λεβάντες χερσαίο. δ. Ο Χανς Φρίντριχ Καρλ Γκίντερ (16/02/1891 – 25/09/1968) ήταν Γερμανός γιατρός, συγγραφέας και υποστηρικτής της ευγονικής στο Τρίτο Ράιχ. Θεωρείται ότι επηρέασε σε πολύ μεγάλο βαθμό τη ρατσιστική συλλογιστική των Ναζί. Δίδαξε στα πανεπιστήμια της Ιένα, του Βερολίνου και του Φράιμπουργκ και είχε πλούσιο συγγραφικό έργο αναφορικά με τη φυλετική θεωρία. Προσχώρησε στο κόμμα των Ναζί το 1932. ε. Ο Ρενάτο Μπιασούτι (1878 – 1965) ήταν επιφανής Ιταλός γεωγράφος που εξέδωσε πολλά βιβλία πάνω στη φυσική ανθρωπολογία. Συνέβαλε στην εξέλιξη των μεθόδων της ανθρωπολογικής έρευνας. Το κύριο έργο του, για το οποίο βραβεύτηκε, είναι το «Le razze e i popoli della terra» (Οι φυλές και οι λαοί της γης), με πρώτη έκδοση το 1941.
Αναφορές: 1.https://en.wikipedia.org/wiki/William_Z._Ripley . 2. https://en.wikipedia.org/wiki/Armenoid_race 3. https://en.wikipedia.org/wiki/Historical_race_concepts 4. Alan R. Templeton. Biological Races in Humans. Studies in History and Philosophy of Science Part C: Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences Volume 44, Issue 3, September 2013, Pages 262-271 5. http://ostarmenia.com/en/armenians-anhhropology-eng/
|