|
Μάικ Τσιλιγκιριάν
Ιανουάριος- Μάιος 2020, τεύχος 103
Στις 27 Φεβρουαρίου η επιστημονική κοινότητα της Αρμενίας και ολόκληρος ο αρμενικός λαός είχαν μια μεγάλη απώλεια. Έφυγε από τη ζωή σε ηλικία μόλις 58 χρονών ο Σαμβέλ Καραμπετιάν, διευθυντής του Ιδρύματος Μελέτης Αρμενικής Αρχιτεκτονικής.
Ο Καραμπετιάν ήταν ιστορικός, ερευνητής, συγγραφέας, ειδήμων της μεσαιωνικής αρμενικής αρχιτεκτονικής, ειδικευμένος στη μελέτη και καταγραφή των ιστορικών μνημείων της Αρμενίας, του Ναγκόρνο Καραμπάχ (Αρτσάχ) και άλλων περιοχών του Καυκάσου.
Στη διάρκεια τριών δεκαετιών, διεξάγοντας επιτόπιες έρευνες κατέγραψε και τεκμηρίωσε -ιστορικά και αρχιτεκτονικά- χιλιάδες αρμενικά ιστορικά μνημεία. Το μεγαλειώδες επιστημονικό του επίτευγμα -παρακαταθήκη για τις νέες γενιές επιστημόνων- είναι η λεπτομερής ιστορική καταγραφή, η αρχιτεκτονική αποτύπωση και η φωτογράφιση σχεδόν όλων των αρμενικών μοναστηριών, εκκλησιών, κοιμητηρίων, χατσκάρ και οικισμών που έχουν διασωθεί ή στέκουν μισοκατεστραμμένα από τη συστηματική και προγραμματισμένη διαδικασία αφανισμού στη Δυτική Αρμενία.
Τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’90 η οικονομία της χώρας είχε καταρρεύσει. Ο καταστροφικός σεισμός του 1988 άφησε δεκάδες χιλιάδες νεκρούς, ενώ μαίνονταν ο πόλεμος στο Αρτσάχ. Τον χειμώνα του ’91 και ’92 το Γερεβάν ήταν μια πόλη-φάντασμα, δεν υπήρχε νερό και ρεύμα, ενώ οι θερμοκρασίες ήταν υπό του μηδενός. Αν έβλεπες άνθρωπο έξω, ήταν για να κόψει δέντρα για θέρμανση. Ο Καραμπετιάν αντιλαμβάνεται πως ο κόσμος από την απελπισία του έχει αρχίσει να καίει βιβλία για να ζεσταθεί και τους προτείνει να ανταλλάσσουν τα βιβλία που πρόκειται να κάψουν με την καύσιμη ύλη που θα τους έφερνε ο ίδιος. Έτσι, ξεκινά κάθε μέρα να κόβει ξύλα, και πηγαίνει στις εφημερίδες για να πάρει τα απούλητα φύλλα και να τα ανταλλάξει με τα βιβλία. Μετά από λίγο καιρό το σπίτι του δεν είχε χώρο για τον ίδιο και την οικογένειά του.
Στρατιώτης της επιστήμης ο Καραμπετιάν, κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Αρτσάχ -με κίνδυνο της ζωής του και με δικά του οικονομικά μέσα- μπήκε πολλές φορές μόνος στην εμπόλεμη ζώνη των απελευθερωμένων περιοχών, μέσα στα βουνά και στα δάση, για να καταγράψει τα αρμενικά μνημεία, γιατί όπως έλεγε: «σε περίπτωση υποχώρησης των αρμενικών δυνάμεων, να μη χάσουμε την ευκαιρία να τα καταγράψουμε. Κάποια από αυτά τα ιστορικά μνημεία μας είναι εντελώς άγνωστα». Σε μια από τις αποστολές του συνελήφθη από τον αρμενικό στρατό ως «κατάσκοπος», αφού δεν μπόρεσε να πείσει τους αξιωματικούς, που θεώρησαν εξωπραγματικές τις εξηγήσεις του. Όταν τελείωσε η περιπέτεια, είχε πει χαρακτηριστικά ότι «μέσα σε αυτήν την ιστορία υπήρξε και ένα καλό, δε χρειάστηκε να πληρώσω για την επιστροφή μου στο Γερεβάν». Η οικονομική κάλυψη των αποστολών του εκείνη την εποχή ήταν πολύ δύσκολη.
Ο Καραμπετιάν έλεγε πάντα αυτό που πίστευε χωρίς υπεκφυγές και ωραιοποιήσεις, στηλίτευε συχνά την εγκληματική αδιαφορία που έχει επιδείξει διαχρονικά η αρμενική εκκλησία προς τα προβλήματα του λαού και την απαράδεκτη, όπως έλεγε, στάση της κατά τη διάρκεια της Γενοκτονίας του 1915. Είχε μπει στο στόχαστρο κάποιων υψηλόβαθμων κληρικών του Ετσμιατζίν για την αιχμηρή κριτική που έκανε για τον πλουτισμό, την υπεροψία και τον κυνισμό που επιδεικνύουν κάποιοι λειτουργοί της εκκλησίας.
Στην τελευταία συνέντευξη που είχε παραχωρήσει στο περιοδικό μας με αφορμή την έκδοση-αφιέρωμα των 100 χρόνων από την Γενοκτονία είχε τονίσει χαρακτηριστικά:
«Για να δια¬φυ¬λά¬ξεις κά¬τι θα πρέ¬πει πρώ¬τα να το α¬να¬γνω¬ρί¬ζεις ως δι¬κό σου. Ε¬μείς, σε γε¬νι¬κές γραμ¬μές, δεν εί¬μα¬στε λα¬ός που α¬να¬γνω¬ρί¬ζει την εθνι¬κή κλη¬ρο¬νο¬μιά του. Έτσι ε¬ξη¬γού¬νται και οι τρο¬με¬ρές α¬πώ-λειές μας σε πολι¬τι¬στι¬κό ε¬πί¬πε¬δο. Ας πα¬ρα¬δε¬χτού¬με ό¬τι ε¬πί των η¬με¬ρών μας α¬φα¬νί¬στη¬κε το κοι¬μη¬τή¬ρι της πό¬λης Τσου¬γά. Τό¬σο ε¬μείς οι ί¬διοι ό¬σο κι ο¬λό¬κλη¬ρος ο κό¬σμος υπήρ¬ξαν μάρ¬τυ¬ρες της α¬πό¬λυ¬της α-δια¬φο¬ρί¬ας μας. Με δυο λό¬για, δια¬φυ¬λάτ¬του¬με τό¬σα ό¬σα νοιώ¬θου¬με δι¬κά μας, και τό¬σο ό¬σο εί¬μα¬στε πι-στοί στις ρί¬ζες μας».
Το 2007 παρουσίασε το θέμα της καταστροφής των αρμενικών πολιτιστικών μνημείων από την Τουρκία, το Αζερμπαϊτζάν και τη Γεωργία στο Κογκρέσο των ΗΠΑ και το 2008 στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Εξέδωσε δεκάδες μελέτες και μονογραφίες του σχετικά με ιστορικά θέματα και τη μεσαιωνική αρχιτεκτονική των Αρμενίων, ενώ παράλληλα είχε ένα τεράστιο εκδοτικό έργο μέσω του Ιδρύματος Μελέτης Αρμενικής Αρχιτεκτονικής, με δεκάδες επιστημονικές εκδόσεις βιβλίων και περιοδικών, οι οποίες διακρίνονται για την καλαισθησία και τη σχολαστική τεκμηρίωση των θεμάτων τους.
Μια φιλόδοξη πρωτοβουλία για την έκδοση της «Ιστορίας της Αρμενίας» σε 36 τόμους, η οποία ξεκίνησε πριν λίγα χρόνια, ελπίζουμε να καταφέρει να ολοκληρωθεί.
Ο Καραμπετιάν ήταν μέλος της οικογένειας του περιοδικού, μας βοηθούσε πάντα με προθυμία όταν δυσκολευόμασταν με κάποια ιστορική πληροφορία. Σε κάθε επίσκεψή μας στο Γερεβάν πηγαίναμε στα γραφεία του, στο πανεπιστήμιο, και μας δώριζε τις νέες εκδόσεις του Ιδρύματος.
Αποχαιρετούμε τον Σαμβέλ Καραμπετιάν με ένα μεγάλο «ευχαριστώ» για το έργο του και για το ήθος που μας δίδαξε.
|
