Λεβόν Εσκενιάν Εκτύπωση E-mail

Συνέντευξη με τον καλλιτεχνικό διευθυντή του Συνόλου Παραδοσιακών Οργάνων «Γκουρτζίεφ», Λεβόν Εσκενιάν* με επίκεντρο το έργο του Κομιτάς

Στον Χράιρ Κιουρκτσιάν
Απρίλιος- Ιούνιος 2016, τεύχος 89

eskenian

 

Θα θέλαμε να μας παρουσιάσετε σύντομα τους σημαντικούς σταθμούς της ζωής και του έργου του Κομιτάς (Σογομόν Σογομονιάν), ως ανθρώπου και ως μουσικού.
Ο Κομιτάς (1869-1935) ήταν πνευματικός-κληρικός, τραγουδοποιός-συνθέτης, ειδικός στον μουσικό πολιτισμό διαφόρων λαών, συλλέκτης και ενορχηστρωτής παραδοσιακών τραγουδιών, τραγουδιστής, διευθυντής χορωδίας και ερευνητής του «χαζ» (το σύστημα της αρμενικής νευματικής σημειογραφίας που αναπτύχθηκε μεταξύ του 9ου και του 15ου-16ου αιώνα). Θεωρείται ο ιδρυτής της αρμενικής κλασικής μουσικής. Για πολλά χρόνια η μουσική του ήταν κρυμμένη από τα δυτικά αυτιά, αλλά τώρα τον ανακαλύπτουν με μεγάλο ενδιαφέρον.

Ο Κομιτάς, κατά τη διάρκεια της ζωής του, είχε συχνά αντιμετωπίσει εμπόδια όσον αφορά τη διάδοση των ιδεών του. Ποια ήταν αυτά τα εμπόδια, ποιοι οι αντίπαλοί του και ποιες οι αιτίες των αντιρρήσεών τους -συχνά όχι μόνο σε μουσικό επίπεδο;
Ο Κομιτάς ήταν ιερέας (Βαρταμπέντ ή αρχιμανδρίτης), πνευματικός, αλλά και βαθιά αφοσιωμένος στη μουσική του δραστηριότητα. Το θέμα το οποίο ερευνούσε, εκτός από την εκκλησιαστική μουσική, ήταν και η κοσμική μουσική, όπως δημοτικά τραγούδια της υπαίθρου, χοροί και μουσικές τελετουργιών. Πολλά από τα τραγούδια αυτά ήταν περί αγάπης και έρωτα, ενώ κάποια άλλα ήταν κατάλοιπα από προ-χριστιανικές, παγανιστικές παραδόσεις.
Ο Κομιτάς τα μελετούσε φανερά και, παρόλο που η αρμενική αποστολική εκκλησία αποδεχόταν και σεβόταν το έργο του, υπήρχαν κάποιοι κληρικοί που αντιδρούσαν, ισχυριζόμενοι ότι ένας κληρικός δε μπορεί να περιλαμβάνει μέσα στο μουσικό του έργο και ερωτικά τραγούδια.

Από μικρή ηλικία, από τις πρώτες προσπάθειες συλλογής τραγουδιών, ο Σογομόν (Κομιτάς) φαίνεται να έχει αναπτύξει μια ενστικτώδη αγάπη για τα παραδοσιακά και δημοτικά τραγούδια. Πώς εξηγείτε αυτή του την αφοσίωση και με ποιο τρόπο τελικά καταφέρνει να εξωτερικεύσει την επιλογή αυτή στις μουσικές του;
Ο Κομιτάς ήταν μουσικός με όλη του την οντότητα. Το πάθος του για ακρίβεια τον παρακινούσε να μελετήσει εις βάθος και να εισαγάγει καινοτομίες, κρατώντας πάντα την παλιά βάση και δομή της μουσικής. Συγκέντρωσε χιλιάδες αρμενικά θρησκευτικά και παραδοσιακά τραγούδια και μελωδίες για χορούς, κάποια από τα οποία συνέθεσε αργότερα για πιάνο, φωνή και χορωδία. Ο ίδιος συνήθιζε να συμβουλεύει τους μαθητές του, λέγοντας «σκάψε βαθιά, βρες το νέο, διώξε το παλιό, καλλιέργησε το μοναδικό».

To 1893 o Κομιτάς αποφοίτησε από τη Θεολογική Σχολή Κεβορκιάν στο Ετσμιατζίν, την έδρα της Αρμενικής Αποστολικής Εκκλησίας. Εκεί είχε ήδη έρθει σε επαφή με τη δυτική κλασική μουσική, ενώ το 1896 πήγε με υποτροφία στο Βερολίνο, όπου μέχρι το 1899 ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην κλασική μουσική. Κατά την γνώμη σας, πώς επηρέασε αυτή η περίοδος τη μελλοντική του κατεύθυνση; Μήπως τον απομάκρυνε σε κάποιο βαθμό από τις «φυσικές του κλίσεις»;
Ο Κομιτάς μελετούσε συνεχώς για να καταλάβει ουσιαστικά την ανατολική μουσική, εμβάθυνε στην αρμενική εκκλησιαστική, δημοτική, μεσαιωνική και αρχαία μουσική και έκανε έρευνες στη μουσική άλλων λαών. Ήταν γνώστης και μελετούσε τις κλίμακες και τους τρόπους (modes) της κουρδικής, τουρκικής, αραβικής, ελληνικής, ασσυριακής, ακόμα και της ινδικής και της κινεζικής μουσικής. Για όλα αυτά, ο Κομιτάς θεωρείται ο πρώτος εθνομουσικολόγος.
Κατά τη διάρκεια των σπουδών του στο Βερολίνο, εκτός από την εκπαίδευση στην κλασική μουσική, σπούδασε πρώιμη ευρωπαϊκή και αρχαία βυζαντινή μουσική. Και όλα αυτά αποτέλεσαν βάση για να καταλάβει μέσα από την έρευνά του το κλειδί για την ανάγνωση των «χαζ», της νευματικής σημειογραφίας της αρμενικής εκκλησιαστικής μουσικής. Δεν απομακρύνθηκε από τη φυσική του κλίση, αλλά βρήκε τρόπους να κάνει γνωστή στο μουσικόφιλο κοινό της Δύσης την αρμενική μουσική μέσα από τεχνοτροπίες της δυτικής κλασικής μουσικής, δημιουργώντας συνθέσεις για πιάνο, φωνή-πιάνο και χορωδία με μοναδικές αρμονικές και ρυθμικές δομές.

Τον Σεπτέμβριο του 2014, μετά την πρώτη σας συναυλία αφιερωμένη στον Κομιτάς στο Ερεβάν, ο κ. Ντικράν Μανσουριάν, ο γνωστός αρμένιος συνθέτης, μιλώντας στο τηλεοπτικό κανάλι «CivilNet» ανέφερε ότι, κατά τη γνώμη του, οι μέχρι σήμερα διασκευές των έργων του Κομιτάς βασισμένων στη δημοτική μουσική αποτελούν υπεκφυγές, ενώ θεωρεί τη μουσική εκτέλεση της ομάδας σας απόλυτα πιστή στο «κείμενο» του Κομιτάς. Μπορείτε να αναφερθείτε στις δύο αντίθετες πλευρές αυτού του ζητήματος (της πιστότητας) και στους λόγους ύπαρξης αυτής της αντίθεσης;
Ναι, υπάρχουν πολλές διασκευές των έργων του Κομιτάς και οι περισσότεροι έχουν αλλάξει εντελώς την προσέγγισή του, όπως και τη δομή της αρμονίας που είχε δημιουργήσει. Αντιθέτως εδώ, κάθε ήχος, κάθε ρυθμική εικόνα, ακόμη και μικρές λεπτομέρειες, έχουν διατηρηθεί. Κάτι ακόμα σημαντικό είναι ότι ο Κομιτάς έχει σημειώσει σε κάθε έργο για πιάνο το παραδοσιακό όργανο, με το ύφος του οποίου πρέπει να κατευθυνθεί ο πιανίστας. Αυτό είναι η αρχική πηγή έμπνευσης για αυτά τα έργα. Εδώ, όλες οι μεταφορές είναι δομημένες πάνω στις σημειώσεις του Κομιτάς και γι’ αυτό ο συνθέτης Ντικράν Μανσουριάν τονίζει ότι πολλοί έχουν διασκευάσει τα έργα του με τρόπους που μας απομακρύνουν από τον ίδιο, ενώ αυτό το έργο δεν το θεωρεί διασκευή.
Σας μεταφέρω τα λόγια του Μανσουριάν όπου αναφέρει «...τι αποτέλεσμα είναι δυνατόν να αναμένεται όταν, μετά τη μετατροπή του παραδοσιακού τραγουδιού σε λόγια μουσική σύνθεση, επανέρχεται και πάλι σε παραδοσιακές πηγές και μορφές; Αυτή φυσικά είναι μια μοναδική προσπάθεια που πραγματοποιείται στο πλαίσιο της σχέσης ποίησης-σύνθεσης. Πώς μπορεί να χαρακτηριστεί μια τέτοια δουλειά; Ερευνητικό έργο; Διαφοροποίηση ανάμεσα στην τεχνική τεκμηρίωση και την καλλιτεχνική δημιουργία; Μια προσπάθεια συνδυασμού της ποίησης με τη σύνθεση; Ίσως είναι δυνατό να συνεχίσουν να τίθενται τέτοια ερωτήματα, αλλά το αδιαμφισβήτητο είναι ότι η λεπτομερής και μακροχρόνια μελέτη του Εσκενιάν έχει καταλήξει σε ένα αποτέλεσμα σπάνιας ομορφιάς, που είναι ολοφάνερη».

Τι στοχεύετε με τη μεταφορά των έργων του Κομιτάς σε παραδοσιακά όργανα; Μήπως και σε αυτήν την περίπτωση υπάρχει μια επιθυμία πιστότητας, μια προσπάθεια να πλησιάσετε τις διασκευές για πιάνο του Κομιτάς σε αυτό που μάλλον άκουσε ο ίδιος;
Με αυτήν τη δουλειά έχουμε δύο στόχους. Αφενός την κατανόηση της εκτέλεσης των δημιουργιών του Κομιτάς, αφετέρου την αποκατάσταση των χαρακτηριστικών ηχοχρωμάτων της μεσαιωνικής και αρχαίας αρμενικής μουσικής με τη χρήση των παραδοσιακών οργάνων.

Οι εκτελέσεις του Συνόλου σας με παραδοσιακά όργανα των κομματιών για πιάνο του Κομιτάς φαίνεται να αποκαλύπτουν νέες αποχρώσεις και νέες πλευρές στις δημιουργίες του. Μήπως οι εκτελέσεις αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη μελέτη των αντίστοιχων έργων, έτσι ώστε η νέα γενιά σπουδαστών πιάνου να μπορέσει να τον καταλάβει καλύτερα;
Παρτιτούρες των δημιουργιών του Κομιτάς δεν ήταν διαδεδομένες στη Δύση για πολλά χρόνια, συνεπώς είναι ένας εντελώς νέος συνθέτης για τον δυτικό κόσμο, αν και μέχρι το 1915, κυρίως στη Γαλλία, είχε μεγάλη αξία για τους ιμπρεσιονιστές. Ο Ντεμπισί θαύμαζε τα έργα του, αλλά ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος και η Γενοκτονία των Αρμενίων εμπόδισαν και τη δραστηριότητα και τη διάδοση του έργου του στη Δύση. Τα τελευταία χρόνια, τα έργα του Κομιτάς άρχισαν να μπαίνουν στα ρεπερτόρια μουσικών με μεγάλη απήχηση, όπως οι πιανίστες G. Sokolov και A. Lubimov που παρουσίασαν τις δημιουργίες του.
Η ECM κυκλοφόρησε το άλμπουμ «Officium Novum» των Hilliard Ensemble και Jan Garbarek, όπου ακούγεται και ο Κομιτάς. Νομίζω ότι ο Κομιτάς θα διαδοθεί γρήγορα και θα μπει στις λίστες των μουσικών, και εκείνοι που έχουν μόνο κλασική μουσική παιδεία θα θελήσουν να κατανοήσουν αυτό το ύφος που ο Κομιτάς σημειώνει στα έργα του, την εκτέλεση π.χ. με ύφος ταρ και νταμπ ή με ύφος ντουντούκ και ταρ ή ζουρνά και τμπούγκ κλπ.
Το άλμπουμ μας που κυκλοφόρησε από την ECM (Komitas -The Gurdjieff Ensemble- Levon Eskenian) θα συμβάλει στην καλύτερη κατανόηση. Αυτό το έργο του Κομιτάς είναι ένα από τα πρώτα με τόσο μεγάλη διάδοση παγκοσμίως.

Ποιοι ήταν οι δικοί σας προσωπικοί λόγοι για να ξεκινήσετε αυτήν τη σύνθετη δουλειά; Ποιες πηγές από τον Κομιτάς έχετε χρησιμοποιήσει; Με ποιο τρόπο έχετε αποκτήσει τις γνώσεις σας για την ανατολική μουσική; Πώς έχετε καταφέρει να «λύσετε» τις σχετικά λιτές μελωδικές γραμμές του πιάνου και να τις μετατρέψετε σε μια σύνθεση με πλούσια ποικιλία ηχοχρωμάτων πάνω σε παραδοσιακά όργανα;
O αρχικός μου λόγος ήταν η επαναμεταφορά αυτών των έργων προς την πηγή, προς τους αρχικούς ήχους και ακούσματα, για να εξυπηρετηθεί η κατανόηση της εκτέλεσης. Αλλά με τον καιρό αυτός ο λόγος έγινε επιφανειακός, γιατί σε κάθε βήμα άνοιγαν για μένα εκπληκτικές πόρτες, π.χ. σε ποιο βαθμό και με πόσο λεπτομερή τρόπο ο Κομιτάς έχει προσπαθήσει να επαναπαράγει τους ρυθμούς και τα χρώματα των παραδοσιακών αρμενικών οργάνων στο πιάνο. Ως αποτέλεσμα, έχει δημιουργηθεί ένας τελείως νέος τρόπος σύνθεσης για πιάνο που δεν μοιάζει με καμία από τις μέχρι τότε μορφές σύνθεσης κομματιών για πιάνο.
Ο νέος αυτός τρόπος σύνθεσης έχει προκύψει αποκλειστικά από τις εκφραστικές μορφές της αρμενικής μελωδίας και ρυθμών, και όχι από τη διασκευή της αρμενικής μουσικής βάσει των χαρακτηριστικών μορφών σύνθεσης που υπήρχαν μέχρι τότε στην ευρωπαϊκή μουσική. Συνεπώς, αποκαλύφθηκαν οι πολύ παλιοί ήχοι, οι ηχητικές εικόνες και η μυστηριώδης ενσάρκωση των αρχαίων τελετουργικών χορών που συνόδευαν τα αρμενικά ήθη και έθιμα.
Την επιθυμία μου για εμβάθυνση και κατανόηση της αλήθειας την οφείλω στον Γκουρτζίεφ. Ως πιανίστας και με σπουδές στην κλασική μουσική, ετοιμάζοντας το υλικό του πρώτου άλμπουμ με τη μουσική του Γκουρτζίεφ, χρειάστηκε να μελετήσω τη μουσική των λαών της Ανατολής, πηγή της οποίας είναι αποκλειστικά η αρμενική μουσική του Κομιτάς, καθώς και να βρω τις ακριβείς συνθέσεις των οργάνων και τη διαφορετική σύνθεση του κάθε έργου. Χρειάστηκε, επίσης, να μελετήσω τις έρευνες του Κομιτάς και τα άρθρα του για την ιστορία, τα ήθη και έθιμα, την εθνογραφία κλπ.

Θα θέλαμε να μας πείτε λίγα λόγια για τα μέλη του Συνόλου. Με ποια κριτήρια τους επιλέξατε;
Θεωρώ πως είναι οι καλύτεροι μουσικοί αρμενικών οργάνων που ζουν στην Αρμενία.
Το 2008, ακούγοντας διάφορες ομάδες, πίστεψα πως αυτοί είναι οι μουσικοί που είχαν την ικανότητα να ακούσουν, να μελετήσουν, να αφοσιωθούν.

Θα θέλατε να απευθύνετε κάποια λόγια στο μουσικόφιλο κοινό, κυρίως στη νέα γενιά, για τις αξίες που παρουσίασε ο Κομιτάς και για την πλούσια κληρονομιά που μας άφησε;
Συχνά ακούμε από πολλούς την άποψη ότι η ανθρωπότητα έχει προχωρήσει. Σκέφτομαι ότι αυτή η πρόοδος έχει να κάνει περισσότερο με κάποιες καθημερινές πρακτικές πλευρές της ζωής μας και ότι στη διάρκεια αυτής της διαδικασίας έχουμε χάσει πολλά από τα χαρακτηριστικά και τις ιδιαιτερότητές μας.
Θεωρώ πως όλα ξεκινάνε από την αυτογνωσία· παλαιότερα ο άνθρωπος ήταν πιο κοντά στον εαυτό του. Ο αρμενικός πολιτισμός υπάρχει εδώ και χιλιετίες. ‘Εχει ζήσει σε αλληλεπίδραση με τον πολιτισμό πολλών αρχαίων λαών, Ελλήνων, Περσών, Βυζαντινών, Ασσυρίων κλπ. Τα έργα του Κομιτάς και του Γκουρτζίεφ αποτελούν μια επιστροφή στο παρελθόν, αλλά παράλληλα μας δείχνουν το δρόμο για να πορευθούμε στο μέλλον. Λέγοντας «Κομιτάς» εννοούμε αρμενική μουσική που αντικατοπτρίζει με τον καλύτερο τρόπο τον πολιτισμό μας, μέσω του οποίου μπορούμε να καταλάβουμε τον εαυτό μας, αλλά και να αποκτήσουμε ένα κλειδί κατανόησης διαφορετικών αρχαίων πολιτισμών και πανανθρώπινων αξιών.

 

*Ο Λεβόν Εσκενιάν γεννήθηκε το 1978 στον Λίβανο. Τη βασική μουσική παιδεία την έλαβε στο ωδείο Παρσέγ Γκανατσιάν, στη Βηρυτό, από όπου και πήρε το αρχικό του πτυχίο για πιάνο.
Το 1996 εγκαταστάθηκε στο Ερεβάν, με σκοπό τη συνέχιση των μουσικών σπουδών του και φοίτησε στο Κρατικό Ωδείο Κομιτάς.
Το 2005 αποφοίτησε με τον μεταπτυχιακό του τίτλο στο πιάνο, ενώ το 2007 απέκτησε επιπλέον μεταπτυχιακούς τίτλους για το εκκλησιαστικό όργανο και το τσέμπαλο, όπως επίσης και για σύνθεση και ενορχήστρωση. Αργότερα, ασχολήθηκε με τη μελέτη της αρμενικής μουσικής από την αρχαιότητα έως και σήμερα.
Το 2008 ίδρυσε το Σύνολο Παραδοσιακών Οργάνων «Γκουρτζίεφ» με τη συμμετοχή 11 αρμένιων μουσικών, οι οποίοι παίζουν ντουντούκ, μπάσο ντουντούκ, τμπούγκ (τύμπανο της πόλης Μους), ντχολ (νταούλι), νταμπ (ντέφι), ζουρνά, καμαντσά (αρμενική λύρα), ταρ (έγχορδο του Καυκάσου), ούτι, κανονάκι, σαντούρι και μπλουλ (νέι).
Το 2011 και το 2015 η γερμανική εταιρεία ECM κυκλοφόρησε δύο άλμπουμ του Συνόλου αφιερωμένα στην ενορχήστρωση, με παραδοσιακά όργανα της μουσικής για πιάνο του Γκουρτζίεφ και του Κομιτάς.
Οι δύο αυτές κυκλοφορίες είχαν μεγάλη απήχηση στο κοινό και το μουσικό σύνολο, αποκτώντας μια θέση στο διεθνές μουσικό στερέωμα. Ακολούθησαν συναυλίες σε Λίβανο, Γερμανία, Βραζιλία, Αργεντινή, Ιταλία, Ρωσία, Ελβετία, Βέλγιο, Πορτογαλία, Ολλανδία, Πολωνία, Ρουμανία, Αυστραλία και Αρμενία.
Το 2012 το πρώτο άλμπουμ του Συνόλου κέρδισε στην Ολλανδία το Βραβείο Edison ως το «άλμπουμ της χρονιάς», βραβείο που συμπεριλαμβάνεται στα τέσσερα σημαντικότερα παγκοσμίως.
Τις ενορχηστρώσεις παραδοσιακών οργάνων για τα έργα πιάνου του Γκουρτζίεφ και του Κομιτάς έχει πραγματοποιήσει ο Λεβόν Εσκενιάν.

 

Share
 

Για να εξασφαλίσουμε τη σωστή λειτουργία του ιστότοπου, μερικές φορές τοποθετούμε μικρά αρχεία δεδομένων στον υπολογιστή σας, τα λεγόμενα «cookies». Οι περισσότεροι μεγάλοι ιστότοποι κάνουν το ίδιο. Περισσότερα...

"Δέχομαι"


ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΒΙΒΛΙΩΝ


διαφήμιση στο αρμενικά

armenian community

Online Επισκέπτες

Έχουμε 41 επισκέπτες συνδεδεμένους