Η Αρμενία απομακρύνεται με ρίσκο από τη Ρωσία Εκτύπωση E-mail

armenia rwsia

 

Του Thomas de Waal* - www.capital.gr

 

Σε μια διαδικασία που ξεκίνησε το 2018 και επιταχύνθηκε το 2022, οι σχέσεις μεταξύ Αρμενίας και Ρωσίας έχουν αρχίσει να καταρρέουν. Μπορεί οι επίσημες θεσμικές σχέσεις να παραμένουν σε ισχύ, οι επαφές υψηλού επιπέδου να συνεχίζονται και η οικονομική σχέση να έχει γίνει ισχυρότερη μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022, ωστόσο δεν κρύβεται το γεγονός ότι η εμπιστοσύνη του αρμενικού λαού προς τη Ρωσία έχει καταρρεύσει και ότι η αρμενική κυβέρνηση, με επικεφαλής τον πρωθυπουργό Νιγκόλ Πασινιάν, επιδιώκει ενεργά να μειώσει την εξάρτηση της χώρας από τη Ρωσία.

 

Ο Πασινιάν και ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν απέχουν μέχρι στιγμής από την προσωπική κριτική, και όταν συναντιούνται, εξακολουθούν —δημόσια τουλάχιστον— να μιλούν τη γλώσσα της εταιρικής σχέσης. Άλλοι Ρώσοι αξιωματούχοι είναι πιο ωμοί. Ορισμένοι Ρώσοι σχολιαστές έχουν προειδοποιήσει την Αρμενία για τις συνέπειες της λήψης «μη φιλικών» προς τη Ρωσία μέτρων. Ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Μιχαήλ Γκαλουζίν κατηγόρησε τη Δύση ότι προσπαθεί να χειραγωγήσει την Αρμενία, δηλώνοντας ότι «κανένα είδος Δύσης δεν μπορεί να μας αντικαταστήσει».

 

Τα τελευταία δύο χρόνια, η κυβέρνηση της Αρμενίας έχει προβεί σε μια σειρά από εξαιρετικά συμβολικές, αλλά όχι απαραίτητα πρακτικές, κινήσεις που αντικατοπτρίζουν αυτή τη στροφή. Η Αρμενία έχει παγώσει τη συμμετοχή της στο στρατιωτικό σύμφωνο υπό την ηγεσία της Μόσχας, τον Οργανισμό Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO). Στις 12 Ιουνίου 2024, ο Πασινιάν δήλωσε στο κοινοβούλιο ότι η χώρα θα αποχωρήσει από τον οργανισμό, αλλά δεν διευκρίνισε πώς και πότε. Η Αρμενία έχει επίσης αποδεχτεί μια πολιτική δύναμη παρακολούθησης των συνόρων υπό την ηγεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), αρνούμενη μια ρωσική πρόταση για το ίδιο ζήτημα, και έχει προσχωρήσει στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (που σημαίνει ότι, θεωρητικά, ο Πούτιν θα μπορούσε να συλληφθεί αν πατήσει το πόδι του σε αρμενικό έδαφος). Ακόμη, ο Πασινιάν έχει συναντηθεί δημόσια με δύο ρωσικούς εχθρούς, τον Ουκρανό πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι και την εξόριστη ηγέτιδα της Λευκορωσίας Σβιατλάνα Τσιχανούσκαγια.

 

Μηνύματα πολιτικής υποστήριξης από τη Δύση

 

Οι δυτικοί αξιωματούχοι έχουν ανταποδώσει. Τον Μάρτιο του 2024, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο χαιρέτισε την ιδέα να ζητήσει η Αρμενία καθεστώς υποψήφιας χώρας για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στις 5 Απριλίου 2024, μια συνάντηση υψηλού επιπέδου στις Βρυξέλλες, στην οποία συμμετείχαν ο Πασινιάν, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ο ύπατος εκπρόσωπος της ΕΕ Γιοζέπ Μπορέλ και ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Άντονι Μπλίνκεν, παρέδωσε μήνυμα πολιτικής υποστήριξης στην Αρμενία. Έγιναν επίσης υποσχέσεις για πρόσθετη οικονομική βοήθεια, επιπλέον της στήριξης για νέα έργα υποδομής: η ΕΕ υποσχέθηκε επιπλέον 270 εκατομμύρια ευρώ για τέσσερα χρόνια, και οι Ηνωμένες Πολιτείες επιπλέον 65 εκατομμύρια δολάρια. Σε μια επίσκεψη στο Γερεβάν τον Ιούνιο του 2024, ο βοηθός υπουργός Εξωτερικών Τζέιμς Ο’ Μπρίεν υποσχέθηκε στην Αρμενία μια ενισχυμένη στρατηγική σχέση.

 

Υπάρχουν ερωτήματα σχετικά με το πόση ουσία κρύβεται πίσω από τα μηνύματα πολιτικής υποστήριξης. Αντιδρώντας στη συνάντηση της 5ης Απριλίου, ο αντιπολιτευόμενος Λεβόν Ζουραμπιάν σχολίασε: «Πρέπει απλώς να αξιολογήσουμε πολύ νηφάλια την ικανότητα και την επιθυμία της Δύσης να μας βοηθήσει».

 

Η πρόσθετη βοήθεια που ανακοινώθηκε στις Βρυξέλλες ήταν ακόμη μικρότερη από τα ποσά βοήθειας που παρασχέθηκαν σε άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης —ακόμη και στην ίδια την Αρμενία τα προηγούμενα χρόνια. Το 2023, για παράδειγμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες παρείχαν 87 εκατομμύρια δολάρια στην Αρμενία, 135 εκατομμύρια δολάρια στη Γεωργία, 265 εκατομμύρια δολάρια στη Μολδαβία και 17 δισεκατομμύρια δολάρια στην Ουκρανία.

 

Επανεξέταση της σχέσης

 

Μετά την απόκτηση ανεξαρτησίας το 1991, η Αρμενία φιλοδοξούσε σε μια πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική, διατηρώντας καλές σχέσεις ταυτόχρονα με τη Ρωσία, το γειτονικό Ιράν και τις δυτικές χώρες. Στην πράξη, οι διαδοχικές κυβερνήσεις της Αρμενίας, ενώ διατηρούσαν φιλικές σχέσεις με τις δυτικές χώρες, βασίζονταν σε μεγάλο βαθμό στη Ρωσία για την ασφάλεια, την ενέργεια και την οικονομική τους επιβίωση. Αυτό οφειλόταν κυρίως στην ανάγκη της Αρμενίας για έναν προστάτη ασφαλείας καθώς προσπαθούσε να υπερασπιστεί την αμφισβητούμενη περιοχή του Αρτσάχ κατά την παρατεταμένη σύγκρουση με το Αζερμπαϊτζάν που ξεκίνησε στην ύστερη σοβιετική εποχή. Μια στρατιωτική συμμαχία με τη Ρωσία συμφωνήθηκε επίσημα το 1996. Η εξάρτηση αυξήθηκε την εποχή του Πούτιν, όταν η Αρμενία προσχώρησε σε στρατιωτικούς και οικονομικούς οργανισμούς υπό τη Ρωσία: στον οργανισμό CSTO το 2002 και στην Ευρασιατική Οικονομική Ένωση (EAEU) το 2014.

 

Το νέο ξέσπασμα της σύγκρουσης με το Αζερμπαϊτζάν το 2020 —και η διφορούμενη θέση της Ρωσίας επ’ αυτού— διέβρωσε τη βάση του ρωσοαρμενικού συμφώνου ασφαλείας. Ο πόλεμος της Μόσχας εναντίον της Ουκρανίας το 2022 οδήγησε τη Ρωσία σε στενότερη σχέση με το Αζερμπαϊτζάν, έναν κοντινό γείτονα και στενό εμπορικό εταίρο, εις βάρος της Αρμενίας. Η αρμενική δημόσια αγανάκτηση κατά της Ρωσίας έφτασε σε νέο υψηλό επίπεδο τον Σεπτέμβριο του 2023, όταν η ρωσική ειρηνευτική δύναμη επιφορτισμένη με την προστασία του αρμενικού πληθυσμού στο Αρτσάχ δεν έκανε τίποτα για να εμποδίσει το Αζερμπαϊτζάν να καταλάβει την περιοχή με τη βία.

 

Μεταξύ 2019 και 2023, σύμφωνα με δημοσκόπηση του Διεθνούς Ρεπουμπλικανικού Ινστιτούτου, ο αριθμός των Αρμενίων που περιέγραψαν τη σχέση της χώρας με τη Ρωσία ως «καλή» μειώθηκε δραστικά, από 93% σε 31%. Η Γαλλία θεωρείται πλέον από το αρμενικό κοινό ως η χώρα που είναι ο σημαντικότερος πολιτικός εταίρος, με τις Ηνωμένες Πολιτείες στη δεύτερη θέση.

Όσοι έχουν στραφεί εναντίον της Ρωσίας το κάνουν για διαφορετικούς λόγους. Για ορισμένους Αρμένιους, όλα είναι θέμα ασφαλείας: θέλουν η χώρα τους να ανταλλάξει έναν αξιόπιστο προστάτη (Ρωσία) με έναν διαφορετικό. Για άλλους, ειδικά για τις νεότερες μετασοβιετικές γενιές, η αποξένωση από τη Ρωσία αφορά περισσότερο αξίες και φιλοδοξία για ένταξη στην Ευρώπη. Οι απόψεις τους αντιστοιχούν περισσότερο σε παρόμοιες φιλοευρωπαϊκές κοινωνικές ομάδες στη Γεωργία.

 

Οι δεσμοί με τη Μόσχα πάνε πολύ πίσω, και κάποιοι από αυτούς θα αντέξουν στον χρόνο, ανεξάρτητα από το τι θα αποφασίσει η πολιτική ελίτ. Μεγάλα τμήματα της κυβερνητικής γραφειοκρατίας, του στρατού και των επιχειρήσεων εξακολουθούν να έχουν διασυνδέσεις με τη Ρωσία. Σύμφωνα με την απογραφή του 2020 της Ρωσίας, 946.000 Αρμένιοι ζουν στη χώρα, αλλά πολλές εκτιμήσεις κάνουν λόγο για μεγαλύτερο αριθμό —έως και 2,5 εκατομμύρια.

 

Η κυβέρνηση Πασινιάν (τα περισσότερα από τα μέλη της οποίας είναι 30 ή 40 χρονών) δημιουργεί νέες δομές και ποντάρει στην αλλαγή γενιών, στρεφόμενη σε νεότερες μετασοβιετικές γενιές με περισσότερο δυτικό προσανατολισμό που δεν βλέπουν πλέον τη Ρωσία ως μητρόπολη και είναι λιγότερο πιθανό να μιλούν άπταιστα ρωσικά ή να κάνουν σπουδές στη Ρωσία. Οι περισσότεροι υπάλληλοι της Εθνικής Υπηρεσίας Ασφαλείας, για παράδειγμα, έλαβαν την εκπαίδευσή τους στις ακαδημίες της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας της Ρωσίας (FSB).

 

Το 2023, ο Πασινιάν δημιούργησε μια νέα Υπηρεσία Εξωτερικών Πληροφοριών με επικεφαλής την 42χρονη, πρώην διαμεσολαβήτρια ανθρωπίνων δικαιωμάτων, Κριστίν Γκριγκοριάν, προκειμένου να υπάρχει μια υπηρεσία ασφαλείας ανεξάρτητη από τη Ρωσία. Παρόμοιες προσπάθειες για μείωση της ρωσικής επιρροής στις ένοπλες δυνάμεις βρίσκονται σε εξέλιξη, αλλά θα χρειαστούν πολλά χρόνια για να τεθούν σε ισχύ.

 

Το ευρύτερο γεωπολιτικό περιβάλλον

 

Το 2024, η Αρμενία βρίσκεται σε ένα αβέβαιο γεωπολιτικό περιβάλλον. Εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη Ρωσία για ενέργεια και εμπόριο, η οποία παραμένει και ο επίσημος στρατιωτικός της σύμμαχος. Η δημόσια υποστήριξη για διαφοροποίηση της εξωτερικής πολιτικής είναι ισχυρή και οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι δεν υπάρχει σχεδόν καμία επιδοκιμασία για την επιστροφή στην προ του 2020 εξάρτηση από τη Ρωσία.

 

Η Δύση προσφέρει αυξημένη πολιτική και οικονομική υποστήριξη, αλλά κυρίως μακροπρόθεσμα, και οι δυτικοί εταίροι απέχουν χρόνια από το να προσφέρουν ευθυγράμμιση με τους δυτικούς θεσμούς. Η Αρμενία αναζητά νέους εταίρους εκτός της περιοχής, στρεφόμενη κυρίως στην Ινδία, για να διαφοροποιήσει το σύνολο των διεθνών εταίρων της.

 

Το πώς θα εξελιχθεί αυτή η δυναμική θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από εξωτερικά γεγονότα και από τις επιλογές που θα κάνουν οι γείτονες της Αρμενίας, κυρίως το Αζερμπαϊτζάν, το οποίο παραμένει πολύ πιο ισχυρό στρατιωτικά και πολιτικά από την Αρμενία, χωρίς να διστάζει να χρησιμοποιήσει βία σε πολλές περιπτώσεις τα τελευταία χρόνια. Μόνο εάν και όταν υπογραφεί μια ειρηνευτική συμφωνία μεταξύ Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν, η απειλή νέας σύγκρουσης θα αρχίσει να υποχωρεί. Αυτή είναι μια αδυναμία που η Ρωσία μπορεί να συνεχίσει να εκμεταλλεύεται.

 

Η πορεία του πολέμου στην Ουκρανία είναι ένας άλλος σημαντικός καθοριστικός παράγοντας: εάν η Ρωσία είναι πιο επιτυχημένη στο πεδίο της μάχης το 2024, μπορεί να λάβει πιο σκληρή στάση έναντι των άλλων γειτόνων της, συμπεριλαμβανομένης της Αρμενίας. Οι εξελίξεις στη Γεωργία και στο Ιράν —οι οποίες επίσης διαμορφώνονται από αυτές τις μεγαλύτερες τάσεις— θα είναι και αυτές σημαντικές για την Αρμενία.

 

Μπροστά σε αυτές τις προκλήσεις, η κυβέρνηση Πασινιάν επικρίνεται ότι βιάστηκε να αψηφήσει τη Ρωσία και υποσχέθηκε πάρα πολλά στον λαό όσον αφορά τη δυτική υποστήριξη. Ο Αρμάν Γκριγκοριάν, πρώην σύμβουλος του πρώτου προέδρου της Αρμενίας μετά την ανεξαρτησία Λεβόν τερ Πετροσιάν, έγραψε: «Μια χώρα όπως η Αρμενία δεν μπορεί να αντέξει οικονομικά να εγκαταλείψει μια υπάρχουσα αρχιτεκτονική ασφαλείας —και να υποστεί τη σχεδόν βέβαιη εχθρότητα μιας μεγάλης δύναμης που προκύπτει από αυτή— χωρίς εναλλακτικές. Και τέτοιες εναλλακτικές απλά δεν υπάρχουν».

 

Η επίσημη απάντηση του Γερεβάν στην κριτική τέτοιου είδους (περισσότερο υπονοούμενη παρά άμεση) είναι ότι η «αρχιτεκτονική ασφαλείας» που παρέχει η Ρωσία είναι αναξιόπιστη και ότι η υπερβολική εξάρτηση από έναν μόνο προστάτη ασφαλείας ήταν μια επικίνδυνη πολιτική. Σε μερικές από τις πιο σαφείς παρατηρήσεις του σχετικά με το θέμα τον Σεπτέμβριο του 2023, ο Πασινιάν δήλωσε στην ιταλική εφημερίδα «LaRepubblica»: «Ακόμη κι αν το επιθυμεί, η ρωσική ομοσπονδία δεν μπορεί να καλύψει τις ανάγκες ασφαλείας της Αρμενίας. Αυτό το παράδειγμα θα πρέπει να μας δείξει ότι η εξάρτηση από έναν και μόνο εταίρο σε θέματα ασφαλείας συνιστά στρατηγικό λάθος».

 

Η Δύση μπορεί να προσφέρει λιγότερα μέσω της παροχής ασφάλειας. Δεδομένων των γεωγραφικών περιορισμών της Αρμενίας και των συνεχιζόμενων θεσμικών δεσμών της με τη Ρωσία, η δυτική έμφαση δίνεται στην υποστήριξη μιας ειρηνευτικής διαδικασίας μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι αποφάσεις που θα ληφθούν από το Αζερμπαϊτζάν και την Τουρκία θα έχουν πιθανώς τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στον βαθμό στον οποίο η Αρμενία συνεχίζει να εξαρτάται από τη Ρωσία.

 

Από το 2020 υπάρχουν διαπραγματεύσεις για μια διμερή ειρηνευτική συμφωνία μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν που θα οδηγούσε ενδεχομένως σε μια ιστορική ομαλοποίηση των σχέσεων μεταξύ των χωρών. Η Τουρκία έχει ξεκαθαρίσει ότι περιμένει το πράσινο φως από το Μπακού για να προχωρήσει στο άνοιγμα των κλειστών χερσαίων συνόρων και στη σύναψη διπλωματικών σχέσεων.

 

Το αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας θα καθορίσει αν τα σύνορα της Αρμενίας με αυτές τις δύο χώρες θα ανοίξουν ή θα παραμείνουν κλειστά. Αν η διαδικασία εξομάλυνσης αποτύχει, η Αρμενία θα παραμείνει απομονωμένη —με αυξημένη την πιθανότητα νέας σύγκρουσης με το Αζερμπαϊτζάν. Μια επιτυχημένη διαδικασία θα σήμαινε ότι η Αρμενία θα είχε περισσότερες επιλογές και θα μπορούσε να μειώσει την ιστορική της εξάρτηση από τη Ρωσία, επιδιώκοντας μια ισχυρότερη εταιρική σχέση με τη Δύση. Η διατήρηση του statusquo δίνει στη Ρωσία περισσότερες ευκαιρίες να εφαρμόσει εκ νέου τους παραδοσιακούς μοχλούς ελέγχου της.

 

* Ο Thomas Patrick Lowndes de Waal είναι Βρετανός δημοσιογράφος και συγγραφέας εξειδικευμένος στα θέματα του Καυκάσου, γνωστός για το βιβλίο του BlackGarden: ArmeniaandAzerbaijanThroughPeaceandWar (2003).

Share
 

Για να εξασφαλίσουμε τη σωστή λειτουργία του ιστότοπου, μερικές φορές τοποθετούμε μικρά αρχεία δεδομένων στον υπολογιστή σας, τα λεγόμενα «cookies». Οι περισσότεροι μεγάλοι ιστότοποι κάνουν το ίδιο. Περισσότερα...

"Δέχομαι"

Kantsaran Banner

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΒΙΒΛΙΩΝ

typografia


διαφήμιση στο αρμενικά

armenian community

Online Επισκέπτες

Έχουμε 31 επισκέπτες συνδεδεμένους