Η Ιστορία των Αρμενίων στο Μπακού Εκτύπωση E-mail

Ζακ Ντα­μα­τιάν

Περιοδικό «Aρμενικά» Απρίλιος - Ιούνιος 2014. Τεύχος 81

 

Στις 13 Ια­νουα­ρί­ου του 1990, ο χρό­νος στα­μά­τη­σε για τους 200.000 Αρ­μέ­νιους του Μπα­κού. Με­τά τη σφα­γή των Αρ­με­νί­ων του Σουμ­γκά­ιτ και τις διώ­ξεις του αρ­με­νι­κού στοι­χεί­ου στο Κι­ρο­βα­μπά­ντ και άλ­λες πό­λεις του Α­ζερ­μπα­ϊ­τζάν, ε­ξα­πο­λύ­θη­κε έ­να α­νε­λέ­η­το πο­γκρόμ ε­να­ντί­ον των Αρ­με­νί­ων του Μπα­κού. Ή­ταν μια δια­δι­κα­σί­α ε­θνο­κά­θαρ­σης που υ­ιο­θέ­τη­σε η α­ζε­ρι­κή η­γε­σί­α ως α­ντί­ποι­να στο αί­τη­μα των Αρ­με­νί­ων του Αρ­τσάχ να ε­νω­θούν με τη Σο­βιε­τι­κή Αρ­με­νί­α. Το τέ­λος της μα­κραί­ω­νης και δη­μιουρ­γι­κής πα­ρου­σί­ας των Αρ­με­νί­ων στο Μπα­κού γρά­φτη­κε με πέν­να αι­ματο­βαμ­μέ­νη.

Το Μπα­κού ι­δρύ­θη­κε τον 5ο αιώ­να μ.Χ. Ε­κτός α­πό την καυ­κά­σια φυ­λή των Αγ­βάν­κ, α­πό την πε­ριο­χή πέ­ρα­σαν εί­τε ως κα­τα­κτη­τές εί­τε ως ε­πι­δρο­μείς, Ά­ρα­βες, Πέρ­σες και Βυ­ζα­ντι­νοί. Τα Του­ρα­νι­κά φύ­λα εμ­φα­νί­στη­καν για πρώ­τη φο­ρά τον 11ο αιώ­να, αρ­χι­κά οι Σελ­τζού­κοι, ύ­στε­ρα οι Μογ­γό­λοι και οι Τά­τα­ροι. Το 1805 πέ­ρα­σε στα χέ­ρια των Ρώ­σων. Στα μέ­σα του 19ου αιώ­να χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­κε ως τό­πος ε­ξο­ρί­ας α­πό το τσα­ρι­κό κα­θε­στώς. Στα­δια­κά ό­μως, η ε­ξαι­ρε­τι­κή του το­πο­θε­σί­α, ως φυ­σι­κού λι­μα­νιού της Κα­σπί­ας, αλ­λά και η ά­με­ση πρό­σβα­ση στις πε­τρε­λαιο­πη­γές και το χα­βιά­ρι (αρ­γό­τε­ρα και το φυ­σι­κό α­έ­ριο) έ­κα­ναν την πό­λη πό­λο έλ­ξης. Η πα­ρου­σί­α δια­φό­ρων ε­θνο­τή­των, ό­πως Αρ­με­νί­ων, Γε­ωρ­για­νών, Περσών, Ε­βραί­ων, Ρώ­σων αλ­λά και λι­γο­στών Γερ­μα­νών, Σου­η­δών, Πο­λω­νών και άλ­λοι Ευ­ρω­παί­ων, προ­σέ­δω­σε κο­σμο­πο­λί­τι­κο χα­ρα­κτή­ρα στο Μπα­κού. Το 1918 έ­γι­νε πρω­τεύ­ου­σα του νε­ο­σύ­στα­του κρά­τους του Α­ζερ­μπα­ϊ­τζάν και το 1920 του Σο­βιε­τι­κού Α­ζερ­μπα­ϊ­τζάν. 
Η αρ­μενι­κή πα­ρου­σί­α πι­θα­νο­λο­γεί­ται στα βά­θη των αιώ­νων. Αρ­με­νι­κές πη­γές α­να­φέ­ρουν ό­τι το 500 μ.Χ. ο Αρ­μέ­νιος βα­σι­λιάς του Αρ­τσάχ Βα­τσα­κάν ο Ευ­σε­βής έ­δω­σε ε­ντο­λή για την α­νέ­γερ­ση χρι­στια­νι­κού να­ού, για τους Αρ­μέ­νιους της πε­ριο­χής. Το αρ­με­νι­κό στοι­χεί­ο α­να­πτύσ­σε­ται ι­διαί­τε­ρα τον 19ο αιώ­να, με έ­ντο­νη οι­κο­νο­μι­κή, πο­λι­τι­κή, κοι­νω­νι­κή και πο­λι­τι­στι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα. Πολ­λοί Αρ­μέ­νιοι ε­γκα­θί­στα­νται στη συ­νοι­κί­α, που θα ο­νο­μα­στεί Αρ­μέ­νι­κε­ντ.

Η οι­κο­νο­μι­κή άν­θη­ση

Σύμ­φω­να με ε­πί­ση­μες ρω­σι­κές πηγές, α­πό το 1846 το ε­μπό­ριο της Υ­περ­καυ­κα­σί­ας με τη Ρω­σί­α βρί­σκε­ται ή­δη στα χέ­ρια των Αρ­με­νί­ων. Το 1853 ο Βαρ­τάν Αρ­σα­γκου­νί ει­σα­γά­γει στην α­γο­ρά την τε­χνι­κή κον­σερ­βο­ποί­η­σης του χα­βια­ριού. Το 1869 λει­τουρ­γεί στο Μπα­κού η πρώ­τη πε­τρε­λαιο­πη­γή, η ο­ποί­α α­νή­κει στον Ο­βαν­νές Μιρ­ζο­γιάν α­πό την Τι­φλί­δα. Τα ε­πό­με­να χρό­νια στον το­μέ­α αυ­τόν δρα­στη­ριο­ποιού­νται 13 αρ­με­νι­κές ε­ται­ρί­ες, με την πα­ρα­γω­γή να φτά­νει πά­νω α­πό το μι­σό του συ­νο­λι­κού πε­τρε­λαί­ου του Μπα­κού. Το 1907 υ­πό τον Α­λε­ξά­ντερ Μα­ντα­σιάν(1) λει­τουρ­γεί ο πε­τρε­λαια­γω­γός Μπα­κού - Βα­τούμ.
Ο Λια­το­νιάν ι­δρύ­ει ε­ται­ρί­α χα­βια­ριού με σύγ­χρο­νο για την ε­πο­χή ε­ξο­πλι­σμό, οι Α­φοι Φι­λι­μπο­σιάν το 1891την πρώ­τη σο­κο­λα­το­ποι­ί­α της πό­λης, ο Χα­ρα­τσιάν την πρώ­τη κα­θρε­πτο­ποι­ί­α του Καυ­κά­σου και ο Με­λίκ Γα­λα­μπα­ριά­ντς το πρώ­το ερ­γο­στά­σιο χυ­μών και με­ταλ­λι­κού νε­ρού. Α­ζέ­ροι δί­νουν αρ­με­νι­κά ο­νό­μα­τα στα κα­ρά­βια τους, ε­νώ 24 πλοί­α α­νή­κουν σε 14 Αρ­με­νί­ους. Το σύ­νο­λο της κα­πνο­βιο­μη­χα­νί­ας α­νή­κει σε Αρ­μενίους οι ο­ποί­οι γε­νι­κά δρα­στη­ριο­ποιού­νται με ε­πι­τυ­χί­α σε διά­φο­ρους το­μείς ε­πι­χει­ρη­μα­τι­κό­τη­τας, ε­νώ παί­ζουν ρό­λο και στις χρη­μα­το­πι­στω­τι­κές υ­πη­ρε­σί­ες. 

Η πο­λι­τι­στι­κή ζωή

Το 1870 δη­μιουρ­γεί­ται η πρώ­τη αρ­με­νι­κή θε­α­τρι­κή ο­μά­δα του Μπα­κού και έ­να χρό­νο με­τά πα­ρου­σιά­ζο­νται οι δύ­ο πρώ­τες πα­ρα­στά­σεις. Τα ε­πό­με­να χρό­νια θα α­κο­λου­θή­σει έ­ντο­νη καλ­λι­τε­χνι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα, με σύγ­χρο­να και κλα­σι­κά έρ­γα του αρ­με­νι­κού, του ρω­σι­κού και ευ­ρω­πα­ϊ­κού θε­ά­τρου, με σπου­δαί­ους η­θο­ποιούς. Εί­ναι μια ευ­χά­ρι­στη νό­τα στην πνευ­μα­τι­κή ζω­ή της πό­λης. Με την α­ρω­γή της Αρ­με­νι­κής Φι­λαν­θρω­πι­κής Ε­ται­ρί­ας, δη­μιουρ­γεί­ται η Αρ­με­νι­κή Θε­α­τρι­κή Ε­ται­ρί­α και αρ­γό­τε­ρα α­πό τον Χα­τι­σιάν η Έ­νω­ση Αρ­με­νι­κής Κουλ­τού­ρας. Το 1908 ο Μα­ϊ­λιάν α­νοι­κο­δο­μεί το κτί­ριο της Ό­πε­ρας. Πα­ράλ­λη­λα υ­πάρ­χει πα­ρου­σί­α πε­ρι­φε­ρό­με­νων το­πι­κών «α­σούγ» (αρ­μέ­νιοι βάρ­δοι). Το 1860 ι­δρύ­ε­ται το πρώ­το αρ­με­νι­κό σχο­λεί­ο της πό­λης. Το 1863 ξε­κι­νά η ανέ­γερ­ση της πρώ­της αρ­με­νι­κής Εκ­κλη­σί­ας, ο Ά­γιος Γρη­γό­ριος ο Φω­τι­στής δί­πλα σε τα­φό­πλα­κες του 18ου και του 19ου αιώ­να που φέ­ρουν αρ­με­νι­κές ε­πι­γρα­φές. Το 1895 χτί­ζε­ται να­ΐ­σκος α­φιε­ρω­μέ­νος στον Ά­γιο Ιω­άν­νη τον Πρό­δρο­μο, στο αρ­με­νι­κό νε­κρο­τα­φεί­ο. Α­ξιο­ση­μεί­ω­τη εί­ναι και η πα­ρου­σί­α του Αρ­με­νι­κού Τύ­που, με την έκ­δο­ση 60 και πλέ­ον ε­φη­με­ρί­δων και πε­ριο­δι­κών.

Πο­λι­τι­κή και Κοι­νό­τη­τα

Οι Αρ­μέ­νιοι α­πό το 1840 δια­δρα­μα­τί­ζουν ση­μα­ντι­κό ρό­λο και στην πο­λι­τι­κή ζω­ή της πό­λης, κα­τα­λαμ­βά­νο­ντας υ­ψη­λές η­γε­τι­κές θέ­σεις στο διοι­κη­τι­κό μη­χα­νι­σμό της πό­λης. Σε κά­ποιες πε­ρι­πτώ­σεις ο­ρί­ζο­νται Αρ­μέ­νιοι δι­πλω­μά­τες στο Μπα­κού α­πό ευ­ρω­πα­ϊ­κές χώ­ρες. Ε­πί­σης, συ­χνά Αρ­μέ­νιοι εκ­προ­σω­πούν ρω­σι­κούς πο­λι­τι­κούς σχη­μα­τι­σμούς. Λει­τουρ­γούν τα πα­ρα­δο­σια­κά κόμ­μα­τα Χι­ντσα­κιάν και Τα­σνα­κτσου­τιούν.
Η ε­σω­τε­ρι­κή αρ­με­νι­κή κοι­νο­τι­κή ζω­ή ρυθ­μί­ζε­ται α­πό το Αρ­με­νι­κό Ε­θνι­κό Συμ­βού­λιο μέ­χρι και το 1920. Με την ε­γκα­θί­δρυ­ση της κομ­μου­νι­στι­κής διοί­κη­σης στο Α­ζερ­μπα­ϊ­τζάν, ι­δρύ­ε­ται το Συμ­βού­λιο των Κο­μι­σά­ριων υ­πό την η­γε­σί­α του Στε­πάν Σα­ου­μιάν και τη συμ­με­το­χή άλ­λων Αρ­με­νί­ων.

Οι πρώ­τες σφα­γές

Το 1905 στη διάρ­κεια γε­νι­κής α­περ­γί­ας, με­τά α­πό ρα­διουρ­γί­ες του κυ­βερ­νήτη της πό­λης Μι­χα­ήλ Να­κα­σί­τζε(2), οι Τά­τα­ροι κά­τοι­κοι της πό­λης ε­πι­τέ­θη­καν στους ά­μα­χους Αρ­μέ­νιους, οι ο­ποί­οι με­τά α­πό τρεις μέ­ρες σφα­γών ορ­γα­νώ­θη­καν σε ο­μά­δες αυ­το­ά­μυ­νας. Με­τά α­πό πο­λυ­ή­με­ρες μά­χες ο α­πο­λο­γι­σμός ή­ταν ε­κα­το­ντά­δες νε­κροί και χι­λιά­δες τραυ­μα­τί­ες, κα­θώς και τε­ρά­στιες ζη­μιές σε πε­τρε­λα­ϊ­κές ε­ται­ρί­ες αρ­με­νι­κών συμ­φε­ρό­ντων. Το 1918, στα πλαί­σια της Γε­νο­κτο­νί­ας, με κα­θο­δή­γη­ση του Τζι­βαν­σίρ Χαν(3) ο τουρ­κι­κός στρα­τός, συ­νε­πι­κου­ρού­με­νος α­πό ο­μά­δες έ­νο­πλων ά­τα­κτων, κι­νή­θη­κε προς την πό­λη. Αρ­μέ­νιοι φε­ντα­ΐ και άγ­γλοι στρα­τιώ­τες προ­σπά­θη­σαν να ορ­γα­νώ­σουν την ά­μυ­να του αρ­με­νι­κού πλη­θυ­σμού, η ο­ποί­α ό­μως δεν ά­ντε­ξε. Την υ­πο­χώ­ρη­σή τους α­κο­λού­θη­σε λου­τρό αί­μα­τος με 30.000 νε­κρούς.

Μια τε­λευ­ταί­α α­να­λα­μπή

Με τη σο­βιε­το­ποί­η­ση του Α­ζερ­μπαϊτζάν δη­μιουρ­γεί­ται α­σφα­λές πε­ρι­βάλ­λον στο Μπα­κού, με α­πο­τέ­λε­σμα να ε­πα­νε­γκα­τα­στα­θούν πολ­λοί Αρ­μέ­νιοι που εί­χαν ε­κτο­πι­στεί το 1918. Η νέ­α πο­λι­τι­κή τά­ξη πε­ρι­θω­ριο­ποιεί τις δια­φο­ρές με­τα­ξύ των ε­θνών. Η αρ­με­νι­κή κοι­νό­τη­τα, εκ­με­ταλ­λευό­με­νη τις νέ­ες συν­θή­κες, βιώ­νει μια τε­λευ­ταί­α α­να­λα­μπή. Στην πό­λη λει­τουρ­γούν 80 αρ­με­νι­κά σχο­λεί­α, ε­νώ η εκ­κλη­σί­α του Α­γί­ου Γρη­γο­ρί­ου του Φω­τι­στή εί­ναι η μο­να­δι­κή που λει­τουρ­γεί στο Α­ζερ­μπα­ϊ­τζάν.
Το Αρ­με­νι­κό Κρα­τι­κό Θέ­α­τρο α­νε­βά­ζει πα­ρα­στά­σεις, ε­νώ εκ­δί­δε­ται η­με­ρή­σια ε­φη­με­ρί­δα. Οι ε­πι­γρα­φές στα αρ­με­νι­κά κα­τα­στή­μα­τα γρά­φο­νται στην αρ­με­νι­κή και τη ρω­σι­κή γλώσ­σα. Α­πό τη δε­κα­ε­τί­α του ‘50 ό­μως η α­ζε­ρι­κή η­γε­σί­α α­σκεί κα­τα­πιε­στι­κή πο­λι­τι­κή, που ο­δη­γεί σε πα­ρακ­μή και πλή­ρη μα­ρα­σμό την αρ­με­νι­κή πα­ροι­κια­κή ζω­ή. Το τε­λευ­ταί­ο αρ­με­νι­κό σχο­λεί­ο θα κλεί­σει το 1983. 

Θη­ριω­δί­ες και προ­σφυ­γιά

Ή­δη α­πό το 1988 ε­ξα­πο­λύ­ε­ται α­ντιαρ­με­νι­κή προ­πα­γάν­δα, α­πό τα ΜΜΕ του Α­ζερ­μπα­ϊ­τζάν, με πρω­το­πό­ρο το «λα­ϊ­κό μέ­τω­πο». Δια­νο­ού­με­νοι υ­πο­στη­ρί­ζουν σε τη­λε­ο­πτι­κές εκ­πο­μπές, ό­τι οι Αρ­μέ­νιοι κα­τέ­χουν τον πλού­το και τις κα­λύ­τε­ρες κα­τοι­κί­ες του Μπα­κού. Το 1989 οι Αρ­μέ­νιοι φο­βού­νται α­κό­μη και να κυ­κλο­φο­ρή­σουν. Λε­η­λα­σί­ες πε­ριου­σιών, ξυ­λο­δαρ­μοί και φό­νοι εί­ναι στην η­με­ρή­σια διά­τα­ξη, με α­ζέ­ρους για­τρούς να βε­βαιώ­νουν «α­τυ­χή­μα­τα». Α­πο­λύ­ο­νται α­πό τις δου­λειές τους α­ναί­τια. Α­στυ­νο­μί­α, «Πρώ­τες Βο­ή­θειες» και Σώ­μα­τα Α­σφα­λεί­ας συ­νερ­γά­ζο­νται στην κα­τάρ­τι­ση «χάρ­τη» αρ­με­νι­κής πα­ρου­σί­ας.
Στις 13 Ια­νουα­ρί­ου του 1990 πραγ­μα­το­ποιεί­ται συ­γκέ­ντρω­ση 100.000 α­τό­μων στην πλα­τεί­α Λέ­νιν του Μπα­κού. Ο ό­χλος ε­πι­δί­δε­ται σε α­πί­στευ­τες θη­ριω­δί­ες, ε­πι­θέ­σεις με σι­δη­ρο­λο­στούς και βια­σμούς. Αρ­μέ­νιοι γκρε­μί­ζο­νται με τη βί­α α­πό τα πα­ρά­θυ­ρα των σπι­τιών τους. Κρα­τι­κοί λει­τουρ­γοί υ­πό­σχο­νται α­σφα­λή με­τα­φο­ρά στο λι­μά­νι και δια­φυ­γή στους Αρ­με­νί­ους, ε­άν πα­ρα­δώ­σουν οι­κειο­θε­λώς και ε­νυ­πό­γρα­φα τις οι­κί­ες τους, παίρ­νο­ντας μα­ζί τους μό­νο το δια­βα­τή­ριο και ό,τι μπο­ρούν να με­τα­φέ­ρουν.

Πρό­σφυ­γες με πλοί­α με­τα­φέ­ρο­νται στο Κρα­σνο­βό­τσκ του Τουρ­κμε­νι­στάν και α­πό ε­κεί α­ε­ρο­πο­ρι­κώς στο Ε­ρε­βάν. Γί­νε­ται λό­γος για 400 νε­κρούς και ε­κα­το­ντά­δες τραυ­μα­τί­ες. Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα ο α­ριθ­μός των θυ­μά­των πα­ρα­μέ­νει α­διευ­κρί­νι­στος. O Γκά­ρυ Κα­σπά­ροφ αρ­με­νο­ε­βραί­ος πα­γκό­σμιος πρω­τα­θλη­τής στο σκά­κι που γεν­νή­θη­κε στο Μπα­κού, βο­ή­θη­σε στον α­πε­γκλω­βι­σμό Αρ­με­νί­ων το μαύ­ρο Γε­νά­ρη του 1990. Πα­ρά το ό­τι υ­πάρ­χει ε­παρ­κής στρα­τιω­τι­κή δύ­να­μη, η ε­πέμ­βα­ση του Κόκ­κι­νου Στρα­τού κα­θυ­στε­ρεί χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά. Ο τό­τε η­γέ­της της Ε.Σ.Σ.Δ. Μι­χα­ήλ Γκορ­μπα­τσώφ δί­νει την α­παι­τού­με­νη δια­τα­γή μό­λις στις 20 Ια­νουα­ρί­ου, αν και οι ω­μό­τη­τες συ­νε­χί­ζο­νται με α­μεί­ω­τη έ­ντα­ση για ε­πτά η­μέ­ρες. Κα­τά την ει­σβο­λή βρί­σκουν το θά­να­το 150 Α­ζέ­ροι και στρα­τιώ­τες. Γί­νε­ται ε­κτε­νής α­να­φο­ρά των γε­γο­νό­των στο Διε­θνή Τύ­πο. Κα­τα­δι­κά­ζο­νται α­πό το Ευ­ρω­κοι­νο­βού­λιο και το Κο­γκρέ­σο των Η.Π.Α. Κα­νείς υ­πεύ­θυ­νος ό­μως δεν πρό­κει­ται να τι­μω­ρη­θεί. Εί­ναι το ρέκ­βιεμ της άλ­λο­τε πο­λυ­πλη­θούς και ακ­μά­ζου­σας αρ­με­νι­κής κοι­νό­τη­τας του Μπα­κού. Σή­με­ρα ζουν μό­λις λί­γες ε­κα­το­ντά­δες Αρ­μέ­νιοι στην πρω­τεύ­ου­σα του Α­ζερ­μπα­ϊ­τζάν, η πλειο­νό­τη­τα γυ­ναί­κες, α­πο­κρύ­πτο­ντας φυ­σι­κά την ε­θνι­κή τους ταυ­τό­τη­τα.

 

1 Α­λε­ξά­ντερ Μα­ντα­σιάν (1842-1911). Με­γα­λο­ε­πι­χει­ρη­ματί­ας ευερ­γέ­της. Με δι­κά του μέ­σα ι­δρύ­θη­καν αρ­με­νι­κές ε­γκα­τα­στά­σεις και εκ­κλη­σί­ες σε Τι­φλί­δα, Ε­ρε­βάν, Μπα­κού, Μό­σχα, και Πα­ρί­σι, ε­νώ πά­νω α­πό 200 Αρ­μέ­νιοι νέ­οι και νέ­ες κα­τά­φε­ραν να σπου­δά­σουν σε κο­ρυ­φαί­α εκ­παι­δευ­τι­κά ι­δρύ­μα­τα της Ρω­σί­ας και της Ευ­ρώ­πης.

2 Τα­τα­ρι­κής κα­τα­γω­γής, ε­κτε­λέ­στη­κε α­πό τον Αρ­μέ­νιο ή­ρω­α Τρο το1905.

3 Α­ζέ­ρος κυ­βερ­νή­της του Μπα­κού το 1918. Θε­ω­ρεί­ται α­πό τους κύ­ριους υ­παι­τί­ους της σφα­γής 30.000 Αρ­με­νί­ων στο Μπα­κού το 1918 και 35.000 Αρ­με­νί­ων στο Σου­σί το 1920. Στο πλαί­σιο της «Ε­πι­χεί­ρη­σης Νέ­με­σις» δο­λο­φο­νή­θη­κε α­πό τον Μι­σάκ Τορ­λα­κιάν το 1921 στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη, μπρο­στά στα γρα­φεί­α της αρ­μενι­κής ε­φη­με­ρί­δας «Τζα­γκα­ντα­μάρ­ντ».

Share
 

Για να εξασφαλίσουμε τη σωστή λειτουργία του ιστότοπου, μερικές φορές τοποθετούμε μικρά αρχεία δεδομένων στον υπολογιστή σας, τα λεγόμενα «cookies». Οι περισσότεροι μεγάλοι ιστότοποι κάνουν το ίδιο. Περισσότερα...

"Δέχομαι"


ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΒΙΒΛΙΩΝ


διαφήμιση στο αρμενικά

armenian community

Online Επισκέπτες

Έχουμε 15 επισκέπτες συνδεδεμένους