Αντιμετωπίζοντας την ιστορική αλήθεια Εκτύπωση E-mail

Αντιμετωπίζοντας την ιστορική αλήθεια: Η άποψη ενός ιστορικού της Τουρκίας για το ζήτημα της Γενοκτονίας

Έρικ Γιαν Ζούρκερ*
Mετάφραση Σαρκίς Αγαμπατιάν
Απρίλιος- Ιούνιος 2016, τεύχος 89

zourker

Με την ευκαιρία της επετείου των 100 χρόνων από τη Γενοκτονία των Αρμενίων, ένας καθηγητής που ασχολείται με την ιστορία της Τουρκίας τον 20ό αιώνα, όπως ο υπογράφων, έχει κάθε λόγο να έχει άποψη.

Κατ’ αρχάς, υπάρχουν ηθικοί λόγοι, γιατί να συμβαίνει αυτό. Οι ιστορικοί της ύστερης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Τουρκίας στον 20ό αιώνα, έχουν ιδιαίτερη ευθύνη. Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε να συνεχίζεται μια κατάσταση, όπως την ήξερα όταν ήμουν φοιτητής και νεαρός καθηγητής πανεπιστημίου στη δεκαετία του 1970 και του 1980, όταν – παρά το γεγονός ότι εκτός του τομέα μας, η Γενοκτονία υπήρξε αντικείμενο ιστορικής έρευνας επί 50 χρόνια – γνωρίζαμε ελάχιστα γι’ αυτό που είχε συμβεί το 1915. Τα σχολικά μας εγχειρίδια το ανέφεραν ως μια απλή ιστορική υποσημείωση ή και καθόλου, και ποτέ δεν το είχαν χαρακτηρίσει ως «γενοκτονία». Οι καθηγητές μας ποτέ δεν το είχαν συζητήσει.
Ωστόσο, δεν είναι απλώς ένα ηθικό ζήτημα. Οι ιστορικοί της Τουρκίας έχουν επίσης κάτι συγκεκριμένο να καταθέσουν. Σήμερα που τα περιγράμματα και πολλές λεπτομέρειες της Γενοκτονίας έχουν τεκμηριωθεί τόσο καλά από την ιστορική έρευνα με βάση τα πρωτότυπα έγγραφα και τις μαρτυρίες, υπάρχουν, νομίζω, δύο πεδία στα οποία οι ιστορικοί της Τουρκίας μπορεί να συμβάλουν σημαντικά στην καλύτερη κατανόηση, με βάση τις τουρκικές πηγές. Το πρώτο πεδίο έχει σχέση με τα αίτια και τα κίνητρα. Σε αυτό το χρονικό σημείο θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι τόσο οι μακροπρόθεσμες εξελίξεις (η δημοφιλία του κοινωνικού δαρβινισμού, ο μιλιταρισμός, το θέμα των μεταρρυθμίσεων και οι εδαφικές διαφορές, η μαζική μετανάστευση των μουσουλμάνων προσφύγων) όσο και οι βραχυπρόθεσμες (οι οθωμανικές απώλειες του Βαλκανικού Πολέμου, η έκρηξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η οθωμανική ήττα στο Σαρικαμίς, η βρετανική απόβαση στην Καλλίπολη και η εξέγερση στο Βαν) έπαιξαν κάποιο ρόλο.
Είναι σημαντικό να αναζητήσουμε τις αιτίες και τα κίνητρα, διότι μάς βοηθούν να κατανοήσουμε καλύτερα αυτό που συνέβη. Δεν επηρεάζει το ζήτημα της Γενοκτονίας. Αυτό που είναι σημαντικό για τον ορισμό της Γενοκτονίας είναι η πρόθεση, η πρόθεση για την καταστροφή μιας εθνοτικής ή θρησκευτικής ομάδας, στο σύνολό της είτε εν μέρει. Το κίνητρο πίσω από την πρόθεση αυτή δεν έχει σημασία, διότι το επιχείρημα των αρνητών ότι αυτό που συνέβη το 1915 δεν μπορεί να θεωρηθεί Γενοκτονία επειδή οι Αρμένιοι υπήρξαν μια απειλή, είναι ανοησία, ακόμη και αν ο ισχυρισμός αυτός έχει κάποια βάση.
Το άλλο θέμα είναι ο τρόπος με τον οποίο η σύγχρονη Τουρκία, όπως προέκυψε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, έχει διαμορφωθεί μετά τη Γενοκτονία των Αρμενίων. Έχω μελετήσει τις προσωπικές και ιδεολογικές συνέχειες ανάμεσα στο Κομιτάτο Ένωση και Πρόοδος και την Κεμαλική Δημοκρατία, οι οποίες είναι σημαντικές. Αλλά τα θέματα που απαιτούν τώρα την προσοχή μας (ολοένα και περισσότερο παίρνουν μεγάλες διαστάσεις και στη σημερινή Τουρκία) είναι η αλλαγή ιδιοκτησίας (ή κλοπή) της περιουσίας και ο εξισλαμισμός των Οθωμανών Αρμενίων. Το πρώτο, σε συνδυασμό με την οργανωμένη εξαγορά των ελληνικών περιουσιών, έθεσε τη βάση για την ανάδυση μιας τουρκικής αστικής τάξης την περίοδο της Δημοκρατίας. Ο εξισλαμισμός μεγάλου αριθμού Αρμενίων στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου σημαίνει ότι πολλοί Τούρκοι σήμερα έχουν αρμενικές ρίζες. Το να ανακαλύπτουν αυτές τις ρίζες έχει γίνει μια δημοφιλής ενασχόληση ανάμεσα στους προοδευτικούς Τούρκους κατά τα τελευταία χρόνια. Με άλλα λόγια: η Τουρκική Δημοκρατία όχι μόνο κουβαλάει την κληρονομιά ότι ιδρύθηκε και κυβερνήθηκε σε σημαντικό βαθμό από ανθρώπους που είχαν ενεργό ρόλο στον σχεδιασμό και στην εκτέλεση της Γενοκτονίας, αλλά μεταφέρει επίσης μια υλική και προσωπική κληρονομιά των ίδιων των Αρμενίων.
Είμαι ευτυχής να αναφέρω ότι όχι μόνο στον κόσμο των τουρκικών σπουδών εν γένει, αλλά και μεταξύ των Τούρκων ιστορικών στην Τουρκία, ο αριθμός αυτών που ενδιαφέρονται πραγματικά για την εξεύρεση της αλήθειας και συζητούν ανοιχτά, αυξάνεται συνεχώς. Τόσο το πρωτοποριακό συνέδριο στο Πανεπιστήμιο «Μπιλγκί» το 2005, όσο και οι διαδηλώσεις μετά τη δολοφονία του Χραντ Ντινκ το 2007 υπήρξαν ορόσημα.
Αυτό το νέο άνοιγμα είναι ένα ελπιδοφόρο σημάδι ότι η συμφιλίωση μεταξύ Τούρκων και Αρμενίων είναι εφικτή. Η συμφιλίωση δεν μπορεί να οικοδομηθεί προφανώς πάνω στην άρνηση, ούτε στον συμβιβασμό. Ο συμβιβασμός είναι το εργαλείο του πολιτικού και χρησιμεύει για να λύσει τα τρέχοντα ζητήματα, αλλά αυτό δεν έχει καμιά σχέση με την έρευνα για την ιστορική αλήθεια. Οι άνθρωποι δεν μπορεί να δολοφονηθούν ελαφρώς. Ούτε η συμφιλίωση μπορεί να οικοδομηθεί στην έννοια, η οποία προωθείται σε μεγάλο βαθμό από την τωρινή τουρκική κυβέρνηση, ότι όλοι εκείνοι που υπέφεραν στα φοβερά χρόνια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην Τουρκία θα πρέπει να τιμώνται κατά τον ίδιο τρόπο μαζί. Πιο πολλοί ήταν οι Γερμανοί που έχασαν τη ζωή τους στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου απ’ ότι οι Εβραίοι (αν και μερικοί από τους Γερμανούς ήταν Εβραίοι και μερικοί από τους Εβραίους Γερμανοί), αλλά η καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ ποτέ δεν θα μπορούσε να σκεφτεί και να υποστηρίξει ότι όλοι αυτοί θα πρέπει να μνημονεύονται με τον ίδιο τρόπο ως θύματα εκείνης της εποχής και των περιστάσεων.
Η αποδοχή της ιστορικής αλήθειας θα πάρει χρόνο, ακόμη κι αν ο κύκλος των Τούρκων ιστορικών που την προωθούν ενεργά αυξάνεται συνεχώς. Νεότερες γενιές Τούρκων (που σημαίνει η συντριπτική πλειονότητά τους, καθώς είναι μια νέα χώρα), έχοντας εκτεθεί στην εθνικιστική ρητορική, είτε στο σχολείο, είτε στη διάρκεια της στρατιωτικής τους θητείας, είτε στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, έχουν πραγματικά πειστεί ότι η ιστορία της Γενοκτονίας είναι ένα μεγάλο ψέμα. Σε αντίθεση με την πρώτη γενιά της Δημοκρατίας, δεν αρνούνται πλέον συνειδητά μια αλήθεια που γνωρίζουν πολύ καλά. Αυτό καθιστά ακόμη μεγαλύτερο το έργο της επανεκπαίδευσης του τουρκικού λαού και το άνοιγμα της συζήτησης. Αλλά η πόρτα πλέον έχει ανοίξει και δεν μπορεί να κλείσει. Ανάμεσα στους Κούρδους διανοούμενους βλέπουμε, επίσης, μια απίστευτη προθυμία να συζητήσουν τα γεγονότα του 1915 με ευρύτερο πνεύμα και καθαρό μυαλό. Αν συνειδητοποιήσουν στην Τουρκία ότι άτομα μπορεί να κατηγορηθούν και να καταδικαστούν για Γενοκτονία, αλλά όχι τα έθνη ή τα κράτη, τότε η συζήτηση μπορεί να γίνει πιο εύκολη. Το σημερινό τουρκικό κράτος και η κοινωνία μπορούν να κατηγορηθούν δικαιωματικά για την άρνηση της Γενοκτονίας, αλλά όχι για το ίδιο το έγκλημα. Οι δράστες είναι νεκροί προ πολλού.
Η αναγνώριση είναι σημαντική όχι μόνο για τους Αρμένιους, αλλά και για την ίδια την Τουρκία. Όπως υποστήριξε ο Τανέρ Ακτσάμ πριν από λίγο καιρό, η Γενοκτονία πρέπει να αντιμετωπιστεί αν η Τουρκία εξελιχθεί σε μια πιο χαλαρή, πιο δημοκρατική, πιο ουμανιστική κοινωνία. Μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης για να αφαιρέσει το κάλυμμα του στενού, ολοένα και πιο μολυσμένου θρησκευτικά εθνικισμού που πλανάται σ’ αυτήν την κοινωνία. Έτσι, ας ελπίσουμε ότι η εκατονταετηρίδα θα αποτελέσει το άνοιγμα μιας νέας σελίδας στην Ιστορία στην αντιμετώπιση της ιστορικής αλήθειας, προς το συμφέρον Τούρκων και Αρμενίων.

 

* Ο Erik-Jan Zürcher είναι καθηγητής Τουρκικών Σπουδών στα Πανεπιστήμια του Λέιντεν και της Στοκχόλμης. Ο ίδιος αυτοπροσδιορίζεται κυρίως ως ένας ιστορικός που ενημερώνεται από τη θεωρία των κοινωνικών επιστημών και μπορεί να έχει πρόσβαση σε τουρκικές πρωτογενείς πηγές.

Share
 

Για να εξασφαλίσουμε τη σωστή λειτουργία του ιστότοπου, μερικές φορές τοποθετούμε μικρά αρχεία δεδομένων στον υπολογιστή σας, τα λεγόμενα «cookies». Οι περισσότεροι μεγάλοι ιστότοποι κάνουν το ίδιο. Περισσότερα...

"Δέχομαι"


ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΒΙΒΛΙΩΝ


διαφήμιση στο αρμενικά

armenian community

Online Επισκέπτες

Έχουμε 34 επισκέπτες συνδεδεμένους