«Είναι σημαντικό να καταγραφεί
πώς βρέθηκαν οι Αρμένιοι ξεριζωμένοι
σε διάφορα μέρη του κόσμου»

Κερόπ Εκιζιάν

Τον Μάιο βρέθηκε στην Αθήνα η επιστημονική συνεργάτιδα του Μουσείου Γενοκτονίας των Αρμενίων του Γερεβάν Τεχμινέ Μαρντογιάν. Αντικείμενο των ερευνών της είναι η καταγραφή των ιστορικών μαρτυριών από τους επιζώντες της Γενοκτονίας. Η παρουσία της στην Ελλάδα ήταν στα πλαίσια του διεθνούς συνεδρίου αφιερωμένου στην 100ή επέτειο της Μικρασιατικής Καταστροφής που διοργανώθηκε από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Με αυτή την ευκαιρία, το περιοδικό «Αρμενικά» συνομίλησε με την εκλεκτή επιστήμονα, κάνοντας αναφορά και στη συμβολή της στο ντοκιμαντέρ «Η νέα πατρίδα», σε παραγωγή του περιοδικού μας.

---

Βρέθηκα στην Ελλάδα προκειμένου να συμμετάσχω σε ένα υψηλού επιπέδου επιστημονικό συνέδριο με θέμα την καταστροφή της Σμύρνης που διοργανώθηκε από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο. Στο συνέδριο έλαβαν μέρος τουλάχιστον σαράντα επιστήμονες από διάφορες χώρες, ενώ αντικείμενό του ήταν η ιστορία και ο ρόλος της Σμύρνης από τον 19^ο αιώνα έως το 1922. Έγιναν εκτενείς αναφορές όχι μόνο στην πολιτιστική και πνευματική ζωή της πόλης, στην πολιτισμική ταυτότητά και στη συνύπαρξη διαφορετικών λαών που συνέβαλαν στην ανάπτυξή της.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε η παρουσία Τούρκων επιστημόνων και ερευνητών, οι οποίοι είχαν τη δυνατότητα να πραγματοποιήσουν έρευνες στη σημερινή Σμύρνη και να παρουσιάσουν συγκριτικά ιστορικά δεδομένα. Μάλιστα, είχαν το θάρρος να καταδικάσουν την πολιτική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και του κεμαλικού καθεστώτος, καθώς και τις γενοκτονίες που διαπράχθηκαν εις βάρος του αρμενικού και ελληνικού λαού.

Η παρουσίασή μου είχε ως θέμα τις μαρτυρίες μιας αδημοσίευτης ιστορικής καταγραφής βασισμένης στα χειρόγραφα του Μκιρντίτς Αβετιάν. Όταν έγινε 93 ετών, ο Αβετιάν αποφάσισε να περάσει στο χαρτί τις μνήμες που είχε από τη Σμύρνη και τη μεγάλη καταστροφή. Είμαι ευγνώμων στον δισέγγονό του Κεβόρκ Μπαρεκτζιάν, που μου παραχώρησε τα χειρόγραφα του προπάππου του. Ο γιος του Αβετιάν, ο Σαρκίς, είναι σήμερα 94 ετών και ζει στο Χαλέπι. Έχοντας υπόψη ότι στο συνέδριο δεν υπήρχαν επαρκείς αναφορές στο αρμενικό στοιχείο της Σμύρνης, παρουσίασα όχι μόνο τα χειρόγραφα του Αβετιάν αλλά και εικόνες της ζωής των Αρμενίων.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε το οπτικό υλικό, όπου ο Σαρκίς Αβετιάν αναφερόταν στη ζωή του στην Ελλάδα, τονίζοντας την αγάπη του για τη χώρα. Κάθε φορά που ερχόταν εδώ, έλεγε χαρακτηριστικά στους φίλους του «πάω στην ΕΛΛΑΔΑ». Και φυσικά είναι έντονες οι μνήμες αλλά και η ευγνωμοσύνη του προς τους Έλληνες, καθώς στην αρχή βρήκε καταφύγιο στη Μυτιλήνη, εκεί όπου οι ντόπιοι τον υποδέχθηκαν με αγάπη. Έτσι, εξιστορεί τη φιλοξενία των κατοίκων του νησιού, τη βοήθεια που του προσέφεραν. Πρόκειται για μια συγκινητική ιστορία που έχει την αξία της ανάμεσα στις πολλές καταγεγραμμένες μαρτυρίες από τη Σμύρνη.

Κατά τη διάρκεια της συζήτησής μας μιλήσαμε εκτενώς για τη συμμετοχή της Τεχμινέ στο ντοκιμαντέρ «Η νέα πατρίδα», όπου η ίδια αναφέρεται σε ιστορικές καταγραφές για τους πρόσφυγες και την άφιξή τους στην Ελλάδα. Της ζητήσαμε να μας περιγράψει τις σκέψεις και τα συναισθήματά της.

Πράγματι, η υλοποίηση αυτού του ντοκιμαντέρ έγινε στον σωστό χρόνο, όχι μόνο από για την ιστορική καταγραφή της πορείας των Αρμενίων αλλά και όλου προσφυγικού του κόσμου μετά τη καταστροφή του 1922. Ειδικότερα για την ιστορία της ελληνοαρμενικής κοινότητας συνιστά ένα ισχυρό ενημερωτικό και εκπαιδευτικό εργαλείο.

Είναι σημαντικό να καταγραφεί πώς βρέθηκαν οι Αρμένιοι στην Ελλάδα και σε διάφορα άλλα μέρη του κόσμου, ξεριζωμένοι από τα πατρογονικά τους χώματα. Βλέπουμε την εγκατάσταση των προσφύγων σε πόλεις της Ελλάδας, τα αμέτρητα ορφανοτροφεία. Δεν είναι μόνο η ιστορική καταγραφή και τα συναισθήματα των προσφύγων αλλά και η επιστημονική ανάλυση, μέχρι και το πολιτικό και πολιτιστικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει η υποδοχή που επιφύλαξε η Ελλάδα στους Αρμένιους πρόσφυγες. Έως σήμερα, δεν είναι επαρκής η ιστορική ανάλυση των καταγραφών για το συγκεκριμένο ζήτημα, δεδομένου ότι η καταβεβλημένη Ελλάδα έπρεπε να δεχθεί και τους Έλληνες πρόσφυγες που κατάφεραν να ξεφύγουν από την καταστροφή.

Το ντοκιμαντέρ αναφέρεται με σαφή τρόπο στην ανθρωπιστική δράση της Ελλάδας με σκοπό να ανακουφίσει τα δεινά των προσφύγων, καθώς δεν ήταν και πολλές οι χώρες που δέχθηκαν τόσο μεγάλη ροή προσφύγων. Το ντοκιμαντέρ, μαζί με άλλες καταγραφές, μαρτυρά πως η Ελλάδα αντιμετώπισε ισάξια Έλληνες και Αρμένιους πρόσφυγες, χωρίς διακρίσεις. Όπως έλεγε και ο Βενιζέλος, δεν πρέπει να υπάρχει καμία διάκριση ανάμεσα στους δύο λαούς· πρόκειται για μια ιστορική και πατριωτική σχέση που διατηρείται αναλλοίωτη έως τις μέρες μας.

Επιπλέον, η από κοινού αντιμετώπιση του θύτη δίνει ιδιαίτερη αξία στις σχέσεις των δύο λαών, καταγράφοντας την ιστορική αλήθεια, τον χιλιόχρονο πολιτισμό και τη ζωή που χάθηκε πριν από εκατό χρόνια κάτω από τις κεμαλικές ορδές. Και εδώ έχει σημασία να αναφέρουμε ότι δεν είναι σημαντική μόνο η καταδίκη των γενοκτονιών αλλά και η πλήρης αποκατάσταση της πολιτιστικής και ιστορικής κληρονομιάς που χάθηκε.

Από αυτή τη σκοπιά, η παραγωγή του ντοκιμαντέρ είναι ιδιαίτερα σημαντική. Πιστεύω πως πρέπει να μεταφραστεί σε διάφορες γλώσσες και να προβληθεί εκτός Ελλάδας. Από ό,τι θυμάμαι, δεν έχει υπάρξει παρόμοια παραγωγή που να έχει καταφέρει να εξετάσει και να καταγράψει αυτά τα ιστορικά γεγονότα σε τέτοιο εύρος και βάθος.

Το ντοκιμαντέρ μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση της τουρκικής κρατικής προπαγάνδας που επιδιώκει να παρουσιάσει την Τουρκία ως θύμα αντί θύτη. Τέτοιες παραγωγές βοηθούν στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης, ώστε ο κόσμος να ενημερωθεί για την ιστορική πραγματικότητα και για τα εγκλήματα που διέπραξε η Τουρκία. Εύχομαι το ντοκιμαντέρ να προβληθεί σύντομα στην Αρμενία· είμαι σίγουρη πως θα έχει μεγάλο αντίκτυπο στους συμπατριώτες μας.

Tweet

Share