Οι περίπλοκες σχέσεις της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας
με το Βασίλειο της Αρμενίας

Αν ο αναγνώστης νομίζει ότι οι μεγάλες μορφές της ιστορίας που κατέφυγαν στην Αρμενία περιορίζονται μόνο στον βασιλιά του Πόντου Μιθριδάτη, κάνει λάθος. Υπάρχει άλλο ένα συναρπαστικό επεισόδιο στην αυγή του βασιλείου του Μετζ Χάικ (Μεγάλη ή Ιστορική Αρμενία) που δεν μπορούμε να αγνοήσουμε: ο Αννίβας Βάρκας (247-183 π.Χ.), ο διάσημος εχθρός της Ρώμης, πολιτικός και στρατηγός της Καρχηδόνας, έφτασε επίσης στην Αρμενία ζητώντας άσυλο από τον βασιλιά της...

Πότε, πώς και γιατί; Αυτό σκοπεύουμε να αφηγηθούμε. Πρώτα, όμως, μια σύντομη ανασκόπηση στον χρόνο και στον τόπο.

Μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου το έτος 323 π.Χ., η γιγαντιαία αυτοκρατορία του καταρρέει. Οι στρατηγοί του μοιράζουν την τούρτα: ο Αντίγονος παίρνει τη Μακεδονία (στην οποία ανήκει η Ελλάδα), ο Πτολεμαίος την Αίγυπτο (στην οποία ανήκουν η Φοινίκη και τα ελληνικά νησιά), και ο Σέλευκος παίρνει τη μερίδα του λέοντος, δηλαδή την Περσία, τη Μικρά Ασία και τη Συρία (στην οποία ανήκει η Ασσυρία και η Βαβυλώνα στη Μεσοποταμία), όπου ίδρυσε την περίφημη Αντιόχεια, πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας του και μία από τις πλουσιότερες πόλεις της Ανατολής. Ωστόσο, λίγο καιρό αργότερα έχασε εδάφη στη Μικρά Ασία, ακόμη και στην Περσία, όπου είχε την έδρα της η παρθική δυναστεία των Αρσακουνί (Αρσακιδών).

Σύμφωνα με την εν λόγω διαίρεση, και η Αρμενία θα έπρεπε να είχε πέσει στα χέρια του Σέλευκου, αλλά ένας πρίγκιπας ονόματι Γερβάντ (Ορόντης), εκμεταλλευόμενος την κατάσταση μετά την καταστροφή της περσικής αυτοκρατορίας στα χέρια του Αλεξάνδρου, δημιούργησε εκεί, το 322 π.Χ., ένα είδος ανεξάρτητου βασιλείου της δυναστείας των Γερβαντιάν (ή Γερβαντουνί), με πρωτεύουσα το Γερβαντασάτ.

Όπως ήταν αναμενόμενο, η ιστορία αυτού του πρώτου ανεξάρτητου αρμενικού βασιλείου αναδεικνύεται από μια σειρά αγώνων ενάντια στον αντίπαλο της εποχής: την αυτοκρατορία του Σέλευκου, γνωστή ως αυτοκρατορία των Σελευκιδών.

Επί σχεδόν έναν ολόκληρο αιώνα (3ος π.Χ.), η Αρμενία καταφέρνει να συγκρατήσει τις επιθέσεις του ισχυρού γείτονά της, μέχρι να πέσει το 215 π.Χ., ηττημένη από τον φιλόδοξο βασιλιά των Σελευκιδών Αντίοχο Γ΄.

Η απώλεια της ανεξαρτησίας της Αρμενίας διαρκεί είκοσι πέντε χρόνια, κατά τη διάρκεια των οποίων ο Αντίοχος χωρίζει την Αρμενία σε δύο ζώνες: Μετζ Χάικ (Μεγάλη Αρμενία, ανατολικά του Ευφράτη) και Ποκρ Χάικ (Μικρή Αρμενία, δυτικά του Ευφράτη). Επικεφαλής κάθε ζώνης ορίζεται ένας κυβερνήτης που επιλέγεται από τους πρίγκιπες της χώρας. Έτσι, ο Αρντασές (Αρταξίας) θα κυβερνήσει το Μετζ Χάικ και ο Ζαρέχ (της δυναστείας των Γερβαντιάν) το Ποκρ Χάικ.

Επειδή όμως τρώγοντας έρχεται η όρεξη, ο Αντίοχος δεν αρκείται μόνο στην κατάκτηση της Αρμενίας. Προχωρά στην Ιουδαία (Παλαιστίνη), και ύστερα από μια αποτυχία στην Αίγυπτο, κατευθύνεται προς τη Μικρά Ασία, την οποία κατακτά και προσαρτά στην αυτοκρατορία του.

Η άλλη μεγάλη δύναμη της εποχής, η Ρώμη, καταφέρνει τελικά να νικήσει την Καρχηδόνα (στη σημερινή Τυνησία), και παρακολουθεί με καχυποψία τη δημιουργία αυτής της νέας δύναμης των Σελευκιδών που προσπαθεί να καταλάβει την Ανατολή. Όταν ο Αντίοχος καταλαμβάνει τη Μικρά Ασία, οι Ρωμαίοι αντιδρούν σε αυτό που θεωρούν επίθεση κατά της «ζώνης επιρροής» τους και, στην περίφημη μάχη της Μαγνησίας το 190 π.Χ., εξολοθρεύουν τις δυνάμεις του βασιλιά των Σελευκιδών, ο οποίος μετά τη Συνθήκη της Απάμειας το 188 π.Χ. θα περιοριστεί στη Συρία.

Αρντασές και Σατενίκ, μια ρομαντική ιστορία

Ως συνέπεια της ήττας του Αντίοχου, ο κυβερνήτης του Μετζ Χάικ (σημερινές περιοχές Ερζερούμ, Μους, Βαν και Γερεβάν) αυτοανακηρύσσεται βασιλιάς της Αρμενίας το έτος 190 π.Χ., με το όνομα Αρντασές Α΄. Την ίδια περίοδο, ο κυβερνήτης Ζαρέχ του Ποκρ Χάικ (περιοχές Σεβάστεια, Γερζινγκά και Μαλάτια) δημιουργεί ένα δεύτερο αρμενικό βασίλειο. Η Ρώμη δεν μένει αμέτοχη κατά την ταυτόχρονη δημιουργία αυτών των δύο ανεξάρτητων αρμενικών βασιλείων· αντιθέτως, παρέχει την υποστήριξή της, ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίζουν κάθε προσπάθεια των Σελευκιδών για επιστροφή στην προηγούμενη κατάσταση...

Έτσι, με την ανάληψη του θρόνου από τον Αρντασές Α΄ δημιουργείται μια νέα δυναστεία που φέρει το όνομά του (Αρντασεσιάν) και η οποία θα βασιλέψει στο Μετζ Χάικ για σχεδόν δύο αιώνες, μέχρι τα πρώτα χρόνια της εποχής μας.

Είναι η περίοδος του μεγαλείου της Αρμενίας. Πρόκειται για τον Αρντασές Α΄ «τον κατακτητή» παππού του Ντικράν Μετζ (Τιγκράν ο Μέγας), ο οποίος θα θέσει τα θεμέλια του πρώτου εθνικού αρμενικού κράτους, ενώνοντας υπό το βασίλειό του όλες τις παραμεθόριες περιοχές που κατοικούνται από Αρμένιους. Ο Αρντασές Α΄ αποδεικνύεται ικανός πολιτικός: ένα από τα κύρια έργα του περιλαμβάνει την οριοθέτηση των συνόρων και την εσωτερική οργάνωση του βασιλείου του, το οποίο διαιρεί σε 120 επαρχίες που διοικούνται από «στρατηγούς». Αυτοί είναι που οφείλουν να επιβλέπουν την περιοχή τους, να κρατούν ανοιχτούς τους εμπορικούς δρόμους, να συλλέγουν φόρους για τον βασιλιά και, σε περίπτωση πολέμου, να θέσουν ένοπλες δυνάμεις στη διάθεσή του.

Όσον αφορά τον έλεγχο των συνόρων, ο Αρντασές διορίζει τέσσερις ειδικούς κυβερνήτες –έναν σε κάθε γεωγραφικό σημείο με καθήκον να υπερασπιστούν τα αντίστοιχα σύνορα επιστρατεύοντας τις δικές τους δυνάμεις μέχρι την άφιξη των δυνάμεων του μονάρχη. Αυτοί οι «στρατηγοί» και οι κυβερνήτες θα αποτελέσουν τους προγόνους των μελλοντικών φεουδαρχικών οικογενειών: των Μαμιγκονιάν, των Πακραντουνί, των Αρτζρουνί και πολλών άλλων.

Δεν μπορούμε να παραλείψουμε την αναφορά σε μια ιστορία που έφτασε σε εμάς μέσω του Μοβσές Χορενατσί, «πατέρα» της αρμενικής ιστορίας: κατά το έργο εδραίωσης των συνόρων, ο Αρντασές έρχεται αντιμέτωπος με τους Αλανούς στα βόρεια, έναν βάρβαρο λαό διάσημο για τους έμπειρους μαχητές του. Κατά τη διάρκεια του αγώνα, ο διάδοχος του θρόνου των Αλανών πέφτει αιχμάλωτος των στρατευμάτων του Αρμένιου βασιλιά. Ο μονάρχης των βαρβάρων στέλνει την κόρη του Σατενίκ για να διαπραγματευτεί την ειρήνη και την απελευθέρωση του αδελφού της. Ο Αρντασές ερωτεύεται τη νεαρή κοπέλα και υπόσχεται να απελευθερώσει τον πρίγκιπα αν ο βασιλιάς των Αλανών του δώσει το χέρι της κόρης του. Έτσι, ο πόλεμος μετατρέπεται σε γάμο... και οι Αλανοί γίνονται σύμμαχοι της Αρμενίας.

Η πρωτεύουσα Αρντασάτ, έργο του Αννίβα

Εν τω μεταξύ, στην άλλη άκρη του γνωστού κόσμου, η Ρώμη είναι πολύ απασχολημένη με τους λεγόμενους «Μηδικούς Πολέμους», που αποτελούν ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στην ιστορία της. Δεν είναι εφικτό να αναφερθούμε εδώ στη μακρά ιστορία αυτής της μεγάλης σύγκρουσης. Ας πούμε μόνο ότι η Καρχηδόνα, η δύναμη που έχει να αντιμετωπίσει η Ρώμη στον αγώνα για τη μοίρα της δυτικής Μεσογείου, είναι φοινικικής προέλευσης, και ότι σε αντίθεση με άλλες φοινικικές θαλάσσιες αποικίες, κατέστη επίσης χερσαία δύναμη, δεδομένου ότι είχε καταλάβει αρκετές περιοχές που εκτείνονται μέχρι το Γιβραλτάρ, στη νότια Ισπανία. Και η Ρώμη πρέπει να αντιδράσει.

Εδώ εμφανίζεται η φιγούρα του Αννίβα, ενός από τους πιο συναρπαστικούς χαρακτήρες στην ιστορία της ανθρωπότητας. «Σαν παιδί ορκίστηκε, μπροστά στον βωμό του Μολώχ, αιώνιο μίσος προς τους Ρωμαίους. Το κατόρθωμά του να διασχίσει τις Άλπεις, η μακροχρόνια και υπομονετική επιδίωξη της Ιταλίας, η προέλασή του στη Ρώμη και η υποχώρησή του, η ετοιμότητά του να αποκαταστήσει την τάξη στην ηττημένη Καρχηδόνα, η αποφασιστικότητά του να μην δεχτεί βασιλικές εξουσίες, η τελευταία απεγνωσμένη επίθεση στους παλαιούς του αντιπάλους ως ακούραστος σύμβουλος των εχθρών της Ρώμης, και τέλος η αυτοκτονία του, όλα συνιστούν το απαραίτητο υλικό για μια ιστορική προσωπικότητα ικανή να συσκοτίσει τους Ρωμαίους, που ήταν λιγότερο ελκυστικοί…» αναφέρει ο ιστορικόςR. H. Barrowσε μια προσπάθεια να περιγράψει τον Αννίβα.

Πώς όμως σχετίζεται ο Καρχηδόνιος στρατηγός με την Αρμενία και τον βασιλιά Αρντασές; Αυτή είναι μια άλλη ενδιαφέρουσα ιστορία.

Ο Πλούταρχος λέει ότι όταν ο Αννίβας, εξόριστος στο παλάτι του ηττημένου Αντίοχου, αναγκάζεται να αναζητήσει νέο καταφύγιο για να ξεφύγει από τους Ρωμαίους, ταξιδεύει στην Αρμενία. Ο Αρντασές σέβεται τον νόμο του πολιτικού ασύλου και τον υποδέχεται. Εκεί, ο Καρχηδόνιος, ιδιαίτερα μορφωμένος και πεπαιδευμένος, προτείνει ποικίλα έργα υποδομών στον Αρμένιο βασιλιά.

Ο Αννίβας, έχοντας επίγνωση του όμορφου φυσικού τοπίου της χώρας, επισημαίνει μια περιοχή στην κοιλάδα του Αράξ (κοντά στο σημερινό Γερεβάν) ως την τέλεια τοποθεσία για τη μελλοντική πρωτεύουσα. Ο Αρντασές ζητά από τον Αννίβα να επιβλέπει προσωπικά την κατασκευή της πόλης. Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών, ανεγείρεται μια όμορφη πόλη με το όνομα Αρντασάτ (Αρταξάτα), προς τιμήν του μονάρχη.

Το βασίλειο της Αρμενίας στη διεθνή πολιτική σκηνή

Η σχέση μεταξύ του Αννίβα και του βασιλείου της Αρμενίας αποκτά μεγαλύτερη σημασία αν την παραλληλίσουμε με τη συμμαχία που θα προκύψει έναν αιώνα αργότερα μεταξύ του Μιθριδάτη και του Τιγκράν του Μέγα.

Έτσι, βρίσκουν άσυλο στην Αρμενία δύο ιστορικές προσωπικότητες, οι οποίες, λόγω της ιδιοφυΐας τους, έχουν καταστεί οι πιο διάσημοι αντίπαλοι της Ρώμης και, με διαφορά εκατό ετών, συνιστούν τρομερή απειλή για αυτήν, ο ένας στη Δύση και ο άλλος στην Ανατολή.

Προς το τέλος της ζωής του, ο Αννίβας καταφεύγει στην Αρμενία. Από εκεί πηγαίνει στη Βιθυνία, εξελληνισμένο κράτος βόρεια της Σμύρνης, όπου αυτοκτονεί το 183 π.Χ., όταν ο μονάρχης εκείνης της χώρας, φοβούμενος την επίθεση των Ρωμαίων, ετοιμαζόταν να τον παραδώσει στον αρχαίο εχθρό του. Από την πλευρά του, έναν αιώνα αργότερα, ο Μιθριδάτης δημιουργεί μια ισχυρή συμμαχία με τον γαμπρό του και Αρμένιο μονάρχη Τιγκράν, η οποία του επιτρέπει να βρει άσυλο στο Τιγκρανακέρτ σε μία από τις πολλές αποδράσεις του από τους Ρωμαίους. Και οι δύο περιπτώσεις αποτελούν επαρκή απόδειξη της μόνιμης και σημαντικής παρουσίας της Αρμενίας στη διεθνή πολιτική και διπλωματική σκηνή, τη στιγμή που η Ρώμη επεκτείνει τη δύναμή της σε όλο τον κόσμο.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η δυναστεία των Αρντασεσιάν είναι αυτή που θέτει τα θεμέλια του πρώτου ανεξάρτητου αρμενικού κράτους, με νύχια και με δόντια, με σαφή στόχο τη διασφάλιση της ασφάλειας των συνόρων και των κατοίκων του.

Εκείνη την εποχή, η Αρμενία κατάφερε να ελίσσεται επιδέξια μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων της Ανατολής και της Δύσης για την υπεράσπιση των εθνικών της συμφερόντων. Δύο χιλιάδες χρόνια μετά, σε μια χώρα δέκα φορές μικρότερη, αν οι ιστορικές μορφές του Αρντασές και του Τιγκράν μπορούσαν να δουν την κατάσταση των συνόρων της Αρμενίας σήμερα, δεν θα πίστευαν στα μάτια τους...

Tweet

Share