Στον Μάικ Τσιλιγκιριάν

Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2012 τεύχος 74

“Εί­ναι η­θι­κή υ­πο­χρέ­ω­ση για μας η σκληρή δου­λειά για α­να­γνώ­ρι­ση, συγ­γνώ­μη και επα­νόρ­θω­ση μέχρι το 2015”

Άν­θρω­πος των γραμ­μάτων, υ­πέρ­μα­χος της ε­λευ­θε­ρί­ας του Tύπου και της έκ­φρα­σης. Εκ­δό­της, συγ­γραφέ­ας και υ­πε­ρα­σπι­στής των αν­θρω­πί­νων δι­καιω­μά­των.

Δη­μο­σιο­γρά­φος ο ο­ποί­ος φυ­λα­κί­στη­κε α­πό τις Αρ­χές. Για το ψυ­χι­κό του σθέ­νος, την υ­πο­μο­νή, την πνευ­μα­τι­κή διαύ­γεια και την διαρ­κή μά­χη για την κα­τά­κτη­ση της πραγ­μα­τι­κής δη­μο­κρα­τί­ας, ο ί­διος έ­χει λά­βει αρκε­τά βρα­βεί­α. Με­τα­ξύ αυ­τών, το 2010 α­πέσπα­σε το Βρα­βεί­ο της Ε­θνι­κής Βι­βλιο­θή­κης της Αρ­με­νί­ας, ε­νώ έ­χει προ­τα­θεί για το Νό­μπελ Ει­ρή­νης 2012.

Ο Ρα­γκίπ Ζα­ρά­κο­λου γεν­νή­θη­κε το 1948 στην Πρί­γκη­πο. Με­γά­λω­σε με­τα­ξύ Ελ­λή­νων και Αρ­με­νί­ων και α­πό τα νε­α­νι­κά του χρό­νια έ­δει­ξε με­γά­λο εν­δια­φέ­ρον για τους δύ­ο αυ­τούς λα­ούς.

Εί­κο­σι χρο­νών άρ­χι­σε να αρ­θρο­γρα­φεί σε πε­ριο­δι­κά. Το 1977, μα­ζί με τη σύ­ζυ­γό του, Α­ϊ­σέ Νουρ, ίδρυσαν τον εκ­δο­τι­κό οί­κο «Belge» με έ­δρα την Κωνστα­ντι­νού­πο­λη και α­πό τό­τε βρί­σκε­ται σε διαρ­κές «φλερτ» με τους διά­φο­ρους εκ­δο­τι­κούς πε­ριο­ρι­σμούς που υ­φί­στα­νται γε­νι­κά στην Τουρ­κί­α.

Ε­πί­σης, έχει γί­νει το ε­πί­κε­ντρο κά­θε τουρ­κι­κού νό­μου πε­ρί λο­γο­κρι­σί­ας λό­γω της έκδο­σης βι­βλί­ων, μέ­σω των ο­ποί­ων προ­κα­λεί το κε­μα­λι­κό τα­μπού, το στρα­τιω­τι­κό κα­θε­στώς, τα ε­θνι­κι­στι­κά δόγ­μα­τα στην Τουρ­κί­α.

Με την έκ­δο­ση των  πρώ­των κιό­λας  βι­βλί­ων, α­παγ­γέλ­θη­καν κα­τη­γο­ρί­ες κα­τά του ζεύ­γους, ο­δη­γή­θη­καν στη φυ­λα­κή, έ­γι­νε κα­τά­σχε­ση και κα­τα­στρο­φή των αντι­τύ­πων, ε­νώ τους ε­πι­βλή­θη­καν βα­ρύ­τα­τα πρό­στι­μα.

Μέ­χρι σή­με­ρα, έ­χει εκ­δό­σει κεί­με­να Ελ­λή­νων, Αρ­με­νί­ων και Κούρ­δων συγ­γραφέ­ων. Ο Ζα­ράκο­λου, χω­ρίς αμ­φι­σβή­τη­ση, εί­ναι έ­νας διε­θνώς α­ναγνω­ρι­σμέ­νος υ­πε­ρα­σπι­στής του δι­καιώ­μα­τος της ε­λευ­θε­ρί­ας του λό­γου και της ε­λευ­θε­ρο­τυ­πί­ας.

Για πε­ρισ­σό­τε­ρες α­πό τρεις δε­κα­ε­τί­ες, ο Ρα­γκίπ Ζα­ρά­κο­λου ερ­γά­στη­κε σκληρά για να γκρε­μί­σει τα ό­ποια ε­μπό­δια της λο­γο­κρι­σί­ας στην Τουρ­κί­α.

Για πολ­λούς στην Τουρ­κί­α αλ­λά και στο ε­ξω­τε­ρι­κό, ο Ρα­γκίπ Ζα­ρά­κο­λου εί­ναι έ­νας ή­ρω­ας στον α­γώ­να για την ε­λευ­θε­ρί­α της έκ­φρα­σης και των αν­θρω­πί­νων δι­καιω­μά­των. Στο τεύ­χος αυ­τό έ­χου­με την τι­μή, να συ­ζη­τή­σου­με μα­ζί του εφ’ όλης της ύ­λης. 

Πεί­τε μας πώς ξε­κι­νή­σα­τε να ερ­γά­ζε­στε ως εκ­δό­της; Ποιες δυ­σκο­λί­ες α­ντι­με­τω­πί­σα­τε;

Το 1977 ι­δρύ­σα­με μα­ζί με τη μα­κα­ρί­τισ­σα σύ­ζυ­γό μου Α­ϊ­σέ Νουρ τον εκ­δο­τι­κό οί­κο Belge (στα τουρ­κικά ση­μαί­νει ντο­κου­μέ­ντο). Εκ­δό­σαμε βι­βλί­α ι­στο­ρι­κά, φι­λο­σο­φι­κά, λο­γο­τε­χνι­κά και με θέμα­τα που α­φο­ρού­σαν αν­θρώ­πι­να δι­καιώ­μα­τα. Θί­ξαμε για πρώ­τη φο­ρά ως τό­τε θέ­μα­τα τα­μπού στην Τουρ­κί­α, ό­πως τα δι­καιώ­μα­τα των μειο­νο­τή­των, η γε­νο­κτο­νί­α των Αρ­με­νί­ων, ε­θνικές εκ­κα­θα­ρί­σεις στην Α­να­το­λί­α, αλ­λά και κρα­τι­κά ε­γκλή­μα­τα, ό­πως βα­σα­νι­σμοί, πα­ρά­νο­μες ε­κτε­λέ­σεις, πο­γκρόμ, η μοί­ρα των Ελ­λή­νων του Πό­ντου, το κουρ­δι­κό ζή­τη­μα, οι Ασ­σύ­ριοι, οι Ε­βραί­οι και ο α­ντι­ση­μι­τι­σμός, το στρα­τιω­τι­κό κα­θε­στώς και το α­πο­λυ­ταρ­χι­κό σύ­στη­μα της Τουρ­κί­ας. 40 α­πό τα βι­βλί­α που εκδό­σα­με α­πα­γο­ρεύ­τη­καν και μας α­παγ­γέλ­θη­καν κα­τη­γο­ρί­ες. Η σύ­ζυ­γός μου φυλα­κί­στη­κε τέσ­σε­ρεις φο­ρές. Η κυ­κλο­φο­ρί­α των βι­βλί­ων μας α­πα­γο­ρεύ­τη­κε και α­να­γκα­στή­κα­με να χρε­ω­κο­πή­σου­με.

Στο πα­ρελ­θόν, ό­ταν οι συν­θή­κες για την ε­λευ­θε­ρί­α του λό­γου στην Τουρκί­α ή­ταν πολύ πο­λύ πιο δύ­σκο­λες, επι­λέ­ξα­τε ν’α­σχο­λη­θεί­τε με έ­να ευαί­σθη­το αλ­λά συγ­χρό­νως ε­πι­κίν­δυ­νο ζή­τη­μα που θε­ω­ρεί­το τα­μπού: τη γε­νο­κτο­νί­α των Αρ­με­νί­ων. Ποιο ή­ταν το ε­ρέ­θι­σμα και το κί­νη­τρο για μια τέ­τοια α­πό­φα­ση που “σφρά­γι­σε” τη ζω­ή σας α­πό τό­τε;

Κα­θώς πραγ­μα­τευό­μα­σταν ζη­τή­μα­τα αν­θρώ­πι­νων δι­καιω­μά­των, έ­πρε­πε ν’α­να­λύ­σου­με τη δο­μή του τουρ­κι­κού κρά­τους, και εί­δα­με το ε­ξαι­ρε­τι­κά α­πο­λυ­ταρ­χι­κό κα­θε­στώς που εί­χε ε­γκα­θι­δρυ­θεί στην Τουρ­κί­α α­πό το κόμμα Ιτ­τι­χάτ α­κρι­βώς πριν τη γε­νο­κτο­νί­α των Αρ­με­νί­ων. Η α­ντί­λη­ψη του ε­σωτερι­κού ε­χθρού συ­νε­χί­στη­κε αρ­γό­τε­ρα και για άλ­λες μειο­νό­τη­τες ό­πως οι α­ρι­στε­ροί ή οι Κούρ­δοι. Ή­ταν έ­νας δύ­σκο­λος α­γώ­νας αυ­τός που κά­να­με τα τε­λευ­ταί­α 20 χρό­νια. Εί­μα­σταν μό­νοι μας στην αρ­χή, αλ­λά α­πό το 2005 οι υ­πο­στη­ρι­κτές των αν­θρώ­πι­νων δι­καιω­μά­των άρ­χι­σαν να διορ­γα­νώ­νουν Η­μέ­ρες Μνήμης κά­θε χρό­νο στις 24 Α­πρι­λί­ου.

Το Δε­κέμ­βριο του 1994 ο εκ­δο­τι­κός μας οί­κος βομ­βαρ­δί­στηκε. Ε­μείς γλυ­τώ­σα­με, αλ­λά τα γρα­φεί­α μας κα­τα­στρά­φη­καν ο­λο­σχε­ρώς. Δε­χθή­κα­με α­πει­λές και τα ο­νό­μα­τά μας μπή­καν σε μαύ­ρη λί­στα. Το κί­νη­τρό μας δεν ή­ταν μό­νο η η­θι­κή α­ντι­με­τώ­πι­ση της ι­στο­ρί­ας, αλ­λά και η α­πο­φυ­γή νέ­ων ε­κτο­πί­σε­ων, ε­θνι­κών εκ­κα­θα­ρί­σε­ων ή γε­νο­κτο­νιών.

Πό­σες εκ­δό­σεις έ­χε­τε σχε­τι­κά με το αρ­με­νι­κό ζή­τη­μα και τη γε­νο­κτο­νί­α των Αρ­με­νί­ων; Σε πό­σες γλώσ­σες έ­χε­τε εκδό­σει τα έρ­γα σας;

Οι εκ­δόσεις μας για τη γε­νο­κτο­νί­α έ­χουν γί­νει χω­ρίς λο­γο­κρι­σί­α ή αυ­το­λο­γο­κρι­σί­α. Έ­χου­με εκ­δό­σει πε­ρισ­σό­τε­ρα από 30 βι­βλί­α για το αρ­με­νι­κό ζή­τη­μα και τη γε­νο­κτο­νί­α. Έ­χου­με εκ­δό­σει το βι­βλί­ο του Τε­ο­ντίκ «Μνη­μεί­ο 11ης Α­πρι­λί­ου» στα αρ­με­νι­κά, τα τουρ­κι­κά και τα αγ­γλικά. Έ­χου­με, ε­πί­σης, εκ­δό­σει το βι­βλί­ο του Κε­βόρ­κ Α­μπντου­λάχ για τη γερ­μα­νι­κή δια­σύν­δε­ση με τις ε­κτο­πί­σεις των Αρ­με­νί­ων στα γαλ­λι­κά και τα τουρκι­κά. Το βι­βλί­ο εί­χε πρω­το­κυ­κλο­φο­ρή­σει στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη το 1919.

Πρό­σφα­τα η α­στυ­νο­μί­α κα­τέ­σχε­σε ό­λα τα χει­ρόγρα­φά σας. Συλ­λη­φθή­κα­τε και φυ­λα­κι­στή­κα­τε. Ποιοι ή­ταν οι λό­γοι της σύλ­λη­ψής σας και ποιες κα­τη­γο­ρί­ες σας α­παγ­γέλ­θη­καν;

Συλ­λή­φθη­κα ως Τούρ­κος δια­νο­ού­με­νος, πα­ρα­δειγ­μα­τι­κά, για να α­πο­τρα­πούν ό­λοι οι δη­μο­κρά­τες δια­νο­ού­με­νοι ν’ α­σχο­λη­θούν με το αρ­με­νι­κό, το κουρδι­κό ή ζη­τή­ματα άλ­λων μειο­νο­τή­των. Τους α­σκή­θη­κε τρο­μο­κρα­τία με­τά τη σύλ­λη­ψή μου. Υ­πήρ­ξε ό­μως μια δυ­να­μι­κή εκ­στρα­τεί­α αλ­λη­λεγ­γύ­ης για ε­μέ­να και τον κα­θη­γη­τή Bursa Ersanli, διε­θνώς αλ­λά και στην Τουρ­κί­α. Α­να­γκά­στη­καν να μας α­φή­σουν ε­λεύ­θε­ρους. Υ­πάρ­χουν ω­στό­σο άλ­λοι άν­θρω­ποι στις φυ­λα­κές τώ­ρα. Κατ’ αρ­χάς ο γιος μου, Ντε­νίζ, που εί­ναι με­λε­τη­τής πο­λι­τι­κών ε­πι­στη­μών. Στους ε­πό­με­νους μή­νες θα εκ­δό­σου­με το βι­βλί­ο του για την πο­λι­τι­κή θε­ω­ρί­α του Hobbes.

Έ­χου­με εκ­δό­σει βι­βλί­ο του Aziz Tunc που α­πο­τε­λεί την πρώ­τη έρευ­να για τη σφα­γή των Α­λα­ου­ι­τών στην πό­λη Μα­ράς το 1978 ε­πί κυ­βέρ­νη­σης Ε­τζε­βίτ. Το βι­βλί­ο αυ­τό ε­πε­λέ­γη α­πό το τουρ­κι­κό κέ­ντρο ΡΕΝ ως “βι­βλί­ο του μή­να”. Ο Tunc βρί­σκε­ται στη φυ­λα­κή τώ­ρα. Το ί­διο και ο ι­στο­ρι­κός Ayse Berktay. Ή ο Dursun Yilmaz, που έ­γρα­ψε βι­βλί­ο για την ε­ναλ­λα­κτι­κή παι­δα­γω­γι­κή και την πο­λι­τι­κή α­νυ­πα­κο­ή. Ή ο κουρ­δο­λό­γος Mulazim Ozcan α­πό το πα­νε­πι­στή­μιο της Ου­ψά­λα. Ο Ozcan ή­ταν δά­σκα­λός μου στα κουρ­δι­κά, κα­θώς εί­μα­σταν στην ί­δια φυ­λα­κή.

Ό­λοι αυ­τοί οι άν­θρω­ποι εί­ναι στη φυ­λα­κή τώ­ρα. Χρεια­ζό­μαστε μια δυ­να­μι­κή εκ­στρα­τεί­α αλ­λη­λεγ­γύ­ης γι’ αυ­τούς.

Θα λέ­γα­τε ό­τι οι εκ­δό­σεις σας α­πό τη δε­κα­ε­τί­α του 1970 και με­τά, έ­χουν συμ­βά­λει στην προ­σέγ­γι­ση των Τούρ­κων πολι­τών στα ζη­τή­μα­τα αν­θρωπίνων δι­καιω­μά­των, μειο­νο­τή­των, κα­θώς και στο ευαί­σθη­το θέ­μα της γε­νοκτο­νί­ας των Αρ­με­νί­ων;

Υ­πάρ­χει μια βιο­μη­χα­νί­α άρ­νη­σης στην Τουρ­κί­α, η ο­ποί­α χρη­μα­το­δο­τεί­ται α­πό τον κρα­τι­κό κορ­βα­νά. Η κυ­βέρ­νη­ση Ε­τζε­βίτ, φο­βού­με­νη τις εκ­δό­σεις μας α­πο­φά­σι­σαν να συ­στή­σουν μια ει­δι­κή ε­πι­τρο­πή ως μέ­ρος του ε­θνι­κού συ­στή­μα­τος α­σφα­λεί­ας για να πο­λε­μή­σει το ζή­τη­μα της γε­νο­κτο­νί­ας των Αρ­με­νί­ων. Διορ­γά­νω­σαν σει­ρά δια­λέ­ξε­ων για α­κα­δη­μα­ϊ­κούς, κρα­τι­κούς λει­τουρ­γούς και φοι­τη­τές. Ω­στό­σο υ­πάρ­χουν τώ­ρα πολ­λοί έ­ντι­μοι κι ε­νά­ρε­τοι άν­θρω­ποι, που πα­ρα­δέ­χο­νται την αλή­θεια και συμ­με­τέ­χουν σε εκ­δη­λώ­σεις μνή­μης. Το κί­νη­μα των “Μη­τέ­ρων του Σαβ­βά­του” που α­σχο­λεί­ται με α­γνο­ού­με­νους, διαδή­λω­σαν με τις φω­το­γρα­φί­ες των ποι­η­τών Σια­μα­ντό, Ρου­πέν Σε­βάκ, Κρι­κόρ Ζο­χράπ και άλλων οι ο­ποί­οι συλ­λή­φθη­καν, βα­σα­νί­στη­καν και θα­να­τώ­θη­καν στη γε­νο­κτο­νί­α των Αρ­με­νί­ων.

Προ­τα­θή­κα­τε για το βρα­βεί­ο Νό­μπελ α­πό τη σου­η­δι­κή α­κα­δη­μί­α. Πρό­σφα­τα σας τί­μη­σε ο πρό­ε­δρος της Δη­μο­κρα­τί­ας της Αρ­με­νί­ας για το έρ­γο σας α­να­φο­ρι­κά με τη γε­νο­κτο­νί­α των Αρ­με­νί­ων. Σας δί­νουν οι πρω­το­βου­λί­ες αυ­τές δύ­να­μη για να συ­νε­χί­σε­τε το δύ­σκο­λο έρ­γο σας;

Πράγ­μα­τι ή­ταν ση­μα­ντι­κές εκ­δη­λώ­σεις υ­πο­στή­ρι­ξης στον α­γώ­να μας για την ει­ρή­νη, την α­λή­θεια και τη δι­καιο­σύ­νη.

Οι Έλ­λη­νες γνω­ρί­ζουν κα­λά το έρ­γο σας ως α­κτι­βι­στή για τα αν­θρώ­πι­να δι­καιώ­μα­τα. Έ­χε­τε βρα­βευ­τεί στη Λευ­κά­δα, έ­χε­τε δώ­σει δια­λέ­ξεις στην Α­θή­να κα­θώς και σε άλ­λες πό­λεις. Πώς θα πε­ρι­γρά­φα­τε αυ­τού του εί­δους τις ε­πα­φές;

Πραγ­μα­τευ­τή­κα­με την ελ­λη­νι­κή πραγ­ματι­κό­τη­τα στην Α­να­το­λί­α α­πό πα­λιά. Εκ­δό­σα­με πε­ρισ­σό­τε­ρα α­πό 50 βι­βλί­α, λο­γο­τε­χνι­κά και ιστο­ρι­κά, ή­δη α­πό τη δε­κα­ε­τί­α του 1970. Το πρώ­το ή­ταν το 1973, σχε­τι­κά με τους βα­σα­νισμούς α­πό το στρα­τιω­τι­κό κα­θε­στώς στην Ελλά­δα. Ή­ταν α­δύ­να­το να εκ­δό­σου­με α­ντί­στοι­χο βι­βλί­ο στην Τουρ­κί­α εξ αι­τί­ας της τουρκι­κής χού­ντας, έ­τσι το κά­να­με “μέ­σω” Ελ­λά­δας. Το 1982 εκ­δό­σα­με τα «Μα­τω­μέ­να Χώ­μα­τα» της Δι­δώς Σω­τη­ρί­ου. Α­πα­γο­ρεύ­τη­κε α­πό το στρα­τιω­τι­κό κα­θε­στώς. Αρ­γό­τε­ρα α­κο­λού­θη­σαν και άλ­λοι τί­τλοι. Η τε­λευ­ταί­α δί­κη της συ­ζύ­γου μου ή­ταν για έ­να βι­βλί­ο για τον πο­λι­τι­σμό και τη γλώσ­σα του Πόντου. Η κα­τη­γο­ρί­α της α­παγ­γέλ­θη­κε μια ε­βδομά­δα πριν το θά­να­τό της. Δεν εί­ναι μό­νο το αρ­με­νι­κό ζή­τη­μα θέ­μα τα­μπού για την Τουρ­κί­α, αλ­λά και το πο­ντια­κό. Έ­νας α­πό τους πιο δη­μο­φι­λείς έλ­λη­νες συγ­γρα­φείς, ο Γιώρ­γος Αν­δρε­ά­δης, εί­ναι persona non grata στην Τουρ­κί­α α­πό το 1998 ως σή­με­ρα.

Ποιοι σας υ­πο­στή­ρι­ξαν ό­λα αυ­τά τα χρό­νια σκλη­ρής δου­λειάς και α­γώ­να;

Οι α­να­γνώ­στες μας, οι ε­νώσεις συγ­γρα­φέ­ων και εκ­δο­τών, οι ορ­γα­νώ­σεις υ­πε­ρά­σπι­σης αν­θρωπίνων δι­καιω­μά­των σε ε­θνι­κό και διε­θνές ε­πί­πε­δο.

Το 2015 εί­ναι ση­μα­δια­κή χρο­νιά για τους Αρ­με­νί­ους, κα­θώς συ­μπλη­ρώ­νο­νται 100 χρό­νια α­πό τη γε­νο­κτο­νί­α. Θα θέ­λα­τε ν’ α­πευθύ­νε­τε το λόγο στους α­να­γνώ­στες μας με αυ­τή την α­φορ­μή;

Ε­μείς θα συ­νε­χί­σου­με να εκ­δί­δουμε τί­τλους για τη γε­νο­κτο­νί­α των Αρ­με­νί­ων. Εί­ναι η­θι­κή υ­πο­χρέ­ω­ση για μας η σκληρή δου­λειά για α­να­γνώ­ρι­ση, συγ­γνώ­μη και επα­νόρ­θω­ση μέχρι το 2015.

Tweet

Share