Η γιορτή του Βαρτανάντς |
Αλέξανδρος-Μιχαήλ Χατζηλύρας Στις 24 Φεβρουαρίου 2022, η Αρμενική Αποστολική Ορθόδοξη Εκκλησία γιόρτασε μία από τις μεγαλύτερες πνευματικές εορτές του αρμενικού έθνους, το Βαρτανάντς, ή αλλιώς η Μάχη του Αβαράιρ, που έλαβε χώρα στις 26 Μαΐου 451. Το έτος 301, η Αρμενία έγινε η πρώτη χώρα στον κόσμο που υιοθέτησε τον χριστιανισμό ως κρατική θρησκεία, όταν ο Άγιος Γρηγόριος ο Φωτιστής προσηλύτισε τον βασιλιά Τιριδάτη Γ΄. Το 387, η Μεγάλη Αρμενία χωρίστηκε στα δύο: η Δυτική Αρμενία έγινε βυζαντινό θέμα (επαρχία), ενώ η Ανατολική Αρμενία υποτάχθηκε στην Περσία· ξεκινώντας από το 428, οι Σασανίδες εγκατέστησαν δικούς τους κυβερνήτες, εκτοπίζοντας τους Αρσακίδες βασιλείς. Ωστόσο, το 449, ο Σάχης Ισδιγέρδης Β΄ αύξησε τη φορολογία που επέβαλλε στους Αρμένιους, φορολόγησε την Εκκλησία, και το 450 τελικά καθιέρωσε τον ζωροαστρισμό ως επίσημη θρησκεία της Περσικής Αρμενίας, προκειμένου να εξασφαλίσει πολιτική αφοσίωση, με το αιτιολογικό ότι η Αρμενική Εκκλησία έκλινε υπέρ της Βυζαντινής (ελληνόφωνης) αντί της Νεστοριανής Εκκλησίας (περσόφωνης), την οποία είχε καταδικάσει ως αιρετική η Γ΄ Οικουμενική Σύνοδος της Εφέσου το 431. Η ενέργεια αυτή ξεσήκωσε τον αρμενικό λαό και τους ναχαράρ (ευγενείς), υπό τον πρίγκιπα Βαρτάν Μαμικονιάν, οδηγώντας στην υπογραφή σχετικής διακήρυξης στην αρμενική πρωτεύουσα Αρντασάτ. Με σκοπό να τους μεταπείσει, ο Ισδιγέρδης, το Μεγάλο Σάββατο του 449, κάλεσε στην Κτησιφώντα τους αριστοκράτες, αλλά αυτοί αρνήθηκαν να γίνουν ειδωλολάτρες, και έτσι φυλακίστηκαν. Ακολουθώντας τη μυστική συμβουλή ενός κρυπτοχριστιανού συμβούλου του Σάχη, τελικά προσποιήθηκαν ότι αλλαξοπίστησαν και επέστρεψαν με 700 Μάγους (Πέρσες ιερείς)· αυτό εξαγρίωσε τον αρμενικό λαό, ο οποίος σύσσωμος επαναστάτησε και άρχισε να οργανώνεται, μαζί και με τους ευγενείς, παρά την απουσία βοήθειας από τους Βυζαντινούς. Σε απάντηση, ο Ισδιγέρδης έστειλε τεράστιο στρατό (περίπου 220.000 άνδρες, υπό τη διοίκηση του στρατηγού Μουσκάν Νιουσαλαβούρτ) για να επιτεθεί στην Αρμενία, μαζί με τον οποίο συμμάχησαν γύρω στις 40.000 Αρμένιοι, υπό την ηγεσία του εξωμότη Βασάκ Σιουνί, μαρζπάν (κυβερνήτη) της Περσικής Αρμενίας. Οι αντιμαχόμενες παρατάξεις συγκεντρώθηκαν στην πεδιάδα του Αβαράιρ, στο Βασπουραγκάν (σημερινή Ανατολική Περσία), στις όχθες του ποταμού Τεγμούτ (Ζανγκμάρ ή Μακού). Το βράδυ πριν από τη μάχη, παραμονή της Πεντηκοστής, ο αρμενικός στρατός (περίπου 66.000 στρατιώτες, αγρότες, χωρικοί, ιερείς και πρίγκιπες) έλαβε τη Θεία Κοινωνία και άκουσε τις ιστορικές ομιλίες του Καθολικού (Πατριάρχη) Χοβσέπ Α΄ Χογοτσμετσί, του πρεσβύτερου Γεβόντ, καθώς και του στρατηγού Βαρτάν Μαμικονιάν, που διάβασε χωρία από το Βιβλίο των Μακκαβαίων, οι οποίοι υπερασπίστηκαν την πίστη τους επαναστατώντας κατά του τυράννου Αντίοχου Δ΄ μεταξύ 167-142 π.Χ. Είναι ενδιαφέρον ότι μια στρατιά από 500 Αρμένισσες πολέμησε μαζί με τους υπόλοιπους Αρμένιους, προκαλώντας έκπληξη στους Πέρσες! Στην επική μάχη σκοτώθηκαν εννέα πρίγκιπες, μαζί με 287 στρατιώτες: ο γενναίος Βαρτάν Μαμικονιάν, ο θαρραλέος Χορέν Χορχορουνί, ο ανδρείος Αρντάκ Μπαλουνί, ο εκπληκτικός Ντατζάντ Κεντουνί, ο σοφός Χεμαγιάκ Τιμακσιάν, ο εξαιρετικός Νερσέχ Κατσπερουνί, ο νεαρός Βαχάν Κνουνί, ο δίκαιος Αρσέν Εντζαϊνότς και ο προοδευτικός Καρεκίν Σερβαντσντιάντς. Επιπλέον, από τον βασιλικό οίκο των Αρσαγκουνί, τους πριγκιπικούς οίκους των Αρτζρουνί και άλλων, υπήρξαν 740 μάρτυρες, σύνολο 1.036 αρμενικές απώλειες. Παρόλο που ο περσικός στρατός είχε τριπλάσια δύναμη, διέθετε αρκετούς ελέφαντες πολέμου, καθώς και το περίφημο ιππικό των 10.000 «αθανάτων» ιππέων, οι Πέρσες δέχθηκαν τεράστιο πλήγμα (3.544 νεκροί, σύμφωνα με την παράδοση), σημειώνοντας έτσι πύρρειο νίκη. Η Μάχη του Αβαράιρ υπήρξε ο κύριος λόγος για τον οποίο η Αρμενική Εκκλησία δεν συμμετείχε στη Δ΄ Οικουμενική Σύνοδο της Χαλκηδόνας το 451, η οποία διαμόρφωσε τη χριστολογία των δύο φύσεων του Χριστού. Λαμβάνοντας αργότερα συγκεχυμένες αναφορές σχετικά με τις αποφάσεις της, οι Αρμένιοι, οι Γεωργιανοί και οι Αλβανοί του Καυκάσου την καταδίκασαν αρχικά το 491 στη Σύνοδο του Βαγαρσαπάτ, και αργότερα το 506 στην Α΄ Σύνοδο του Ντβιν, με αποτέλεσμα να διαχωριστούν από τη Βυζαντινή Εκκλησία. Στην Περσική Αρμενία, η σθεναρή αντίσταση συνεχίστηκε, ιδιαίτερα επί του Σάχη Περόζη Α΄ (459-484). Το 484, οι εκπρόσωποι του νέου Σάχη Βάλα και ο Βαχάν Μαμικονιάν (αδελφότεκνος του γενναίου Βαρτάν) υπέγραψαν τη Συνθήκη του Νεβαρσάκ, εξασφαλίζοντας έτσι την ανεξιθρησκία και την αυτονομία των Αρμενίων. Την ιστορία του Βαρτανάντς και της αντίστασης των Αρμενίων, μαζί με τους ομόθρησκους Ίβηρες και Αλβανούς του Καυκάσου, κατέγραψε ο Ελισσαίος ο ιστορικός (Γεγισέ Μπαντμίτς), μαθητής των Σαχάκ Μπαρτέβ και Μεσρόπ Μαστότς, που είχε πολεμήσει στο πλευρό του Βαρτάν Μαμικονιάν. Η Αρμενική Αποστολική Ορθόδοξη Εκκλησία έχει θεσπίσει ως ημέρα εορτασμού του Βαρτανάντς την Πέμπτη που προηγείται της Μεγάλης Σαρακοστής. Παρόλο που, από στρατιωτική σκοπιά, οι Αρμένιοι ηττήθηκαν, η μάχη έχει περάσει στην ιστορία ως η μεγαλύτερη πνευματική και ηθική νίκη των Αρμενίων, μια προσωποποίηση της ελευθερίας της σκέψης, της θρησκείας και της εθνικής συνείδησης. Την ημέρα του Βαρτανάντς εορτάζουν ιδιαίτερα τα ονόματα Αρντάκ, Αρσέν, Βαρτάν, Βαχάν, Καρεκίν, Νερσέχ, Ντατζιάτ, Χαμαζάσπ, Χεμαγιάκ και Χορέν, καθώς και όσοι δεν έχουν ξεχωριστή ονομαστική εορτή, αφού ανάμεσα στους τόσο πολλούς Αρμένιους που μαρτύρησαν ηρωικά στη μάχη υπέρ της χριστιανικής πίστης σίγουρα θα υπήρχε και ένας από κάθε όνομα!
|