Σογομών Μπογοσιάν |
Στην Aναΐς Καζαντζιάν Τεύχος: Ιανουάριος-Μάρτιος 2012
Καθηγητής και Πρόεδρος στο Τμήμα Χημικών Μηχανικών του Πανεπιστημίου της Πάτρας
“Η «ανάπτυξη» του ελληνικού πανεπιστήμιου ακολούθησε δυστυχώς το μοντέλο «ανάπτυξης» της μεταπολιτευτικής Δημοκρατίας.”
Ο Σογομών Μπογοσιάν αποφοίτησε με «άριστα» από το τμήμα Χημικών Μηχανικών του Πανεπιστημίου της Πάτρας το 1984, από όπου πήρε και το διδακτορικό του το 1988. Στη διάρκεια της εκπόνησης της διατριβής του μετεκπαιδεύτηκε στο Πολυτεχνείο της Δανίας στην Κοπεγχάγη, ενώ υπήρξε υπότροφος του Πανεπιστήμιου της Πάτρας, του Ιδρύματος Τεχνολογίας & Έρευνας (ΙΤΕ) και του Ιδρύματος Καλούστ Γκιουλμπενκιάν. Στην αρχή της καριέρας του ως επιστήμονας, εργάστηκε ως ερευνητής στο Πολυτεχνείο της Νορβηγίας στο Τροντχάιμ. Διετέλεσε Λέκτορας (1995-2000), Επίκουρος Καθηγητής (2000-2006) και μετέπειτα Αναπληρωτής Καθηγητής (2006-2011) του τμήματος Χημικών Μηχανικών του Πανεπιστήμιου της Πάτρας, διδάσκοντας τα μαθήματα της Χημικής Θερμοδυναμικής και του Τεχνο-οικονομικού Σχεδιασμού Βιομηχανιών. Η ερευνητική του δραστηριότητα αφορά στη μελέτη της μοριακής δομής, της θερμοδυναμικής και των εφαρμογών ανοργάνων ενώσεων συναρμογής σε τήγματα και ατμούς αλάτων με φασματοσκοπικές μεθόδους που βασίζονται στα λέιζερς, με έμφαση στη συσχέτιση μοριακής δομής και ενεργότητας σε καταλυτικά συστήματα χημικών αντιδράσεων σε ψηλές θερμοκρασίες. Έχει δημοσιεύσει περισσότερες από 65 εργασίες σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά με κριτές και έχει πραγματοποιήσει πάνω από 125 παρουσιάσεις σε επιστημονικά συνέδρια. Το δημοσιευμένο έργο του έχει αναφερθεί πάνω από 1000 φορές από ξένους ερευνητές. Τον Ιούνιο του 2011 εκλέχτηκε στη βαθμίδα του Καθηγητή με γνωστικό αντικείμενο «Ανόργανη Χημεία και Φασματοσκοπία Υψηλών Θερμοκρασιών», ενώ από την 1η Σεπτεμβρίου 2011 κατέχει τη θέση του προέδρου στο τμήμα Χημικών Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστήμιου της Πάτρας.
Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με αυτόν τον τομέα της επιστήμης; Η απάντηση στο ερώτημά σας αναλύεται σε δύο άξονες, αυτόν του ερευνητικού και εκείνον του διδακτικού έργου. Στο ερευνητικό πεδίο, η αποσαφήνιση και η κατανόηση των χημικών διεργασιών σε μοριακό επίπεδο, στάδιο απαραίτητο για οποιαδήποτε συστηματική πρόοδο στη νανοτεχνολογία κέρδισε την προσοχή μου από τα πρώτα κιόλας βήματα της πορείας μου στο χώρο της επιστήμης. Το γεγονός, τώρα, ότι ο μηχανισμός για την άντληση των σχετικών πληροφοριών βασίζεται στην αλληλεπίδραση της ακτινοβολίας με την ύλη έδωσε μια συναρπαστική διάσταση στο πρακτικό μέρος της δουλειάς μου. Φανταστείτε ότι διεισδύετε μαζί με μια μονοχρωματική δέσμη/ακτίνα ενός laser στα «άδυτα» του μικρόκοσμου. Στην επιστήμη, σε οποιαδήποτε επιστήμη, δεν νομίζω ότι μπορείς να προχωρήσεις πουθενά εάν δεν σου αρέσει πολύ αυτό που κάνεις. Στο διδακτικό μέρος, από τα φοιτητικά κιόλας χρόνια, είχαν κερδίσει την προσοχή μου οι νόμοι της θερμοδυναμικής. Είναι οι νόμοι που κυβερνούν το σύμπαν. Όταν ήρθα σε επαφή με τη μυστηριακή έννοια της εντροπίας, που μέσω του 2ου νόμου της θερμοδυναμικής καθορίζει εάν και για ποιο λόγο θα συμβεί οτιδήποτε (από τη ψύξη ενός σώματος μέχρι τη διαμόρφωση λειτουργιών στο βιολογικό περιβάλλον ενός εγκεφάλου που θα δώσουν το έναυσμα για τη δημιουργία μιας σκέψης) είχα σκεφτεί ότι μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις θα ήταν να διδάξω κάποτε αυτό το αντικείμενο και να αναπτύξω ενα σχετικό σύγγραμμα.
Έχοντας διδάξει στο πανεπιστήμιο, τι εμπειρίες έχετε από τους φοιτητές και ποιο είναι το επίπεδο της πανεπιστημιακής κοινότητας στη χώρα μας; Οι φοιτητές, τουλάχιστον αυτοί των πολυτεχνικών σχολών με τους οποίους έχω έρθει σε επαφή, με έχουν εκπλήξει τόσο θετικά όσο και αρνητικά. Πρέπει να σας πω (αναφερόμενος μόνο στις θετικές εμπειρίες, διότι οι αρνητικές είναι αυτονόητες) ότι το επίπεδο μιας σημαντικής μερίδας των φοιτητών, όχι μόνο δεν έχει τίποτα να ζηλέψει, αλλά και μπορεί να σταθεί με αξιώσεις στα καλύτερα πανεπιστήμια του εξωτερικού. Αυτό αποδεικνύεται δυστυχώς με έναν πολύ επώδυνο για την Ελλάδα τρόπο, μέσω της εξαγωγής των καλύτερων επιστημόνων που διαπρέπουν τόσο σε ακαδημαϊκές θέσεις σε πανεπιστήμια των ΗΠΑ και της Ευρώπης, όσο και σε ξένες εταιρείες έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης. Σε αναφορά με την πανεπιστημιακή κοινότητα στην Ελλάδα, η άποψή μου είναι ότι διέπεται από μια αλλόκοτη ετερογένεια. Αφενός υπάρχουν ερευνητές και πανεπιστημιακοί δάσκαλοι αφοσιωμένοι στο λειτούργημα της παραγωγής και μετάδοσης της επιστημονικής γνώσης, αφετέρου υπάρχουν μέλη με «υπαλληλική νοοτροπία» που αμαυρώνουν την εικόνα των πανεπιστημιακών δασκάλων στα μάτια της κοινωνίας. Ξέρετε, μέσα στη δίνη που βρίσκεται η χώρα, η κοινωνία θα περίμενε από τους κατά τεκμήριο πνευματικούς ανθρώπους να στέκονται στο ύψος των περιστάσεων.
Έχετε διαπιστώσει κάποιες διαφορές από άλλα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια; Στην Ελλάδα, ο ερευνητικός και ακαδημαϊκός ιστός είναι ένα έργο μόχθου - μέσα από ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες - χιλιάδων άξιων συναδέλφων. Στην αντίπερα όχθη, παθογενείς καταστάσεις που έχουν προσλάβει το χαρακτήρα εθιμικού δικαίου (καταλήψεις, βανδαλισμοί, καταστροφές πανάκριβων υποδομών κ.λπ.) έχουν ανυπολόγιστες συνέπειες για το επίπεδο του ελληνικού πανεπιστημίου. Δυστυχώς, η ελληνική πολιτεία υποχρηματοδοτεί συστηματικά το πανεπιστήμιο και τις προσπάθειες παραγωγής γνώσης, παρά το γεγονός της διεθνούς καταξίωσης του ακαδημαϊκού χώρου ως μοχλού καθοριστικής σημασίας για την ανάπτυξη μιας χώρας και την ευημερία του λαού της. Αυτά που σας ανέφερα συνιστούν και τις βασικές διαφορές από τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια. Ένα στοιχείο που μου προξενούσε πάντα εντύπωση όταν έκανα τις συγκρίσεις μου με τις εμπειρίες από τις «θητείες» μου στις σκανδιναβικές χώρες (Δανία, Νορβηγία) είναι η πολύ μεγάλη αποτελεσματικότητα που επιφέρει η καλή οργάνωση και η έλλειψη αντίρροπων καταστάσεων σαν αυτών που ταλανίζουν το ελληνικό πανεπιστήμιο.
Κατά τη γνώμη σας υφίσταται ο δημόσιος χαρακτήρας της παιδείας στην Ελλάδα; Ο δημόσιος χαρακτήρας υφίσταται και ενώ θα έπρεπε να εξασφαλίζει έναν δημοκρατικό ακαδημαϊκό χώρο δομημένο πάνω σε αξίες όπως η ποιότητα, η αξιοκρατία και η αριστεία, είναι εν μέρει υπεύθυνος για τις παθογένειες και τις αγκυλώσεις που διέπουν το ελληνικό πανεπιστήμιο. Η γνώμη μου είναι ότι ο ν.1268/82 (ο πρώτος περιβόητος «Νόμος Πλαίσιο») ήταν υπεύθυνος για το «άνοιγμα της Κερκόπορτας» και την άλωση του ελληνικού πανεπιστημίου από μετριότητες και οπαδούς της ήσσονος προσπάθειας. Στον αντίποδα, μέσα στη συγκυρία των πρόσφατων ταραχών (βλ. μακροχρόνιες καταλήψεις ή/και «κλειδώματα» των ΑΕΙ επί υπουργίας Γιαννάκου, καθώς και οι πρόσφατες ταραχές επί υπουργίας Διαμαντοπούλου), με αθόρυβο αλλά συστηματικό τρόπο εισχωρούν στον χώρο της μεταλυκειακής εκπαίδευσης και κατάρτισης ιδιωτικές επιχειρήσεις («κολλέγια») με διάφορες μορφές.
Έχετε κάποιες σκέψεις πως θα μπορούσε να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα και η λειτουργία στα πανεπιστημιακά ιδρύματα; Η «ανάπτυξη» (με και χωρίς εισαγωγικά) του μεταπολιτευτικού ελληνικού πανεπιστήμιου ακολούθησε δυστυχώς το μοντέλο «ανάπτυξης» της μεταπολιτευτικής Δημοκρατίας. Έτσι, το ελληνικό πανεπιστήμιο δομήθηκε πάνω σε δύο πυλώνες, αυτόν του λαϊκισμού και εκείνον της παροχολογίας. Ακολουθώντας το «κάθε πόλη και στάδιο, κάθε χωριό και γυμναστήριο» οδήγησε στην ίδρυση πανεπιστημιακών σχολών-εκτρωμάτων απανταχού μέσα στη χώρα, όπου χιλιάδες φοιτητές στεγάζουν τα μάταια όνειρά τους για κάποιο ισχυρό πτυχίο και καθηγητές-επισκέπτες αμαυρώνουν το κύρος και την αξιοπιστία των πανεπιστημιακών δασκάλων. Θα πρέπει να μειωθεί δραστικά ο αριθμός των εισαγομένων φοιτητών. Δεν μπορεί η Ελλάδα να «παράγει» 340 χημικούς μηχανικούς κάθε χρόνο, όταν, π.χ. η Δανία παράγει 35. Η πολιτική αυτή ερήμωσε την ελληνική ύπαιθρο και έπληξε καίρια την αγροτική και κτηνοτροφική ανάπτυξη, τον τοπικό τουρισμό και αφάνισε το τεχνικό εργατικό δυναμικό της χώρας. Πανεπιστημιακές σχολές και τμήματα πρέπει να αξιολογηθούν. Κάποια πρέπει να κλείσουν, άλλα μπορούν να συγχωνευθούν.
Η αρμενική καταγωγή έπαιξε κάποιο ρόλο στη μέχρι τώρα πορεία σας ως επιστήμονα και ως άνθρωπο; Η αρμενική καταγωγή μου όχι μόνο έπαιξε κάποιο ρόλο, αλλά σημάδεψε την πορεία μου τόσο ως άνθρωπο όσο και ως επιστήμονα. Σε κάθε στάδιο, σε κάθε βήμα, εκπροσωπούσα θέλοντας και μη το έθνος μας. Σε διαδρομές με συνθήκες αντίξοες ανακάλυπτα μέσα μου τα γονίδια της επιβίωσης που μου κληροδότησαν οι πρόγονοί μου. Οι θύμησες των παιδικών χρόνων, γύρω από την αναμμένη σόμπα του χειμώνα, φέρνουν αναπόφευκτα στις οθόνες της μνήμης μου τον πατέρα και την μητέρα να διηγούνται ιστορίες για τους παππούδες και τους απίστευτους τρόπους που γλύτωσαν από τις χατζάρες των Τούρκων. Η μια πλευρά της καταγωγής μου (του πατέρα) είναι από τη Νίγδη, περιοχή με έντονο, κάποτε, ελληνικό στοιχείο. Η άλλη πλευρά (της μητέρας) από την Κιουτάχεια, την πατρίδα του Κομιτάς (κατά κόσμον Σογομών Σογομωνιάν). Το μικρό μου μυστικό λοιπόν είναι ότι το όνομα μου (ίδιο με αυτό του παππού μου) «ακούει» στο μικρό κοσμικό όνομα του Κομιτάς, χάριν του οποίου είχε πάρει το όνομά του ο παππούς. Στον επιστημονικό χώρο, ταξιδεύοντας και γνωρίζοντας ξένους συναδέλφους σε συνέδρια διαπιστώνω το πολύ καλό όνομα που έχουν αφήσει παντού οι συμπατριώτες μας. Πάντα κάποιος έχει κάτι πολύ καλό να μου πει για κάποιον γνωστό του που ήταν Αρμένιος!
Γνωρίζετε στην Αρμενία ο αντίστοιχος τομέας στην έρευνα και την εκπαίδευση σε ποιο επίπεδο βρίσκεται; Αντί άλλης απάντησης, θα σας πω ότι την τελευταία τετραετία στο τμήμα Χημικών Μηχανικών της Πάτρας εισήχθησαν δύο υποψήφιοι διδάκτορες που έχουν αποφοιτήσει από το State Engineering University of Armenia at Yerevan. Πρόκειται για τις κυρίες Χριψιμέ Κασπαριάν και Σιρανούς Ακαρμαζιάν. Πρέπει να σας πω, ότι ως πρόεδρος του τμήματος Χημικών Μηχανικών βλέπω με ιδιαίτερη ανακούφιση, υπερηφάνεια και τιμή ότι και οι δύο εκπροσωπούν επάξια την πατρίδα καταγωγής μας. Μάλιστα, στις 22 Δεκεμβρίου η κυρία Κασπαριάν υποστήριξε με επιτυχία τη διδακτορική της διατριβή. Έτσι, για την εκπαίδευση στους αντίστοιχους τομείς της Αρμενίας έχω την καλύτερη εντύπωση. Επιπλέον, είναι γνωστή η παραδοσιακή δύναμη των πανεπιστημίων της Αρμενίας σε μια σειρά από τομείς έρευνας, όπως π.χ. στην Ιατρική, την Αστροφυσική καθώς και τη Χημεία.
Θα μπορούσε να υπάρξει συνεργασία του πανεπιστημίου σας και ενός αντίστοιχου στην Αρμενία; Δυστυχώς, η σημερινή συγκυρία που βιώνουν οι δύο χώρες δεν ευνοεί τη δημιουργία διμερών συνεργασιών, καθώς αυτές θα απαιτούσαν την ύπαρξη σχετικών χρηματοδοτήσεων. Ωστόσο, είμαι σίγουρος για την επιτυχία που θα είχε μια τέτοια συνεργασία τόσο στο ακαδημαϊκό όσο και στο ερευνητικό επίπεδο.
Τι άλλα ενδιαφέροντα έχετε εκτός από το πάθος σας με την επιστήμη και την έρευνα; Το πάθος για την επιστήμη και την έρευνα γίνεται μονοδιάστατο εάν δεν συνοδεύεται από άλλα ενδιαφέροντα. Στην πρώτη γραμμή έχω την οικογένειά μου που για μένα αποτελεί πηγή έμπνευσης για τη ζωή μου. Συμπληρωματικά, ασχολούμαι με τον αθλητισμό, ενώ μου αρέσει και η ελληνική λογοτεχνία. Τα τελευταία χρόνια ασχολούμαι με το ποδόσφαιρο (παρόλο που είχα κάνει ένα πέρασμα από την ομάδα μπάσκετ στο Χομενεντμέν, ενώ αξέχαστη μένει η 15ετία που αφιέρωσα ως βαθμοφόρος στους προσκόπους). Τα «μνημειώδη» διτέρματα που παίζαμε στην αυλή του σχολείου «Σοφία Αγκοπιάν» τις δεκαετίες του ’70 και του ’80 δεν σβήνουν από τη μνήμη μου. Επιπλέον, θα ήθελα να σας πω ότι η μακρά απουσία μου από την Αθήνα και η προσήλωσή μου στον ακαδημαϊκό χώρο μου στέρησε τη δυνατότητα να παρακολουθώ από κοντά τις εκδηλώσεις των διαφόρων οργανώσεων της παροικίας μας και να νιώθω το κελάρυσμα της όμορφης και πλούσιας γλώσσας μας στα αυτιά μου. Έτσι, προσπαθώ μέσω της εφημερίδας Αζάτ Ορ και του περιοδικού σας να μένω ενήμερος και αυτό αποτελεί ένα από τα σημαντικά μου ενδιαφέροντα.
|