Ο Σκωτσέζος Στίβεν Σιμ (Steven Sim) είναι ίσως ο πιο πολυταξιδεμένος σύγχρονος εξερευνητής των ιστορικών αρμενικών εδαφών στη σημερινή ανατολική Τουρκία.

Ως φοιτητής αρχιτεκτονικής στη Γλασκώβη στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ο Σιμ αποφάσισε να περάσει ένα καλοκαίρι ανάμεσα στα ελάχιστα γνωστά μεσαιωνικά αρμενικά μνημεία της ανατολικής Τουρκίας αντί για τα συχνά μελετημένα ορόσημα της Ευρώπης. Κατά τη διάρκεια αυτού του πρώτου ταξιδιού, ο Σιμ συνάντησε ένα τοπίο εγκαταλελειμμένων αρχιτεκτονικών αριστουργημάτων. Αυτό που ξεκίνησε ως φοιτητική εργασία μετατράπηκε σε εμμονή και αποστολή ζωής, ο Σιμ έχει περάσει σχεδόν 35 χρόνια καταγράφοντας τα εναπομείναντα μνημεία και λείψανα της «Τουρκικής Αρμενίας», ταξιδεύοντας μόνος του κάθε χρόνο από τη Σκωτία για να αποκαλύψει, να βιώσει και να αποτυπώσει στη μνήμη του τα εξαφανισμένα του αρμενικού παρελθόντος. Μέχρι σήμερα έχει τραβήξει περισσότερες από 100.000 φωτογραφίες (Σ.τ.Μ.).

---

Χαρούτ Σασουνιάν,

«Ramgavar Mamoul»Ιανουάριος 2012 Μετάφραση από τα γαλλικά:
Σαρκίς Αγαμπατιάν

Ο Σκωτσέζος ιστορικός αρχιτεκτονικής Στίβεν Σιμ* εξιστόρησε τις άσχημες εμπειρίες του στο Ναχιτσεβάν, ένα ιστορικό αρμενικό έδαφος που τώρα βρίσκεται υπό την κατοχή του Αζερμπαϊτζάν. Αν και έχουν ειπωθεί ελάχιστα πράγματα για την αποκαλυπτική αναφορά του Σιμ το 2006 στα διεθνή μέσα ενημέρωσης, θα θέλαμε να παρουσιάσουμε μερικά από τα σημαντικότερα σημεία της έκθεσής του.

Ο Σιμ ανέφερε ότι είχε διασχίσει οδικώς τα σύνορα της Τουρκίας και επισκέφτηκε το Ναχιτσεβάν. Στο χωριό Αμπρακουνίς στην κοιλάδα Γερντζάκ, συνάντησε ένα 12χρονο αγόρι και το ρώτησε πού βρισκόταν η παλιά εκκλησία και το παιδί του έδειξε ένα άδειο χωράφι.

Στη συνέχεια, ο Σιμ πήγε στο Μπανανιγιάρ, γνωστό στους Αρμένιους ως Απαράνκ.

«Τουλάχιστον, μέχρι τη δεκαετία του 1970, μπορούσες να δεις τα ερείπια μιας μεγάλης μεσαιωνικής εκκλησίας που ήταν χτισμένη σε ένα ύψωμα στη μέση του χωριού. Σήμερα στη θέση της παλιάς εκκλησίας υπάρχει ένα τζαμί».

Στο Νορασέν, υπήρχαν δύο αρμενικές εκκλησίες και ένα νεκροταφείο στα βορειοδυτικά του χωριού. Ο ίδιος δεν βρήκε κανένα ίχνος ούτε από τις δύο εκκλησίες ούτε από το νεκροταφείο.

Την τρίτη μέρα της παραμονής του στο Ναχιτσεβάν, καθώς ταξίδευε με το τρένο στη Τζούλφα, ο Σιμ μπόρεσε να δει τα ερείπια του νεκροταφείου Τζουγά. Ανέφερε ότι «στην πλαγιά ενός λοφίσκου είδε σωρούς από διάσπαρτους ογκόλιθους. Όλες ανεξαιρέτως οι επιτύμβιες στήλες είχαν αναποδογυριστεί».

Ο Σιμ οδηγήθηκε στο αστυνομικό τμήμα της πόλης Ορντουμπάντ, όπου ελέγχθηκε το σακίδιό του και ανακρίθηκε για τον σκοπό της επίσκεψής του. Στη συνέχεια τον επιβίβασαν στο επόμενο λεωφορείο με προορισμό την πόλη Ναχιτσεβάν. Από εκεί πήγε στο Σουρούτ που ήταν «μια μικρή αρμενική πόλη στην ύστερη μεσαιωνική περίοδο, με εκκλησίες, σχολεία, μοναστήρια, αίθουσες όπου αντιγράφονταν χειρόγραφα και πληθυσμό πολλών δεκάδων χιλιάδων».

Στο γειτονικό χωριό Κρνα, δεν βρήκε κανένα ίχνος της τοπικής αρμενικής εκκλησίας. Το ίδιο συνέβη και στο χωριό Γκαχ. Ρώτησε έναν περαστικό για την εκκλησία στο Σουρούτ και του είπαν ότι είχε καταστραφεί.

Στο Σουρούτ, ο Σιμ βρέθηκε αντιμέτωπος με μια ομάδα χωρικών. Όταν τους είπε ότι είχε έρθει για να δει μια παλιά εκκλησία, του απάντησαν ότι δεν υπήρχε ποτέ εκκλησία στο χωριό. Φεύγοντας από το Σουρούτ, ο ταξιτζής είπε στον Σιμ ότι οι χωρικοί είχαν καλέσει την αστυνομία από την Τζούλφα και ότι οι αρχές επιβολής του νόμου σίγουρα θα τον περίμεναν στον δρόμο.

Και πράγματι, ένα αυτοκίνητο περίμενε τον Σιμ. «Ένας αστυνομικός μπήκε στο πίσω μέρος του ταξί και με ρώτησε αν είχα τοπογραφικό χάρτη και βιβλίο εθνογραφίας». Όταν ο Σιμ απάντησε ότι δεν είχε, ο αστυνομικός έψαξε αμέσως το σακίδιό του.

Στην Τζούλφα, ο Σιμ έπρεπε να σταματήσει στο αρχηγείο της αστυνομίας, όπου έγινε και πάλι έλεγχος στο σακίδιό του. Αφού περίμενε για λίγο στον διάδρομο, ο Σιμ μεταφέρθηκε στο ξενοδοχείο της πόλης Αράζ. Τον συνόδευσαν σε έναν κήπο στο πίσω μέρος του κτιρίου. Τελικά, επιτράπηκε στον Σιμ να φύγει μετά από τρεις ώρες. Ολόκληρο το περιεχόμενο του σακιδίου του Σιμ «εξετάστηκε προσεκτικά και το ίδιο το σακίδιο επιθεωρήθηκε σε περίπτωση που είχε μυστικά χωρίσματα. Η διαδικασία αυτή κράτησε 15 λεπτά περίπου, χωρίς να ειπωθεί ούτε μια λέξη».

Ρώτησαν τον Σιμ για τη δουλειά του. Πόσα κέρδιζε, ποιος τον πλήρωσε για να έρθει στο Ναχιτσεβάν και γιατί θέλησε να ξοδέψει τα χρήματά του και να έρθει εδώ; Οι αστυνομικοί εξέτασαν προσεκτικά τα σημειωματάρια του Σιμ και έλεγξαν όλες τις φωτογραφίες που περιείχε η ψηφιακή φωτογραφική μηχανή του. Μια φωτογραφία που τραβήχτηκε στην πόλη του Ναχιτσεβάν τράβηξε ιδιαιτέρως το ενδιαφέρον τους. «Ήταν αυτή ενός ογκόλιθου, που είχα δει στους κήπους με θέα το μαυσωλείο της Μομίνα Χατούν (πήρε το όνομά του από τη μητέρα ενός τοπικού ηγεμόνα), που περιβαλλόταν από μια μεγάλη σειρά με επιτύμβιες στήλες σε σχήμα κριαριού. Σε μια από αυτές, ένας λαξευμένος σταυρός στην πέτρα υψωνόταν από μια ορθογώνια βάση».

Οι Αζέροι αστυνομικοί ισχυρίστηκαν ότι δεν ήταν σταυρός. Ο Σιμ τους απάντησε ότι ένα αρμενικό βιβλίο ανέφερε την εκκλησία. Του απάντησαν θυμωμένα: «Αυτό δεν είναι αλήθεια. Είναι ψέμα. Βλέπετε, οι Αρμένιοι λένε ψέματα συνεχώς – λένε ψέματα σε όλο τον κόσμο». Δήλωσαν επίσης ότι: «Δεν υπήρξε ποτέ πουθενά εκκλησία στο Ναχιτσεβάν. Κανείς Αρμένιος δεν έζησε ποτέ εκεί – οπότε γιατί να υπήρχαν εδώ εκκλησίες;» Οι Αζέροι είπαν στον Σιμ: «Πιστεύουμε ότι δεν ήρθατε με καλές προθέσεις στη Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν».

Ο Σιμ συμπέρανε ότι οι δυσάρεστες εμπειρίες του στο Ναχιτσεβάν είχαν «φέρει στο φως τη στάση του Αζερμπαϊτζάν απέναντι στους Αρμένιους και σε οτιδήποτε αρμενικό».

Η έκθεση δείχνει γιατί είναι αδύνατο για τους Αρμένιους του Αρτσάχ να ζήσουν ξανά κάτω από τον καταπιεστικό ζυγό του αζερικού καθεστώτος.

***

Αν οι Αζέροι έχουν κακομεταχειριστεί τόσο πολύ έναν Σκωτσέζο επισκέπτη, μπορεί να φανταστεί κανείς πόσο πιο άσχημα κακομεταχειρίζονταν τους Αρμένιους πολίτες του Αρτσάχ επί επτά δεκαετίες σοβιετικής διακυβέρνησης, μέχρι την απελευθέρωσή του, πριν από 30 χρόνια;

Tweet

Share