|
Είναι μετρημένοι στα δάχτυλα οι διανοούμενοι στην Τουρκία που έχουν το θάρρος να μιλούν ανοιχτά και με το όνομά τους για πράγματα που στη γείτονα θεωρούνται θέσφατα, απαγορευμένα, σχεδόν δόγματα, πέραν πάσης αμφισβήτησης. Ο Αλί Σαΐτ Τσετίνογλου είναι ένας από αυτούς, ασχολείται μάλιστα με έναν τομέα που «καίει» την ιστορία, απειλούμενος καθημερινά από τη νομοθεσία, η οποία επιβάλλει φυλάκιση για οποιαδήποτε παρέκκλιση από την επίσημη «γραμμή».
Ο Σαΐτ Τσετίνογλου μιλά ανοιχτά για την Γενοκτονία των Αρμενίων και των Ποντίων, καταδικάζοντας τα εγκλήματα των Νεότουρκων και των Κεμαλιστών. Μελετώντας τα Εθνικά Αρχεία της Τουρκίας, ο πολυγραφότατος Τσετίνογλου καταγράφει την ιστορία, όπως μάλλον ποτέ δεν θα την παραδεχτεί η γειτονική χώρα. Στο βιβλίο του «Varlık Vergisi (1942-1944) – Ekonomik ve Kültürel Jenosid» («Φόρος περιουσίας (1942-1944) – Οικονομική και πολιτιστική γενοκτονία»), που εκδόθηκε το 2009 στην Κωνσταντινούπολη, είναι προφανές ότι ο συγγραφέας βλέπει και αναδεικνύει και άλλες πλευρές της γενοκτονίας: την οικονομική και την πολιτιστική.
Με την έρευνά του ο Τσετίνογλου βοηθά στην τεκμηρίωση και στην εξέλιξη της σκέψης στο Ποντιακό, το Αρμενικό και το Ασσυριακό ζήτημα, απότοκα όλα της ατζέντας των Νεότουρκων. Με αριστερό υπόβαθρο, δίχως όμως να ανήκει σε κανέναν κομματικό σχηματισμό, μιλά για την τουρκική προπαγάνδα και την κραταιά ιδεολογία.
Ο Τσετίνογλου ήταν από τους πρώτους εκπροσώπους και συντονιστές της Τουρκίας στη Διεθνή Αμνηστία, σήμερα αγωνιστής και ακτιβιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των μειονοτήτων.
Στην Ήρα Τζούρου
Απρίλιος- Ιούνιος 2017, τεύχος 93
Πώς προέκυψε η ενασχόλησή σας με ένα θέμα ταμπού αλλά και «επικίνδυνο», όπως αυτό των γενοκτονιών των χριστιανικών λαών από την Τουρκία;
Κατάγομαι από τον Πόντο, γεννήθηκα σε μια βασανισμένη περιοχή, εκεί πέρασα τα πρώτα νεανικά μου χρόνια. Οι γηραιότεροι της οικογένειάς μου ήταν αυτόπτες μάρτυρες της καταστροφής και της οδύνης κατά τη διάρκεια της Γενοκτονίας στην περιοχή μας. Η γιαγιά μου είχε δει τις χιλιάδες ανθρώπων που πήραν το δρόμο της εξορίας προς τις πορείες θανάτου και μας εξιστορούσε συχνά τα γεγονότα εκείνης της εποχής.
Ο παππούς μου από την πλευρά του πατέρα μου δολοφονήθηκε κατά τη διάρκεια της Γενοκτονίας. Τότε εμείς δεν γνωρίζαμε τη λέξη «Γενοκτονία», λέγαμε σεβκιάτ (sevkiyât = προώθηση) των Αρμενίων. Αργότερα, το θέμα αυτό μου κέντρισε το ενδιαφέρον και άρχισα να το μελετάω συστηματικά. Η επικαιρότητα της εποχής εκείνης και η δράση κάποιων οργανώσεων, όπως ο ASALA, βοήθησαν στο να κατανοήσω τι έγινε πριν από 50 χρόνια. Ακόμη, μια οικογενειακή ιδιαιτερότητα που με επηρέασε ήταν πως το πραγματικό όνομα της Σαφιγέ, συζύγου ενός συγγενή μας στην Πάφρα, ήταν Σοφία και πως ήταν μια εξισλαμισμένη χριστιανή. Άρχισα τότε να κατανοώ βαθύτερα το θέμα, ρωτώντας συγγενείς, γνωστούς και αγνώστους. Αργότερα άρχισα να ερευνώ το θέμα στα επίσημα κρατικά αρχεία της Τουρκίας.
Κατά τη διάρκεια των ερευνών σας, προέκυψε κάποια δυσκολία από την πλευρά των αρχών της Τουρκίας; Δώστε μας μια εικόνα των αρχειακών κέντρων της Τουρκίας που έχουν υλικό για τα θέματα των γενοκτονιών.
Δε συνάντησα σημαντικά προβλήματα στις έρευνές μου, παρόλο που οι αρχές γνώριζαν το αντικείμενο των εργασιών μου. Τα αρχεία στην Τουρκία είναι προσβάσιμα, υπάρχουν κατάλογοι-λίστες ανά γεωγραφική περιοχή. Δούλεψα με μια ομάδα συνεργατών, είχαμε τη δυνατότητα να επιλέγουμε 25 τίτλους εγγράφων ανά άτομο κάθε φορά. Βέβαια, το πότε θα έχουμε το έγγραφο και σε ποια κατάσταση ήταν άγνωστο σε μας.
Σε κάποιες περιπτώσεις είχαμε αρνητικές απαντήσεις, με την αιτιολογία πως το έγγραφο έχει σταλεί για «συντήρηση». Σε αυτές τις περιπτώσεις γνωρίζαμε ότι δεν θα το παραλάβουμε ποτέ. Η διαδικασία είναι χρονοβόρα και το οικονομικό κόστος μεγάλο.
Το Οθωμανικό Αρχείο βρίσκεται στην Κωνσταντινούπολη, ενώ το Κρατικό Αρχείο στην Άγκυρα. Στο Στρατιωτικό Αρχείο δεν υπάρχει πρόσβαση, όπως και στο Ειδικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών και Εσωτερικών, το οποίο, μαζί με το Αρχείο της Βουλής, είναι προσβάσιμο μόνο στα μέλη της κυβέρνησης. Για το Αρχείο του Γενικού Επιτελείου δεν συζητάμε καν.
Οι έρευνές μου στοχεύουν στο να διασωθούν με κάθε τρόπο τα ντοκουμέντα που έχω ανακαλύψει μέσα από τα οθωμανικά αρχεία και η αγωνία μου έγκειται στο να διαδοθούν σε ολόκληρο τον κόσμο. Σε αυτό μπορεί να συμβάλει σημαντικά και η αρμενική διασπορά.
Πιστεύετε ότι έχει ερευνηθεί αρκούντως από την επιστημονική κοινότητα εντός και εκτός Τουρκίας το ζήτημα των ιδιωτικών, θρησκευτικών και εθνικών περιουσιακών στοιχείων που καταστράφηκαν ή κατασχέθηκαν; Υπάρχει σημαντικός αριθμός επιστημόνων που ασχολούνται με αυτό το ζήτημα;
Προσωπικά ασχολήθηκα περισσότερο με τον οικονομικό τομέα της Γενοκτονίας. Όταν ξεκίνησα να ερευνώ, διαπίστωσα το τεράστιο μέγεθος των κατασχεμένων περιουσιών, όπως αναφέρατε και εσείς, ιδιωτικών, θρησκευτικών και εθνικών περιουσιακών στοιχείων των Αρμενίων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η κατάσχεση στην οικία των Σανασαριάν στο Ερζρούμ (Γκαρίν). Η κατάσχεση-αρπαγή όλων των περιουσιακών στοιχείων της οικογένειας, ακόμη και των τραπεζικών θυρίδων, εξασφάλισε τεράστια έσοδα στην κυβέρνηση. Το μέγεθος της αρπαγής είναι απερίγραπτο: σπίτια, χωράφια, μαγαζιά, χρήματα, προσωπικά και επαγγελματικά αντικείμενα ανεκτίμητης αξίας.
Αυτή η πρακτική είχε ξεκινήσει από τα έτη 1895 – 1896 στην ιστορική Αρμενία, από την περίοδο του Μεσρουτιέτ Β', και κορυφώθηκε κατά την εφαρμογή του σχεδίου της Γενοκτονίας το 1915.
Στην περίοδο αυτή, ειδικότερα, αρμένιοι βουλευτές είχαν έντονες διαφωνίες με την Επιτροπή Ενότητας και Προόδου (Ittihat ve Terakki Cemiyeti). Ο Κρικόρ Ζοχράπ είχε συντάξει μια αναλυτική αναφορά για τα όσα είχαν κατασχεθεί, αλλά οι διαμαρτυρίες δεν έφεραν κάποιο αποτέλεσμα στην οθωμανική βουλή. Ο ανεξιχνίαστος θάνατος του Χαγκόπ Μπαμπικιάν, υπεύθυνου για την έρευνα των σφαγών στα Άδανα, συντελείται την ίδια περίοδο (ο Χ. Μπαμπικιάν ήταν μέλος στην Επιτροπή Ενότητας και Προόδου). Όπως καταλαβαίνετε, λοιπόν, τότε δεν ήταν εύκολο ούτε καν να ερευνάς αυτό το θέμα. Την ίδια συμπεριφορά συνέχισε το κράτος και την περίοδο της δημοκρατίας, όπως για παράδειγμα με την κατάσχεση του αγροκτήματος της οικογένειας Κασαπιάν στην Άγκυρα.
Διαπιστώνουμε, λοιπόν, ότι το φαινόμενο που ονομάζεται Δημοκρατία της Τουρκίας έχει θεμελιωθεί πάνω σε αυτή τη γιγαντιαία μεταφορά περιουσίας. Στις έρευνές μου ανακάλυψα τον αστικό κώδικα του 1924, ο οποίος είχε διαμορφωθεί έτσι ώστε να καλύψει «κενά» του παλαιότερου νόμου περί κατάσχεσης περιουσιακών στοιχείων και να νομιμοποιήσει όλα όσα είχαν αρπάξει από τους Αρμένιους.
Μεταξύ του 1926 και 1940 το κράτος αποφάσισε να ξεφορτωθεί το πλήθος των ακινήτων. Στις τοπικές εφημερίδες του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (Cumhuriyet Halk Partisi, CHP) ανακάλυψα αγγελίες πώλησης ακινήτων. Οι αγοραπωλησίες, δημοσιευμένες στις τοπικές εφημερίδες του κυβερνώντος κόμματος, έχουν αρχειοθετηθεί, κάτι που με διευκόλυνε στις έρευνές μου. Έτσι, κατατάσσοντας τα ντοκουμέντα αυτά ανά περιοχή, έφτιαξα λίστες ακινήτων για τις περιοχές Μαλάτια, Σιβάς, Μαρντίν, Ντιερμπακίρ. Αυτόν το καιρό δουλεύω την Καισάρεια.
Εδώ θα αναφερθώ στο διάταγμα της 27ης Αυγούστου 1915, που αφορά στα ορφανά της Γενοκτονίας. Βάσει αυτού του διατάγματος, όποιος αναλάμβανε την υιοθεσία των ορφανών, και στη συνέχεια τα εξισλάμιζε, του μεταβιβάζονταν και τα περιουσιακά στοιχεία της χαμένης οικογένειας του ορφανού. Το ίδιο ίσχυε και για τις γυναίκες. Τι σημαίνει αυτό; Πρώτα εξαφάνισε την οικογένεια! Ύστερα εξισλάμισε τη γυναίκα και τα παιδιά! Και η περιουσία τους είναι δική σου!
Αν συγκρίνουμε το ολοκαύτωμα με την Γενοκτονία των Αρμενίων, θα διαπιστώσουμε το εξής: ο Xίτλερ δεν σκέφτηκε ποτέ να κατασχέσει γυναικόπαιδα, απλά τα σκότωσε και καθάρισε. Η Επιτροπή Ενότητας και Προόδου έκλεψε τις ψυχές των ανθρώπων. Μέχρι σήμερα, δεκάδες άνθρωποι με βρίσκουν και με ρωτάνε: «Ποιος είμαι εγώ…; Τι έπαθα...; Γνωρίζετε την οικογένειά μου;» Ο λαός, μέχρι σήμερα, συνεχίζει και κουβαλάει τον πόνο της Γενοκτονίας.
Πιστεύετε ότι έχει ωριμάσει η ιδέα της αναγνώρισης της Γενοκτονίας από την κυβέρνηση της Τουρκίας;
Η Τουρκία γνωρίζει πολύ καλά πως η ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι συνυφασμένη με την αναγνώριση της Γενοκτονίας. Προσπαθεί με διάφορα πολιτικά τεχνάσματα να ξεπεράσει αυτό το τεράστιο εμπόδιο, διαστρεβλώνοντας την ιστορική αλήθεια. Παράλληλα, ο Πρόεδρος στέλνει μηνύματα συμπόνιας για τους χαμένους του πολέμου.
Σήμερα, στην Τουρκία δεν απαγορεύεται η λέξη «Γενοκτονία», αφού δεν έμειναν πλέον αρκετοί Αρμένιοι για να δημιουργήσουν προβλήματα στο κατεστημένο της χώρας. Ακόμη και ο δημοκράτης τούρκος πολίτης που αναγνωρίζει την Γενοκτονία των Αρμενίων, την ίδια στιγμή εκμεταλλεύεται ακόμη τα πλούτη που λεηλάτησε ο παππούς του από τους Αρμένιους.
Πιστεύω ότι η Τουρκία δεν θα αναγνωρίσει ποτέ την Γενοκτονία, θα συνεχίσει να χαρακτηρίζει τους γενοκτονημένους ως «απώλειες πολέμου», θα συνεχίσει να υποστηρίζει αυτό που λέει 102 χρόνια τώρα: «Είχαμε πόλεμο, αυτοί δεν κατάφεραν να μας σκοτώσουν, εμείς τους σκοτώσαμε, αν χρειαζόταν θα το ξανακάναμε».
Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε πως πολλοί Αρμένιοι βασίζουν τις προσδοκίες τους για το ζήτημα της αναγνώρισης στο κόμμα του Σελαϊτίν Ντεμίρτας, το HDP, στο οποίο είναι βουλευτής και ο Γκάρο Παϊλάν. Η αλήθεια είναι πως το HDP, ενώ αρχικά είχε στο πρόγραμμά του την αναγνώριση της Γενοκτονίας, κάποια στιγμή κάποιοι μάλλον τράβηξαν το αυτί του Ντεμίρτας και η πολιτική του κόμματος άλλαξε. Η τελευταία δήλωση του Ντεμίρτας για το θέμα έχει ως εξής: «Αν καταφέρουμε να αναλάβουμε την κυβέρνηση, τότε θα συντάξουμε μια επιτροπή που θα ερευνήσει το θέμα, και αν η επιτροπή συμφωνήσει, τότε θα αναγνωρίσουμε την Γενοκτονία των Αρμενίων».
Σας πληροφορώ ότι μέσα στο HDP είναι δεκάδες οι βουλευτές που ακόμη εκμεταλλεύονται τις περιουσίες των Αρμενίων και των Ασσυρίων που απέκτησαν οι οικογένειές τους μετά από την Γενοκτονία. Το ίδιο το HDP έχει θέσει προς συζήτηση και αγωνίζεται για την επιστροφή των Κούρδων στα χωριά τους στην ιστορική (δυτική) Αρμενία της Τουρκίας, που την θεωρούν Κουρδιστάν, αλλά ποτέ δεν συζητάει την επιστροφή των Αρμενίων στα εδάφη τους.
Στην Άγκυρα, όπου διαμένετε, υπάρχουν σήμερα Αρμένιοι;
Σήμερα στην Άγκυρα ζουν περίπου 25 αρμενικές οικογένειες, οι οποίες χρησιμοποιούν τον καθολικό ναό της Αγίας Τερέζας. Υπάρχει μικρή ομάδα αρμενικής νεολαίας, που δειλά-δειλά οργανώνεται και κάνει τα πρώτα βήματά της. Θα έπρεπε να καθιερωθεί ένας ναός για να μπορούν να εκκλησιάζονται οι λιγοστοί Αρμένιοι της πόλης. Πρότεινα στην κυβέρνηση να παραχωρηθεί ένα παρεκκλήσι που έχει μείνει στην περιοχή Μάσατλι, στο παλιό νεκροταφείο των χριστιανών, αλλά μάταια, δεν πήρα ποτέ απάντηση. Οι κρυπτοχριστιανοί της περιοχής, φοβισμένοι ακόμη, εμφανίζονται σιγά σιγά.
Πώς εκτιμάτε το παράδοξο ότι η αριστερά της Τουρκίας, σε αντίθεση με την αριστερά της Ελλάδας, ασχολείται με επιμονή με το θέμα των δικαιωμάτων των μειονοτήτων και με την περιφρούρηση των εθνικών δικαιωμάτων των λαών;
Δεν θα συμφωνήσω μαζί σας, θα απαντήσω κάνοντας μια μικρή ιστορική αναδρομή.
Η τουρκική αριστερά, συμπεριλαμβανομένου και του κομμουνιστικού κόμματος της Τουρκίας (ΤΚΡ), τις μειονότητες τις θεωρούσε μέρος της «παρασιτικής αστικής τάξης». Σαφώς έκαναν μεγάλο λάθος. Στην επανάσταση των Νεότουρκων το έτος 1908 (όσο μπορεί να θεωρηθεί επανάσταση αυτό που έγινε εκείνη την περίοδο) έχουμε δύο αστικές τάξεις, τους γραφειοκράτες αστούς μουσουλμάνους και τους βιομήχανους – εμπόρους αστούς χριστιανούς. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η τουρκική αριστερά τροφοδοτήθηκε και προήλθε από την Επιτροπή Ενότητας και Προόδου (Ittihat ve Terakki Cemiyeti). Αυτή η εθνικοποίηση της οικονομίας χρειαζόταν έμπειρους του κλάδου, για το λόγο αυτό συναντάμε στην ιστορία της ΕΕΠ ως οδηγό-σύμβουλο τον γερμανό μαρξιστή Πάνο Εφέντη (Ίσραελ Λαζάρεβιτς Χέλιφαντ ή Αλεξάντερ Πάρβους), ο οποίος αναλαμβάνει το πιο δύσκολο κομμάτι της ανασυγκρότησης της εθνικής οικονομίας. Αρθρογραφεί στο περιοδικό Türk Yurdu («Η τουρκική πατρίδα»), στο οποίο διευθυντής σύνταξης είναι ο Μουσταφά Σουπχί (ηγέτης του Τουρκικού Κομμουνιστικού Κόμματος). Την ίδια περίοδο, ο έλεγχος της Σμύρνης είναι στα χέρια του Ντοκτόρ Ναζίμ Μπέι (Ναζίμ ο Θεσσαλονικιός), μέλος του ΕΕΠ και γενικός κυβερνήτης των επαρχιών της Ανατολίας. Συναντάμε, επίσης, τον δολοφόνο των 300.000 Αρμενίων του Ντερ Ζορ, τον Σαλίχ Ζεκή, μέλος του κομμουνιστικού κόμματος Τουρκίας. Δυστυχώς, η τουρκική αριστερά είναι θεμελιωμένη πάνω σε αυτούς τους ανθρώπους, που ήταν οι διοργανωτές της Γενοκτονίας των Αρμενίων.
Σήμερα, μέσα στο πολυπληθές τοπίο των αριστερών κόμματων της Τουρκίας, εκτός από το «Πράσινοι και Αριστερό Μέλλον» (Yeşiller ve Sol Gelecek Partisi), κανένα δεν έχει εντάξει την αναγνώριση της Γενοκτονίας στο πρόγραμμά του. Τροτσκιστές, Μαρξιστές, Μαοϊστές δεν αναγνωρίζουν το γεγονός της Γενοκτονίας. Οι Πράσινοι το τελευταίο διάστημα εντάχθηκαν στο HDP (Το Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών), ενώ το πιο ακραίο αριστερό κόμμα των Κούρδων Özgürlük ve Sosyalizm Partisi ÖSP (Κόμμα Ελευθερίας και Σοσιαλισμού) έχει επικεντρωθεί στον κουρδικό εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα και δεν ασχολείται με άλλα θέματα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως τα κουρδικά κόμματα σχεδόν στο σύνολό τους διεκδικούν την αρχαία Αρμενία.
Κλείνοντας τη συνέντευξή μας, ο Σαΐτ Τσετίνογλου μας θυμίζει τον αδικοφυλακισμένο Σεβάν Νισανιάν με τα παρακάτω λόγια:
Ο Σεβάν σήμερα βρίσκεται φυλακισμένος στην Τουρκία επειδή είναι Αρμένιος.
Ο Αρμένιοι σε ολόκληρο τον κόσμο πρέπει να τον υποστηρίξουν.
Ο Σεβάν αξίζει την εμπιστοσύνη και την ηθική στήριξη του αρμενικού κόσμου, αντ’ αυτού εγώ διαπιστώνω ένα πολύ μεγάλο κενό, μια αδιαφορία.
Η σημερινή κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει ο Σεβάν Νισανιάν δεν διαφέρει από αυτό που συνέβη στους διανοούμενους στις 24 Απριλίου του 1915.
Μην τον αφήνετε μόνο του!
Ο Σεβάν είναι το αστέρι που λάμπει στον αρμενικό κόσμο.
|
