Βαραζτάντ Χαμπαρτσουμιάν |
Στον Ρικάρντο Γεργκανιάν «Aρμενικά» Απρίλιος - Ιούνιος 2014. Τεύχος 81 “Το χατσκάρ είναι η σφραγίδα του Θεού πάνω στην πέτρα” Ο Βαραζτάντ Χαμπαρτσουμιάν γεννήθηκε το 1960 στο Ερεβάν, όπου ζει μέχρι σήμερα. Είναι παντρεμένος και πατέρας πέντε παιδιών. Η ενασχόλησή του με την τέχνη του χατσκάρ ξεκινά από το 1988. Αν εξαιρέσουμε τις εκκλησίες της Αρμενίας και του Αρτσάχ, τα έργα του είναι διασκορπισμένα σε πολλές χώρες όπως ΗΠΑ, Ενωμένα Αραβικά Εμιράτα, Καναδάς, Ιταλία, Βέλγιο, Ολλανδία, Γαλλία, Ελβετία, Ελλάδα, Τουρκία, Ρωσία και Ουκρανία. Έχει βραβευτεί στο Αρτσάχ, στην Αρμενία και στη Βενετία. Το να δεις ένα χατσκάρ (σταυρόπετρα) στην Αρμενία είναι ίσως το πιο συνηθισμένο πράγμα. Υπάρχουν παντού, γνήσια και αντίγραφα. Μιλάει αργά και σταθερά, ενώ ο καπνός του τσιγάρου υψώνεται και περνάει μπροστά από τα μεγάλα και εκφραστικά του μάτια. Διακρίνεις αμέσως την αφοσίωση και το πάθος για τη δουλειά του, αλλά και κάποιο πόνο στα λόγια και τη φωνή του. «Η επιθυμία να φτιάχνει κανείς χατσκάρ στην Αρμενία βρίσκεται μέσα στον άνθρωπο, μέσα του γεννιέται η ανάγκη να το κάνει, δεν είναι απλά γλυπτική. Γι’ αυτό το έχουν κάνει άνθρωπο διαφορετικών ειδικοτήτων. Ο κάθε Αρμένιος έχει την επιθυμία να κάνει έστω ένα… Το χατσκάρ είναι για μας η σφραγίδα του Θεού πάνω στην πέτρα, σε έναν τόπο σφραγισμένο από πέτρα». Ζητάμε περαιτέρω εξηγήσεις για τη σημασία των χατσκάρ. Για το θρησκευτικό κομμάτι και για την ψυχοσύνθεση του αρμενικού λαού. «Μερικές φορές το χατσκάρ αντικαθιστά τον κληρικό: ο Αρμένιος μπορεί να ντραπεί να εξομολογηθεί στον ιερέα, θα εξομολογηθεί όμως μπροστά στο χατσκάρ. Για το λαό μας είναι η πέτρα που μεσολαβεί μεταξύ Θεού και ανθρώπου». Ο λόγος του παραμένει δυναμικός. Δεν προσπαθεί να σου κάνει κήρυγμα. Απλά νιώθει βαθιά αυτά που λέει. «Δεν κάνουμε γλυπτά με τον Χριστό σταυρωμένο πάνω στην πέτρα. Ο σταυρός είναι η απόδειξη της νίκης του Χριστού. Το χατσκάρ εκφράζει το δρόμο προς τον παράδεισο. Και κανένα χατσκάρ δεν είναι πανομοιότυπο, όπως η ζωή του καθενός που είναι διαφορετική. Το χατσκάρ είναι η προσευχή των προγόνων μας. Είναι το πρόσωπό μας, η μοίρα μας, ο δρόμος που βαδίσαμε και το βλέμμα της ψυχής μας». Για το πότε ξεκίνησε αυτή η τέχνη και πότε έφτασε στο απόγειό της, ο Βαρμπέντ μας εξήγησε: «Από τα στοιχεία που έφτασαν ως εμάς, τα πρώτα χατσκάρ δημιουργήθηκαν τον τέταρτο αιώνα. Είναι απλά, χωρίς πολύ επεξεργασία, με ένα σταυρό μόνο σκαλισμένο πάνω στην πέτρα. Από τον έβδομο αιώνα, τα έργα ομορφαίνουν και παίρνουν πιο σύνθετη μορφή, ενώ το αποκορύφωμα είναι το δωδέκατο αιώνα με τους γνωστούς γλύπτες Μομίκ και Μπογός». Απορούμε: το δωδέκατο αιώνα, όταν οι Μογγόλοι είχαν καταλάβει τη χώρα μας; «Ναι. Μέχρι και οι Μογγόλοι μαγεύτηκαν από την ομορφιά τους και μας πήρανε το χατσκάρ του Μπογός από το μοναστήρι του Κοσαβάνκ! Μετά το επέστρεψαν… Τα χατσκάρ έχουν ιδιαίτερη δύναμη. Υπάρχει ένα στο Κεγάρτ, μπροστά στο οποίο μπορώ να στέκομαι ώρες και να το κοιτάω…». Όλοι θυμόμαστε την καταστροφική μανία με την οποία, χρόνια πριν, ο αζερικός στρατός εξαφάνισε από προσώπου γης ένα ολόκληρο αρμενικό νεκροταφείο στο Τζουγά του Ναχιτσεβάν. Τότε καταγράφηκε η μεγαλύτερη μαζική καταστροφή χατσκάρ, γύρω στα δέκα χιλιάδες κομμάτια… «Ο σκοπός τους ήταν ξεκάθαρος: να εξαφανίσουν οτιδήποτε αποδεικνύει ότι πρόκειται για αρμενικό έδαφος. Το ίδιο έχουν κάνει στο Μπακού και σε άλλα νεκροταφεία Ρώσων και Ευρωπαίων. Θέλουν να εξαφανίσουν τα αποτυπώματα… Ευτυχώς, καταφέραμε να σώσουμε αντίγραφα από τα καλύτερα χατσκάρ του Τζουγά, πάνω από 35, που σήμερα είναι τοποθετημένα σε αυλές εκκλησιών, ενώ μερικά από αυτά τα έχουμε στείλει στη διασπορά». Οι νέοι ασχολούνται σήμερα με την τέχνη του χατσκάρ; Έχει συνέχεια στην πράξη; «Εδώ και 10 -15 χρόνια παλεύω για να πείσω ότι πρέπει να έχουμε ένα σχολείο για τα νέα παιδιά. Για να μάθουν οι νέοι τουλάχιστον να ζωγραφίζουν τα μοτίβα. Χρειάζεται υποστήριξη από την πολιτεία ή από την ιδιωτική πλευρά. Έρχονται τα παιδιά σε μένα και μου ζητάνε να μάθουν την τέχνη. Ο χώρος όμως του εργαστηρίου δεν επαρκεί, είναι μόνο 35 τετραγωνικά. Και δε θεωρώ σωστό να βάλουμε τα παιδιά από τόσο νωρίς μέσα στις πέτρες και τη σκόνη. Πρέπει, πρώτα απ’ όλα, να μάθουν να ζωγραφίζουν. Αν χαθεί η τέχνη του χατσκάρ, θα χαθεί ένα μέρος της ταυτότητάς μας». |