Κεβόρκ Παπαζιάν |
Μάικ Τσιλιγκιριάν Ιανουάριος - Μάρτιος 2014 Τεύχος 80
Ο Κεβόρκ Παπαζιάν ήταν για πολλά χρόνια ο συνδετικός κρίκος και η φωνή των Αρμενίων προς τις ελληνικές κυβερνήσεις. Ήταν ο πρώτος και μοναδικός εκπρόσωπός τους στη Βουλή των Ελλήνων. Μια πολυσχιδής και ευγενική προσωπικότητα που τα δύσκολα χρόνια μετά τη Μικρασιατική καταστροφή αφιερώθηκε ολοκληρωτικά στο έργο της εγκατάστασης και αρωγής των αρμενίων προσφύγων. Γεννήθηκε στην Ραιδεστό στο 1892 και φοίτησε στο αρμενικό δημοτικό σχολείο της πόλης που ήταν τότε υπό την διεύθυνση του Τοβμάς Ατζεμιάν, ενώ αργότερα στάλθηκε από τους γονείς του στην Καλλίπολη σε ιδιωτικό γυμνάσιο. Το 1908, φοίτησε στη Σχολή Μπερμπεριάν του Σκουταρίου της Πόλης και διακρίθηκε στη λογοτεχνία, τη γλωσσολογία και στα καλλιτεχνικά μαθήματα όπου και αρίστευσε. Ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης από όπου και πήρε το πτυχίο της Νομικής. Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου υπηρέτησε στο Χαρμπιέ ως υλικονόμος. Όταν απολύθηκε επέστρεψε στη γενέτειρά του στη Ραιδεστό. Με αφορμή την πυρπόληση κάποιων εγκαταλειμμένων τουρκικών οικιών κατηγορήθηκε με ψευδείς μαρτυρίες και συνελήφθη από την τουρκική αστυνομία μαζί και με άλλους Αρμενίους της πόλης. Φυλακίστηκε για ένα διάστημα και μετά εξορίστηκε στη Δαμασκό με μια μεγάλη ομάδα νέων Αρμενίων της περιοχής. Εκεί εργάστηκε ως μεταφραστής σε οργανώσεις αρωγής για τους πρόσφυγες. Μαθαίνοντας ότι οι οικείοι του βρίσκονται και αυτοί εξόριστοι στην κωμόπολη Ντουμά της Νότιας Συρίας τους βρίσκει και εκεί εργάζεται για λίγο ως ιδιωτικός υπάλληλος. Με τη λήξη του πολέμου επιστρέφει στη Δαμασκό όπου με μια ομάδα νέων ιδρύει την «Αδελφότητα Αραραντιάν». Με τις προσπάθειές του δημιουργείται ένας χώρος υποδοχής και διαμονής για όσους Αρμενίους επέζησαν της γενοκτονίας και έφτασαν ως εκεί μέσα από την έρημο Ντελ Ζορ της Συρίας. Το 1919 επιστρέφει στην Ραιδεστό όπου διορίζεται αντιπρόσωπος των Αρμενίων στην κρατική επιτροπή των εγκαταλειμμένων περιουσιών της περιοχής. Την επόμενη χρονιά θα ασχοληθεί επαγγελματικά για λίγο με τη δικηγορία στην Κωνσταντινούπολη. Όταν η Ανατολική Θράκη ενσωματώνεται στην Ελλάδα οι πολυπληθείς αρμενικές κοινότητες της περιοχής αποκτούν το δικαίωμα να έχουν έναν αντιπρόσωπο στην Ελληνική Βουλή. Ο Κεβόρκ Παπαζιάν εκλέγεται με μεγάλη πλειοψηφία και γίνεται ο πρώτος Αρμένιος αντιπρόσωπος στη Βουλή των Ελλήνων από το 1920 έως το 1922, όταν η Ανατολική Θράκη καταλαμβάνεται από τους Τούρκους. Για τον Κεβόρκ Παπαζιάν αυτά τα χρόνια ήταν ένας καθημερινός αγώνας σε πολλά μέτωπα. Την εποχή εκείνη η Αρμενία είχε επίσημη διπλωματική αντιπροσωπεία στην Ελλάδα με επικεφαλής τον Ντικράν Τσαγιάν και δύο προξενεία, στη Θεσσαλονίκη με πρόξενο τον Καλούστ Ασλανιάν και στην Αθήνα με τον Χαρουτιούν Κιλιτζιάν που παρέμεινε μάλιστα παρά τη Σοβιετοποίηση της Αρμενίας ως το 1925. Η συνεργασία του Παπαζιάν με τα μέλη της αρμενικής διπλωματίας ήταν άμεση και αποτελεσματική, ενώ συνεχίστηκε και μετά το 1922. Η συνεισφορά του στις σχέσεις των δύο χωρών ήταν καταλυτική και μνημονεύτηκε πολύ θετικά αργότερα από τους αρμένιους διπλωμάτες. Το 1921, η δημοσιοποίηση της πρόθεσης των Μεγάλων Δυνάμεων να επανεξετάσουν τους όρους της Συνθήκης των Σεβρών, προβληματίζει έντονα τον αρμένιο βουλευτή και από το βήμα της Ελληνικής Βουλής, στη συνεδρίαση της 15ης Φεβρουαρίου 1921 ο Κ. Παπαζιάν μεταξύ άλλων δηλώνει: «…ως αντιπρόσωπος των Αρμενίων της Θράκης εν τη Ελληνική Συνελεύσει…τους οποίους κοινοί αγώνες σφαγών και δηώσεων (καταστροφών) συνδέουσιν αρρήκτως μετά του ελληνισμού, διαμαρτύρονται κατά της μελετωμένης αναθεωρήσεως της Συνθήκης των Σεβρών, ήτις θέλει είσθαι επιβράβευσις των σφαγών τούτων και δηώσεων, ελπίζουσι δ’ ότι η παγκόσμιος συνείδησις θα πείση τους κραταιούς της Γης, ότι η επαναφορά της τουρκικής δεσποτείας θ’ αποτελέση στίγμα της παγκοσμίου ιστορίας». Ο αρμένιος βουλευτής, παρόλο που ήταν φιλελεύθερος, ήταν ιδιαίτερα αγαπητός και από τους φιλοβασιλικούς και είχε την υποστήριξή τους σε διάφορα θέματα όσον αφορά στις αρμενικές κοινότητες. Ο Παπαζιάν κατάφερε να εγκριθούν κονδύλια από τον κρατικό προϋπολογισμό για την ενίσχυση των αρμενικών σχολείων και των κοινοτήτων και ακόμη να απαλλαγούν οι Αρμένιοι της Θράκης από τη φορολογία τουλάχιστον για ένα χρόνο, μετά την απελευθέρωση. Το 1922, ένα ξεχωριστό στρατιωτικό σώμα οργανώνεται στις τάξεις του Ελληνικού στρατού, η Αρμενική Λεγεώνα υπό τον στρατηγό Τορκόμ, ενώ ο Παπαζιάν εξασφαλίζει τη συμπαράσταση των αρμόδιων αρχών για την επίλυση προβλημάτων των εθελοντών αξιωματικών και στρατιωτών που κατέφτασαν από την Κωνσταντινούπολη και τη Νικομήδεια. Σε σύντομο χρονικό διάστημα η Λεγεώνα μετέβη στη Σμύρνη για να εκπαιδευτεί. Η Μικρασιατική καταστροφή μαζί με τους εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες φέρνει και 80-100 χιλιάδες Αρμένιους από τη Σμύρνη και την Ανατολική Θράκη. Ο Παπαζιάν εγκαθίσταται στη Θεσσαλονίκη όπου θα πρωταγωνιστήσει στο δύσκολο έργο της εγκατάστασης και αρωγής στους πρόσφυγες και γίνεται ο κύριος σύνδεσμος των Αρμενίων με την ελληνική κυβέρνηση. Το Φεβρουάριο του 1923, εκδίδει την πρώτη αρμενική εφημερίδα στη Θεσσαλονίκη «Αλίκ» (κύμα) με αρχισυντάκτη τον Λεβόν Μοζιάν που θα συνεχίσει να εκδίδεται καθημερινά έως το 1927. Αρθρογραφεί παράλληλα και συνεργάζεται με αρμενικές εφημερίδες της Κωνσταντινούπολης. Ως μέλος της ενοριακής επιτροπής της Θεσσαλονίκης υπηρετεί για πολλά χρόνια την κοινότητα. Μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο μαζί με τη γυναίκα του Σιρά και την κόρη του Ρίτα εγκαθίσταται στην Αθήνα. Συνεργάζεται με την καθημερινή εφημερίδα «Αζάτ Ορ» αρθρογραφώντας και μεταφράζοντας για αυτήν κείμενα από γαλλικές εφημερίδες. Από το 1948 έως το 1950 προεδρεύει του Πολιτιστικού Σωματείου «Χαμασκαΐν». Ο Κεβόρκ Παπαζιάν πέθανε στις 10 Νοεμβρίου του 1953 μετά από σύντομη ασθένεια. Η νεκρώσιμη ακολουθία τελέστηκε στην εκκλησία Σουρπ Κρικόρ Λουσαβορίτς της Αθήνας και ενταφιάστηκε στο 3ο νεκροταφείο της Κοκκινιάς. Ο Κεβόρκ Παπαζιάν αφιέρωσε τη ζωή του σε έναν διαρκή αγώνα για το λαό του. Σε όποια θέση και να βρισκόταν είχε σαν πρώτο μέλημα, τα δύσκολα εκείνα χρόνια, τη στήριξη των αρμενίων προσφύγων και προσέφερε πνευματικό έργο που ήταν αναγκαίο και λυτρωτικό για την ηθική στήριξη και πνευματική ισορροπία των προσφύγων.
To φωτογραφικό υλικό που συνοδεύει το άρθρο είναι από το προσωπικό αρχείο του κ.Χάικ Ζακιάν. Πηγές: «Ιστορία των Αρμενο-ελληνικών στρατιωτικών σχέσεων και συνεργασίας» Αθήνα 2010, Σαμβέλ Ραμαζιάν. «Μνημόνιο για τις αρμενικές κοινότητες Μακεδονίας Θράκης» 1929, Ασαντούρ Μαγκαριάν. «Γενικό ημερολόγιο» 1953, 1960, Γκάρο Κεβορκιάν. Εφημερίδα «Αζάτ Ορ» 10 Νοεμβρίου 1953. «Ο Αρμενικός Τύπος στην Ελλάδα» Σαρκίς Αγαμπατιάν, Έκδοση Αρμενικά. «Ο Αρμενικός Περιοδικός Τύπος 1794-1934». Ερεβάν 1934, Καρεκίν Λεβονιάν, «Οι Ισραηλίτες βουλευτές στο Ελληνικό Κοινοβούλιο 1915-1936» 2011, Έκδοση Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων. |