Γκοσαβάνκ ένα παραμυθένιο μοναστήρι |
Λιλίτ Βαρτανιάν Τεύχος: Aπρίλιος-Ιούνιος 2011
Στον άνω ρου του ποταμού Κεντίκ βρίσκεται το μοναστηριακό συγκρότημα Νορ Κεντίκ (Γκοσαβάνκ), που ίδρυσε o Μεχιτάρ Γκος. Στο συγκρότημα, που χρονολογείται από τον 12ου αιώνα, συμπεριλαμβάνονται ο Ιερός Ναός της Παναγίας, ο ναός του Αγ. Γρηγορίου του Φωτιστή, ο προθάλαμος (νάρθηκας), η βιβλιοθήκη με το καμπαναριό, το σχολικό κτήριο, η πινακοθήκη και το παρεκκλήσι.
Το ανάγλυφο της περιοχής καθώς και ο φυσικός περίγυρος καθόρισαν τις αρχιτεκτονικές ιδιαιτερότητες αυτού του συγκροτήματος. Το μοναστήρι δεν είχε τείχη και τα κτίσματά του περιβάλλονται από το βαθύ πράσινο του τοπίου. Οι κύριες εκκλησίες του μοναστηριακού συγκροτήματος ανήκουν στον τύπο του σταυροειδούς τρούλου, που ήταν ευρέως διαδεδομένος τον 10ο και 13ο αιώνα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η εκκλησία του Αγ. Γρηγορίου του Φωτιστή - ένα μικρό αψιδωτό κτίσμα - που επαναλαμβάνει τον τύπο των αρμενικών ναών της παλαιάς χριστιανικής εποχής του 5ου αιώνα με μονόκλιτη βασιλική. Στο εσωτερικό της διακρίνεται με όμορφη διακόσμηση, η αψίδα της Αγίας Τράπεζας που είναι στολισμένη με μια κομψή γιρλάντα με εναλλασσόμενο σχέδιο τριφυλλιού και σφαίρας. Η εξωτερική διακόσμηση της εκκλησίας είναι, επίσης, πλούσια. Πολυάριθμα θρησκευτικά και άλλης χρήσεως κτήρια μαρτυρούν τον ενεργό ρόλο του μοναστηριού κατά το 12ο-13ο αιώνα. Το Νορ Κεντίκ (Νέο Κεντίκ) ανεγέρθηκε στη θέση του παλαιού μοναστηριού του Κεντίκ που καταστράφηκε από τον σεισμό το 1188. Οι κύριες εκκλησίες ανήκουν στους ευρέως διαδομένους κατά το 10ο-13ο αιώνα τύπους: κεντρική αίθουσα με σταυρωτό τρούλο και τέσσερις πτέρυγες-προσαρτήματα στις γωνίες της κεντρικής διασταύρωσης. Εξαίρεση αποτελούν οι δύο εκκλησίες του Νορ Κεντίκ, του Αγ. Γρηγορίου του Φωτιστή, μια μικρή αίθουσα με αψιδωτό τρούλο και το παρεκκλήσι της Αγίας Χριψιμέ του 1254, ιδιόμορφο τετράγωνο κτήριο με τρούλο, νοτιο-δυτικά του κεντρικού συγκροτήματος. Η ανέγερση της εκκλησίας του Αγ. Γρηγορίου του Φωτιστή στο Νορ Κεντίκ άρχισε το 1237 και ολοκληρώθηκε επί των ημερών του πρίγκιπα Κρικόρ-Ντγά το 1241, επαναλαμβάνοντας τον τύπο της μονόκλιτης βασιλικής της Αρμενίας του 5ου αιώνα. Ο νάρθηκας του Νορ Κεντίκ με την οκτάεδρη στέγη πάνω από τις κεντρικές ενότητες (παραρτήματα), θυμίζει τη λαϊκή αρμενική οικία τύπου «κλχαντούν». Ιδιόμορφη είναι η δομή της βιβλιοθήκης με το καμπαναριό στο Νορ Κεντίκ. Αρχικά, μέχρι το 1241, χτίστηκε ένα μικρό κτίσμα με κόγχες για τη φύλαξη βιβλίων και το ξύλινο, τύπου «κλχαντούν», σκέπασμα (επικάλυψη). Από τα δυτικά συνορεύει με μια μεγάλη αίθουσα, που χρησίμευε ως αίθουσα-αναγνωστήριο και τραπεζαρία. Σύντομα πάνω στη βιβλιοθήκη άρχισαν να οικοδομούν ένα διώροφο καμπαναριό, το οποίο ολοκληρώθηκε σε δύο στάδια. Ο δεύτερος όροφος υψώθηκε μόνο στο ύψος των δύο σειρών της πέτρινης επικάλυψης, γεγονός που επιβεβαιώνεται με την ύπαρξη ατελών ημικιόνων στις προσόψεις. Στο δεύτερο στάδιο, που ολοκληρώθηκε το 1291 από τους κτήτορες του ναού Ντασαπέτ και Καραμπέτ, κτίστηκε ο άνω όροφος - μια μικρή εκκλησία με δυο αψίδες της Αγίας Τράπεζας, στεφανωμένες με ροτόντα-καμπαναριό με πολλές στήλες. Η είσοδος στην εκκλησία είχε προβλεφθεί από την οροφή του αναγνωστηρίου με μια πέτρινη κονσόλα-σκάλα. Το καμπαναριό ήταν υψηλότερο από την εκκλησία του Αγ. Γρηγορίου, κάτι που της παρέδιδε κυρίαρχη σημασία στο συγκρότημα του Νορ Κεντίκ. Οι αρχιτεκτονικές ιδιαιτερότητες του καμπαναριού είχαν αντιληφθεί κατά την επιμέλεια των εκκλησιών-κοιμητηρίων στο Γεγβάρντ και Νοραβάνκ, που εμφανίστηκαν στην Αρμενία κατά το δεύτερο ήμισυ του 14ου αιώνα. Ανάμεσα στις σταυρόπετρες του Νορ Κεντίκ υπάρχουν μοναδικά καλλιτεχνικά δείγματα. Ιδιαίτερα ξεχωρίζουν οι σταυρόπετρες έργα του ζωγράφου και χαράκτη Μπογός. Η σταυρόπετρα του 1291 με ένα χαραγμένο αστέρι και το όνομα του καλλιτέχνη, αποτελεί έργο υψηλής καλλιτεχνικής αξίας.
|