Το βλέμμα -ντοκουμέντο της Γενοκτονίας

Αφοσιωμένος λάτρης των Γραμμάτων και της ανιδιοτελούς προσφοράς , ο Γερμανός «Λώρενς» της μέσης Ανατολής, αποτύπωσε τη φρίκη της Γενοκτονίας των Αρμενίων σε φωτογραφίες-αδιάψευστα ντοκουμέντα της συστηματικής προσπάθειας εξόντωσης ενός ολόκληρου λαού –και με προσωπικό κόστος ύψωσε το ανάστημα και τη φωνή του σε κάθε μορφή κτηνωδίας που προσβάλλει την έννοια του Ανθρώπου.

Από την Έλενα Κιουρκτσή
Ιανουάριος - Μάρτιος 2015, τεύχος 84

Αν κανείς βρεθεί στην περιοχή Σαρλότεμπουργκ του Βερολίνου στην οδό Κάιζερνταμ 21, θα προσέξει τη μαρμάρινη πλακέτα που υπενθυμίζει ότι εκεί έζησε από το 1925 έως το 1933 ο άνθρωπος που υπήρξε μάρτυρας της Γενοκτονίας των Αρμενίων και ορκισμένος πολέμιος των Ναζί. Είναι εκείνος που έγραψε «η συνείδησή μου με καλεί να μαρτυρήσω τα όσα είδα. Είμαι η φωνή των εξόριστων που ουρλιάζουν στην έρημο».

Το όνομα του Αρμίν Θεόφιλος Βέγκνερ.

Γεννημένος τον Οκτώβριο του 1886 στη μικρή πόλη Έλμπερφέλτ της Γερμανίας (κομμάτι του σημερινού Βούπερταλ) ήταν γόνος παλιάς αριστοκρατικής οικογένειας Πρώσων με ρίζες που έφταναν στην εποχή των Σταυροφοριών. Η μητέρα του Μαρί Βέγκνερ υπήρξε ενεργή υποστηρικτής των φεμινιστικών και πασιφιστικών κινημάτων εκείνου του αιώνα ενώ ο πατέρας του Γκούσταβ, σημάδεψε ανεξίτηλα την ψυχή του νεαρού Βέγκνερ όταν κάποια στιγμή του διάβασε μια έκθεση για τις σφαγές των Αρμενίων στα 1895 από τους Τούρκους.

Αφότου έκανε το διδακτορικό του στα νομικά, ο Βέκγνερ προσπάθησε να είναι σύμφωνα με τα δικά του λόγια «αγρότης, εργαζόμενος νομικός, μαθητής δραματικής σχολής, παιδαγωγός, συντάκτης, δημόσιος ομιλητής, εραστής και... τεμπέλης, γεμάτος από την βαθιά επιθυμία να διεισδύει και να ανακαλύπτει τα μυστήρια των πραγμάτων». Μόλις σε ηλικία 16 ετών εξέδωσε την πρώτη ποιητική συλλογή του. Τα γεγονότα που σφράγισαν το πρώτο μισό του 20ου αιώνα, προσέφεραν στη βαθειά ανθρωπιστική του φύση, πληθώρα ευκαιριών για να μιλήσει και να αγωνιστεί ενάντια στο κακό και την αδικία.

Ο ανυπάκουος ανθρωπιστής

Με το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Βέγκνερ κατετάγη στα 28 του ως εθελοντής νοσοκόμος στην Πολωνία. Για τον αλτρουισμό και τη συνεισφορά του σε τραυματίες από πυρκαγιά παρασημοφορήθηκε με τον Σιδηρούν Σταυρό. Λίγους μήνες αργότερα, τον Απρίλιο του 1915, στα πλαίσια της στρατιωτικής συμμαχίας Γερμανίας και Τουρκίας, στάλθηκε στη Μέση Ανατολή ως μέλος του Υγειονομικού Γερμανικού Σώματος.

Εκεί συνήθιζε να παίρνει άδειες προκειμένου να ερευνήσει τις φήμες σχετικά με τις σφαγές των Αρμενίων που έφταναν στα αυτιά του από διαφορετικές πηγές. Αγνοώντας τις διαταγές που σκοπό είχαν να καταπνίξουν οποιαδήποτε είδηση ή αναφορά σχετική με τις κτηνωδίες που διαπραττόταν, συγκέντρωσε πληροφορίες για τη Γενοκτονία –σημειώσεις, σχολιασμούς, γράμματα, έγγραφα και τράβηξε εκατοντάδες φωτογραφίες από τα στρατόπεδα εξορίας-τρανή απόδειξη της πρώτης συστηματικής εθνοκάθαρσης του 20ου αιώνα.

Μετά από αίτημα της Τουρκικής Διοίκησης, ο Βέγκνερ τελικά συνελήφθηκε από τους Γερμανούς και το Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου τον ανακάλεσαν στη πατρίδα του. Μόνο που στη ζώνη του είχε κρύψει-και έτσι διασώσει-τα φωτογραφικά φιλμ με τις εικόνες από τη Γενοκτονία των Αρμενίων. Η τραγωδία του αρμενικού λαού στην Οθωμανική Τουρκία, της οποίας υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας, τον στοίχειωσε μέχρι το τέλος της ζωής του. Βίωσε κατά πρόσωπο τις χειρότερες φρικαλεότητες του τουρκικού στρατού ενάντια στον αρμενικό λαό. Οι τρομακτικές εικόνες των σκελετωμένων από την πείνα και τις κακουχίες και των νεκρών στα στρατόπεδα προσφύγων –οφθαλμοφανής απόδειξη της πρώτης συστηματικής γενοκτονίας του 20ου αιώνα-του προκάλεσαν σοβαρό ψυχικό τραύμα. ΄Έτσι κυκλοφόρησε το βιβλίο του Δρόμος Χωρίς Επιστροφή: ΄Ένα Μαρτύριο σε Επιστολές (Der Weg ohne Heimkehr- Road of No Return: a Martyrdom in Letters ) που περιελάμβανε και την ανοιχτή επιστολή του το 1919 στον Πρόεδρο Γουίλσον.

«Κύριε Πρόεδρε...»

Στην ανοιχτή επιστολή του προς τον Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών Τόμας Γούντροου Γουίλσον στην ειρηνευτική διάσκεψη το 1919 , ο Βέγκνερ διαμαρτυρήθηκε έντονα για τις φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν από τον τουρκικό στρατό εις βάρος του αρμενικού λαού και υπερασπίστηκε τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου αρμενικού κράτους.

Είναι χαρακτηριστική η κραυγή αγωνίας από τα παρακάτω αποσπάσματα της μακροσκελούς αυτής επιστολής που αποτελεί σπουδή στην Ανθρωπιά και τη Δικαιοσύνη.

«{..}εν ονόματι του Αρμενικού έθνους που έχει υποφέρει τα πάνδεινα τολμώ να επέμβω, διότι εάν μετά τη λήξη αυτού του πολέμου δεν βοηθηθεί, θα χαθεί για πάντα. Με την τόλμη του ανθρώπου που έχει υποφέρει ο ίδιος ακατανόμαστους και ταπεινωτικούς πόνους, μεταφέρω τη φωνή αυτών των μαρτύρων, την οποία αναγκάστηκα να ακούω συνεχώς χωρίς να μπορώ να προσφέρω τίποτα{...}Τα κόκαλα τους έχουν κατακλύσει τις ερήμους του Ευφράτη και τα κατακρεουργημένα μέλη τους παίρνουν πάλι ζωή μέσα μου και με αναγκάζουν να μιλήσω».

Η επιστολή κλείνει με τα εξής συνταρακτικά λόγια, μια συγκινητική επίκληση για δικαίωση των νεκρών και ζώντων θυμάτων:

{...} Εάν εσείς Κύριε Πρόεδρε, έχετε πραγματικά κάνει σκοπό σας την απελευθέρωση των κατατρεγμένων εθνών, ασφαλώς θα αντιληφθείτε ότι μέσα από αυτές τις λέξεις ακούγεται μια ακατανίκητη φωνή-αυτή που δικαιούται να ακουσθεί ανά τους αιώνες-η φωνή της Ανθρωπότητας».

Μάρτυρας και αγωνιστής

Μετά τον πόλεμο ο Βέγκνερ παντρεύτηκε τη συγγραφέα Lola Landau και την περίοδο της δημοκρατίας της Βαϊμάρης (η σύντομη σε διάρκεια δημοκρατία στη Γερμανία του μεσοπολέμου πριν την επικράτηση του Χίτλερ και του ναζιστικού κόμματος το 1933) γνωρίστηκε με τον Γουώλτερ Ρατενάου, Χέλμουτ Γκέρλαχ , Γιοχάνες Λέψιους, και άλλους διαφωνούντες και δημοσιογράφους.

Το 1921 κατέθεσε στη δίκη του Σογομόν Τεχλιριάν, του Αρμένιου που δολοφόνησε τον Ταλαάτ Πασά στο Βερολίνο στα πλαίσια της επιχείρησης Νέμεσις. Τα ντοκουμέντα αυτής της συγκλονιστικής δίκης συγκεντρώθηκαν στο βιβλίο: Η απόδοση δικαιοσύνης στη γενοκτονία των Αρμενίων: η δίκη του Τεχλιριάν(Justicier du génocide armènien: le procès de Tehlirian),στο οποίο ο Βέγκνερ είχε γράψει τον πρόλογο.

Στην εισαγωγή του, υποστηρίζει ότι οι σφαγές των Αρμενίων ήταν κυβερνητικά εγκλήματα που διαπράχθηκαν από την οθωμανική κυβέρνηση, και ότι ο ίδιος ο τουρκικός λαός «ποτέ δεν θα δεχόταν να λεκιαστεί από ένα τέτοιο έγκλημα.» ΄Όπως σημειώνει κατά τη διάρκεια της αρμενικής γενοκτονίας υπήρξε σε αρκετές περιπτώσεις μάρτυρας, Οθωμανών αξιωματούχων που έδειξαν ανυπακοή αρνούμενοι να εκτελέσουν «τις εντολές εξόντωσης».

Το 1922 δημοσίευσε το Der Schrei von Ararat (The Scream from Ararat-Η Κραυγή του Αραράτ), μια επίκληση για τα δικαιώματα των επιζώντων Αρμενίων. Το 1927 με 1928 ταξίδεψε με τη γυναίκα του στην Σοβιετική ΄Ένωση και επισκέφτηκε την Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Αρμενίας. Βασιζόμενος σε αυτό το οδοιπορικό έγραψε το Five Fingers Over You (Πέντε Δάκτυλα Πάνω Σου), με το οποίο έφτασε στο απόγειο της καριέρας του ως συγγραφέας και έγινε διεθνώς γνωστός καθότι προείδε την έλευση του Σταλινισμού .

Ο επίλογος στην εξορία

Ο Βέγκνερ υπήρξε ο μοναδικός συγγραφέας στη Ναζιστική Γερμανία που διαμαρτυρήθηκε δημόσια για τις διώξεις των Εβραίων.

Το 1933 κάποιες μέρες αφότου έστειλε ανοιχτή επιστολή διαμαρτυρίας στον Χίτλερ για τα κρατικά οργανωμένα πογκρόμ εις βάρος των Εβραίων της Γερμανίας, συνελήφθη από την Γκεστάπο. Βασανίστηκε και φυλακίστηκε σε επτά ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και φυλακές μέχρι που στο τέλος κατάφερε να διαφύγει στην Ιταλία. Αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του μαχόμενος για ανθρώπινα δικαιώματα-«παράδοση» που συνεχίζουν τα δυο παιδιά του. ΄Έλαβε για τη δράση του πολλές διεθνείς τιμητικές διακρίσεις και βραβεία και το 1968 προσκλήθηκε στην Αρμενία για να του απονεμηθεί η διάκριση του Τάγματος του Αγίου Γρηγορίου του Φωτιστή ενώ οδός στο Ερεβάν φέρει το όνομα του προς τιμή του.

Πέθανε σε ηλικία 92 ετών το Μάιο του 1978 στη Ρώμη. Στον τάφο του αναγράφεται στα λατινικά:

«Amavi iustitiam odi iniquitatem Propterea morior in exsilio (αγάπησα την δικαιοσύνη και μίσησα την αδικία. Ως εκ τούτου θα πεθάνω στην εξορία)».

Το 1996 μέρος από τις στάχτες του μεταφέρθηκε στην Αρμενία και ακολούθησε νεκρώσιμος τελετή δίπλα από την αέναη φλόγα του Τζιτζερναγκαπέρτ, του μνημείου που είναι αφιερωμένο στη μνήμη των θυμάτων της Γενοκτονίας.

Tweet

Share