Αγκόπ Μαρταγιάν: Ο Αρμένιος που βοήθησε στη δημιουργία της σημερινής τουρκικής γλώσσας Εκτύπωση E-mail

martayan

Σαρκίς Αγαμπατιάν
Ιανουάριος- Μάιος 2020, τεύχος 103

«Ο πρόεδρος της Τουρκίας θέλει να εκκαθαρίσει τις ξένες λέξεις από την τουρκική γλώσσα» είχε γράψει πριν από μερικά χρόνια η εφημερίδα The Economist. Στόχος του προέδρου Ερντογάν, περισσότερο αφηρημένος παρά πραγματικός, ήταν η επιθυμία του ν’ απαλλάξει την τουρκική γλώσσα από τις λέξεις-δάνεια. Η Τουρκία αντιμετωπίζει θανάσιμη απειλή από τις ξένες «επιθέσεις» είχε δηλώσει λίγους μήνες μετά το αποτυχημένο «πραξικόπημα» του 2016. Μάλιστα, είχε προτείνει την καθιέρωση υποχρεωτικών μαθημάτων στο Γυμνάσιο στα οθωμανικά τουρκικά.
Στη διάρκεια των έξι αιώνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η γλώσσα στην οποία γράφτηκαν νόμοι, θρησκευτικά και λογοτεχνικά κείμενα ήταν η λεγόμενη οθωμανική, με αραβικούς χαρακτήρες και χρήση πολλών αραβικών και περσικών λέξεων.
Η Τουρκική Δημοκρατία, που ιδρύθηκε το 1923, ανέλαβε μια δύσκολη αποστολή: τη δημιουργία μιας νέας γλώσσας που θα χρησιμοποιούσε το λατινικό αλφάβητο. Κάτι τέτοιο θα απαιτούσε τεράστια δουλειά και φαντασία. Οι ερευνητές ανέπτυξαν νέους γραμματικούς κανόνες, επινόησαν νέες τουρκικές λέξεις και δανείστηκαν λέξεις από ευρωπαϊκές και άλλες γλώσσες. Κι αυτή η γλώσσα έγινε η τουρκική γλώσσα που μιλούν σήμερα οι κάτοικοι της Τουρκίας.
«Ποιος θα βοηθούσε στον επανασχεδιασμό του τρόπου με τον οποίο ένα ολόκληρο έθνος θα έγραφε και θα εκφραζόταν; Κανείς άλλος εκτός από τον Αγκόπ Μαρταγιάν».
Ο Αγκόπ Μαρταγιάν ή ο Αγκόπ Ντιλατσάρ ήταν ο πρώτος Γενικός Γραμματέας και ειδικός επικεφαλής του Ιδρύματος Τουρκικής Γλώσσας (Türk Dil Kurumu) που ιδρύθηκε το 1932 στην Άγκυρα. Εργάστηκε ως καθηγητής τουρκικής γλώσσας στο Πανεπιστήμιο της Άγκυρας από 1936 ως το 1951. Ήταν επίσης επικεφαλής σύμβουλος της Τουρκικής Εγκυκλοπαίδειας μεταξύ 1942 και 1960. Έγραψε βιβλία και άρθρα σχετικά για την τουρκική γλώσσα. Εκτός από τη μητρική του γλώσσα την αρμενική, γνώριζε Αγγλικά, Οθωμανικά, Αζερικά, Ουϊγουρικά, Λατινικά, Ελληνικά, Γερμανικά, Ρωσικά και Βουλγαρικά.
Ο Μαρταγιάν αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του και ολόκληρη σχεδόν τη σταδιοδρομία του στην ανάπτυξη και ανύψωση των τουρκικών και κεμαλικών ιδεών, καθώς και της παράλογης και αντιεπιστημονικής «Θεωρίας της Γλώσσας του Ήλιου», η οποία υποστήριζε ότι η τουρκική γλώσσα ήταν η γλώσσα από την οποία προέρχονται όλες... οι πολιτισμένες γλώσσες! Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, όλες οι γλώσσες θα μπορούσαν ουσιαστικά να έχουν προέλευση τις τουρκικές ρίζες!
Σ’ ένα άρθρο για τη ζωή του Μαρταγιάν («Hagop Martayan ή A. Dilaçar: το Καλό Παιδί της Δημοκρατίας»), ο Λεβέντ Οζατά είχε γράψει στην εφημερίδα «Agos», ότι ο Μαρταγιάν πήγε στο μέτωπο του Καυκάσου για να πολεμήσει ως οθωμανός στρατιώτης στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Μετά τον πόλεμο, ο Μαρταγιάν κατείχε διάφορες θέσεις, όπως διευθυντής σ’ ένα αρμενικό σχολείο της Βηρυτού και λέκτορας της τουρκικής και ουιγουρικής γλώσσας στη Σόφια της Βουλγαρίας. Όταν όμως το νεοσύστατο τουρκικό κράτος αποφάσισε να επινοήσει μια νέα γλώσσα στη δεκαετία του 1930, η ζωή του Μαρταγιάν άλλαξε κατεύθυνση.
Με τα άρθρα του για την τουρκική γλώσσα, ο Μαρταγιάν είχε προσελκύσει την προσοχή των αρχών. Είχε χάσει την τουρκική υπηκοότητα και ταξίδευε με ένα έγγραφο που πιστοποιούσε ότι ήταν «άπατρις». Έτσι, του δόθηκε η άδεια να επιστρέψει στην Τουρκία ως «ειδικός προσκεκλημένος του Μουσταφά Κεμάλ», του πρώτου προέδρου της Τουρκίας, για την ανάπτυξη της τουρκικής γλώσσας.
Με την ίδρυση της νέας Τουρκικής Δημοκρατίας, οι πολιτικοί ηγέτες της Τουρκίας επιτάχυναν τη διαδικασία της αναγκαστικής τουρκοποίησης μέσω διαφόρων διαταγμάτων που στόχευαν τους μη μουσουλμανικούς και μη τουρκικούς πληθυσμούς της χώρας. Ο ιστορικός Ριφάτ Μπαλί έγραψε:
Ο Νόμος για τα Οικογενειακά Ονόματα του 1934 υποχρέωσε όλους τους πολίτες να πάρουν τουρκικά ονόματα και επώνυμα. Επίσης, εμπόδισε την υιοθέτηση ονομάτων ξένων φυλών και εθνοτήτων ως οικογενειακών ονομάτων. Οι Έλληνες της Τουρκίας θα τουρκοποιούσαν τα ονόματά τους με την κατάργηση των καταλήξεων «-ιδης» και «-οπουλος», η δε πλειονότητα των Εβραίων θα τουρκοποιούσαν τα ονόματα και επώνυμά τους με τα αντίστοιχα εβραϊκά ισοδύναμα.
Ο Μουσταφά Κεμάλ ήταν αυτός που πρότεινε στον Μαρταγιάν το επώνυμο Dilaçar (κυριολεκτικά, «αυτός που ανοίγει τη γλώσσα του στόματος “tongue” ή την ομιλούμενη γλώσσα “language”». ίσως η πιο σωστή μετάφραση θα ήταν ο «δότης της γλώσσας») λόγω της συμβολής του στην τουρκική γλώσσα μετά τη θέσπιση του νόμου για τα οικογενειακά ονόματα.
Ο δημοσιογράφος, πολιτικός και συγγραφέας, Γιαλτσίν Γιουσούφογλου, έγραψε ότι η μητέρα του, που εργάστηκε ως δασκάλα δημοτικού σχολείου από το 1926 ως το 1970, είχε πει ότι «ο καθηγητής Αγκόπ ήταν ένας από αυτούς που μας δίδαξαν Τουρκικά. Ήταν ο καθηγητής των καθηγητών».
Ο Μαρταγιάν διατήρησε τη θέση του και συνέχισε την έρευνα γλωσσολογίας στο Τουρκικό Γλωσσικό Ίδρυμα μέχρι το θάνατό του, το 1979, σε ηλικία 84 χρονών. Ωστόσο, παρά την τεράστια συνεισφορά του, ο Μαρταγιάν αντιμετωπίστηκε ως πολίτης δεύτερης κατηγορίας και ο θάνατος του έδειξε για άλλη μια φορά το τρελό και νοσηρό επίπεδο αρμενοφοβίας στην Τουρκία. Η σκληρή δουλειά του, η αφοσίωσή του στην τουρκική κυβέρνηση, ακόμη και η εθελοτυφλία του στις διώξεις του ίδιου του λαού του, δεν ήταν αρκετές για να αναγνωριστούν από το επίσημο τουρκικό κράτος, επειδή ήταν Αρμένιος.
Το μοναδικό τουρκικό τηλεοπτικό κανάλι TRT εκείνη την εποχή απέκρυψε το όνομα «Αγκόπ», που παρέπεμπε στην αρμενική καταγωγή του και το ανέφερε ως «A. Dilaçar», χρησιμοποιώντας μόνο το αρχικό γράμμα του ονόματός του. Το κανάλι κατηγορήθηκε γι’ αυτήν την απρέπεια και το ερώτημα που τέθηκε ήταν αν κάποιοι ντρέπονται να αναφέρουν το πλήρες όνομα ενός από τους σημαντικότερους μελετητές της τουρκικής γλώσσας και έτσι να αποκαλυφθεί η αρμενική καταγωγή του.
Το πλήρες όνομα του Αγκόπ δεν αναφέρεται ούτε στο εξώφυλλο της βιογραφίας του, που εκδόθηκε από το Ινστιτούτο Τουρκικής Γλώσσας, στην οποία αφιέρωσε ολόκληρη σχεδόν τη ζωή του. Αντ’ αυτού, γράφει «Α. Dilaçar». Ακόμη κι όταν οι τουρκικές αρχές επιχείρησαν να τον «τιμήσουν», απέκρυψαν το αρμενικό του όνομα, καθώς ένας δρόμος στη συνοικία Σισλί της Κωνσταντινούπολης αναφέρεται ως «A. Dilaçar Sokağı»!!!
Τα τουρκικά προγράμματα σπουδών στα σχολεία δεν αναφέρουν καν το όνομα του Μαρταγιάν ή άλλου αρμένιου διανοούμενου. Στα τουρκικά σχολεία, σχετικές αναφορές για την τεράστια πολιτιστική και πνευματική συνεισφορά των Αρμενίων, θα μπορούσαν να δημιουργήσουν απρόβλεπτες καταστάσεις στην τουρκική κυβέρνηση. Τα παιδιά έχουν πολλές απορίες και την περιέργεια να μάθουν. Ένα Τουρκόπουλο που δεν έχει υποστεί πλύση εγκεφάλου από την επίσημη τουρκική προπαγάνδα θα μπορούσε να κάνει «επικίνδυνες» ερωτήσεις ακόμη κι αν έχει ακούσει λίγα πράγματα για τους Αρμένιους όπως: Από πότε ζουν Αρμένιοι στη Μικρά Ασία; Υπήρξε εποχή που ήταν η πλειοψηφία στη χώρα; Ή μήπως ήταν πάντα μια μικρή μειονότητα όπως είναι σήμερα; Πόσοι Αρμένιοι έζησαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία; Εκτός από τον Μαρταγιάν, ποιοι ήταν οι άλλοι διάσημοι Αρμένιοι; Τι συνέβη σε όλες αυτές τις εκατοντάδες χιλιάδες Αρμένιους; Πού είναι και γιατί εξαφανίστηκαν;
Η διδασκαλία για τους πραγματικούς Αρμένιους στους μικρούς τούρκους μαθητές με πραγματικές ιστορίες – και όχι ψέματα, ως «ύπουλους εχθρούς» που προσπάθησαν να καταστρέψουν την Οθωμανική Τουρκία και άξιζε να «εξουδετερωθούν» – θα μπορούσαν να βοηθήσουν τα Τουρκόπουλα να αναπτύξουν δεσμούς φιλίας και αδελφικά αισθήματα απέναντι στον αρμενικό λαό.
Φυσικά, τέτοιες ερωτήσεις θα ήταν μια μεγάλη πρόκληση στο σημερινό στάτους κβο για την τουρκική κυβέρνηση. Και οι διαφωνούντες διανοούμενοι – ανεξαρτήτως προέλευσης – είναι αυτοί που απεχθάνεται και τιμωρεί αυστηρά η τουρκική κυβέρνηση.
Η αναγνώριση και ο σεβασμός προς τον αρμενικό λαό δεν είναι αυτό που διδάσκουν οι ιδρυτές της Τουρκικής Δημοκρατίας στους πολίτες τους. Ο Ατατούρκ που έδωσε το τουρκικό επώνυμο στον Μαρταγιάν, σε ομιλία του προς την Τουρκική Εμπορική Εταιρεία Αδάνων, στις 16 Μαρτίου 1923, είχε πει τα εξής: «Οι Αρμένιοι δεν έχουν κανένα δικαίωμα σ’ αυτή την όμορφη χώρα. Η χώρα είναι δική μας, ανήκει στους Τούρκους. Αυτή η χώρα ήταν ανέκαθεν τουρκική. Επομένως είναι τουρκική και θα είναι τουρκική ως την αιωνιότητα... Οι Αρμένιοι στο εξής δεν έχουν κανένα δικαίωμα εδώ. Αυτά τα πλούσια εδάφη είναι η πραγματική πατρίδα των Τούρκων».
Η ετυμολογία των τουρκικών λέξεων δεν είναι αυτό που έχει σημασία σε μια χώρα η οποία εξακολουθεί να έχει πολύ μεγαλύτερα και πιο σοβαρά ηθικά ζητήματα να αντιμετωπίσει. Πολλές λέξεις που χρησιμοποιούν οι Τούρκοι έχουν τις ρίζες τους στα Αραβικά, τα Περσικά, τα Γαλλικά, τα Αγγλικά ή τα Αρμενικά, τα Ελληνικά και τα Κουρδικά. Αυτό που έχει σημασία είναι η ανάγκη αντιμετώπισης του παθολογικού ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας στην Τουρκία με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αυτό του αρμένιου γλωσσολόγου ο οποίος αν και βοήθησε στη δημιουργία της σύγχρονης τουρκικής γλώσσας, οι υπεύθυνοι κρατικοί φορείς απέκρυψαν την αρμενική καταγωγή και το αρμενικό του όνομα.
Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι ο Μαρταγιάν δεν ήταν ο μόνος αρμένιος γλωσσολόγος που διερεύνησε και ανέπτυξε την οθωμανική ή/και τη σύγχρονη τουρκική γλώσσα. Ο ερευνητής Γιασάρ Σιμσέκ αναφέρει μερικούς από αυτούς: Εντβάρντ Βλαντιμίροβιτς Σεβορτιάν, Παρς Τουγλατζί (Παρσέγ Τουγλατζιάν), Κεβόρκ Παμουκτσιάν, Λαζάρ Λαζάροβιτς Μπουνταγκόφ, Αρτίν Χίντογλου (Χιντλιάν), Μπεντρός Κερεστετζιάν, Καρεκίν Ντεβετζιάν, Αντόν Τινγκίρ, Κρικόρ Σιναπιάν, Αρμενάκ Μπεντεβιάν, Μπεντρός Ζεκί Καραμπετιάν, Κόσιμο Κομιτάς ντε Καρμπονιάνο (Κιουμουρτζιάν).
Ένας άλλος Αρμένιος γλωσσολόγος από την Τουρκία, ο Σεβάν Νισανιάν, από τους κορυφαίους διανοούμενους και συγγραφείς στη χώρα, φυλακίστηκε το 2014 με χαλκευμένες κατηγορίες εναντίον του, αλλά κατάφερε να διαφύγει στην Ελλάδα το 2017, όπου ζήτησε πολιτικό άσυλο.

Πηγές:
Για τη συγγραφή του κειμένου χρησιμοποιήθηκαν τα παρακάτω βοηθήματα:
- Εφημερίδα Armenian Weekly, 11 Ιουλίου 2017
- Ταξίδι στην Ανατολία με τον Ουίλιαμ Σαρογιάν, Κεφ. ΙΙΙ, 6, 7, σελ. 106-109, εκδόσεις «Στοχαστής», Αθήνα 2005
- Αγκόπ Μαρταγιάν: https://en.wikipedia.org/wiki/Agop_Dil%C3%A2%C3%A7ar
- Τουρκική γλώσσα: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%BA%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%B3%CE%BB%CF%8E%CF%83%CF%83%CE%B1

Share
 

Για να εξασφαλίσουμε τη σωστή λειτουργία του ιστότοπου, μερικές φορές τοποθετούμε μικρά αρχεία δεδομένων στον υπολογιστή σας, τα λεγόμενα «cookies». Οι περισσότεροι μεγάλοι ιστότοποι κάνουν το ίδιο. Περισσότερα...

"Δέχομαι"


ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΒΙΒΛΙΩΝ


διαφήμιση στο αρμενικά

armenian community

Online Επισκέπτες

Έχουμε 46 επισκέπτες συνδεδεμένους