|
Την ημέρα των εγκαινίων της έκθεσης «Αρμένιοι φωτογράφοι της Νίκαιας 1922-1960» (https://armenika.gr/koinotita/91-drastiriotites/955-l-1922-1960r) συναντήσαμε τον Δρ. Αρμέν Μαρσουμπιάν, απόγονο της οικογένειας Διλδιλιάν και του ζητήσαμε να μας μιλήσει για τον παππού του Τσολάκ, την φωτογραφική συλλογή και την ιστορία της οικογενείας του.
Στην Αναϊς Καζαντζιάν
Ιανουάριος- Μάιος 2020, τεύχος 103
Τι θυμάστε από τον παππού σας; Έχετε κάποιες αναμνήσεις από αυτόν;
Δυστυχώς δεν είχα την τύχη να γνωρίσω τον παππού μου. Εκείνος πέθανε το 1935 στην Κοκκινιά ενώ εγώ γεννήθηκα το 1951 στην Αμερική. Γνώρισα μόνο την γιαγιά μου, η οποία μαζί με την μητέρα μου μετανάστευσαν στην Αμερική το 1947. Την θυμάμαι έντονα. Ήταν μία γυναίκα ήσυχη, δίχως περιττά λόγια και αφηγήσεις για το παρελθόν, γεμάτη με βαθιά αγάπη για όλους. Είχα πάντοτε την περιέργεια να μάθω για τις ουλές που είχε στα χέρια της. Αργότερα έμαθα από την μητέρα μου πως οι ουλές της είχαν προκληθεί από εγκαύματα κατά τη διάρκεια των Χαμιτικών σφαγών του 1895, όταν ήταν ακόμη μικρή. Θα ήθελα να μου είχε δώσει εκείνη τις απαντήσεις που χρειαζόμουν για την ιστορία της οικογενείας μας, δυστυχώς όμως δεν πρόλαβε. Τις περισσότερες πληροφορίες τις πήρα από την μητέρα μου και από τους απογόνους του αδερφού του παππού μου Αράμ και της αδερφής του Λούσυ. Ερευνώντας βρήκα και κάποιες συνεντεύξεις που είχε δώσει η Λούσυ σε γαλλικές εφημερίδες, όταν μετανάστευσε στο Παρίσι.
Πως ξεκίνησαν οι «αδελφοί Διλδιλιάν»; Θα θέλατε να μας πείτε λίγα λόγια για την ιστορία τους;
Το 1880, ο παππούς μου ο Τσολάκ Διλδιλιάν έστησε το πρώτο του φωτογραφικό στούντιο στη Σεβάστεια με τον αδελφό του Αράμ, ο οποίος μόλις είχε επιστρέψει από την Αμερική όπου είχε πάει για να μάθει τις σύγχρονες φωτογραφικές μεθόδους. Στην συνέχεια, μαζί με άλλους συγγενείς, άνοιξαν και άλλα φωτογραφεία στην Μερζιφούντα, την Σαμψούντα, το Ικόνιο, την Αμάσεια και τα Άδανα. Όλα αυτά βέβαια έγιναν με αρκετές δυσκολίες, αν σκεφτεί κανείς ότι εκείνη την εποχή χρειάζονταν τρεις με τέσσερις ημέρες για να μετακινηθούν από τον έναν τόπο στον άλλον. Η οικογένεια βρισκόταν σε πολύ καλή οικονομική κατάσταση μέχρι την έναρξη του πολέμου και των διωγμών, όταν και αναγκάστηκαν να τα κλείσουν όλα. Επειδή όμως ήταν πολύ καλοί επαγγελματίες με γνώση του αντικειμένου, η κυβέρνηση και ο οθωμανικός στρατός τους ανάγκασαν να παραμείνουν εκεί και να εργαστούν για εκείνους.
Ο όρος που τους τέθηκε ήταν, να αποκτήσουν την τουρκική υπηκοότητα και να ασπασθούν το Ισλάμ. Από τις αφηγήσεις των συγγενών μου διαπίστωσα πως η γιαγιά μου διαφώνησε και αρνήθηκε να αλλαξοπιστήσει. Τότε ο παππούς μου της είπε πως είναι ελεύθερη να φύγει, χωρίς όμως να πάρει μαζί ούτε ένα από τα έξι τους παιδιά, διότι πίστευε πως δεν θα γλίτωναν από τις εξαντλητικές πορείες στην έρημο. Έτσι η γιαγιά αναγκάστηκε να μείνει. Φυσικά δεν αλλαξοπίστησαν ποτέ και ως αποδεικτικό στοιχείο υπάρχει μια φωτογραφία από το σπίτι τους στην Μερζιφούντα, στην οποία φαίνεται να γιορτάζουν κρυφά τα Χριστούγεννα. Εκείνη την εποχή διέσωσαν πολύ κόσμο.
Τον Νοέμβριο του 1922, κατά τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο η οικογένεια διέφυγε στην Ελλάδα. Φτάνοντας, εγκαταστάθηκαν όλοι στην Κοκκινιά και πολύ γρήγορα, έστησαν το πρώτο τους φωτογραφικό στούντιο. Ο παππούς μου ο Τσολάκ πέθανε από καρκίνο το 1935 και το φωτογραφείο ανέλαβαν, η μητέρα μου Αλίς μαζί με τον αδελφό της Χμαγιάκ. Η Γερμανική κατοχή στην Ελλάδα έφερε και πάλι τις κακουχίες ενός πολέμου. Έλλειψη τροφίμων, συλλήψεις από την γκεστάπο, βομβαρδισμοί. Η οικογένεια αναγκάστηκε για ακόμα μία φορά να μεταναστεύσει, αυτή την φορά στις ΗΠΑ, παίρνοντας μαζί της ένα μεγάλο μέρος του φωτογραφικού τους αρχείου, ενώ πολλές από τις φωτογραφίες τους παρέμειναν στην Ελλάδα.
Τελικά, πως καταφέρατε να συγκεντρώσετε όλες αυτές τις φωτογραφίες;
Τις περισσότερες από αυτές τις πήρα από τον Θείο μου Χμαγιάκ, ο οποίος όταν ήρθε στην Αμερική, έφερε μαζί του και το αρχείο του παππού μου. Πήρα πολλές φωτογραφίες και από τα ξαδέρφια μου στην Καλιφόρνια που είχαν στην κατοχή τους τα παλιά αρχεία του παππού τους, Αράμ. Αργότερα ανακάλυψα και την συλλογή της βιβλιοθήκης «Bissell» του κολλεγίου Ανατόλια της Θεσσαλονίκης. Εκεί βρήκα φωτογραφίες που είχε τραβήξει ο παππούς μου ως επίσημος φωτογράφος του κολλεγίου στην Μερζιφούντα, στα τέλη του 19ου αιώνα. Προσπαθώντας να συλλέξω όσο περισσότερο υλικό μπορούσα, κατάφερα να συγκεντρώσω πάνω από δυο χιλιάδες εκτυπώσεις και εκατοντάδες αρνητικά. Οι περισσότερες από αυτές απεικονίζουν την προπολεμική Ελλάδα. Υπάρχουν πολλές φωτογραφίες από τους καταυλισμούς της Κοκκινιάς και τις πρώτες κατοικίες των προσφύγων. Εντυπωσιακές είναι και οι φωτογραφίες από τον σεισμό της Κορίνθου και την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης.
Έχετε σπουδάσει ιστορία και είστε κάτοχος διδακτορικού διπλώματος στην φιλοσοφία. Διδάσκετε για πολλά χρόνια, ηθική φιλοσοφία και σπουδές γενοκτονίας στο πανεπιστήμιο του Southern Connecticut State. Θα επιλέγατε και πάλι τις ίδιες σπουδές αν δεν υπήρχαν αυτές οι ιστορικές μαρτυρίες στην οικογένεια σας;
Ίσως να είχα ασχοληθεί περισσότερο με την φιλοσοφία, αλλά το αγαπώ πολύ αυτό που κάνω. Η χαρά μου είναι πολύ μεγάλη όταν καταφέρνω μέσω των ομιλιών, των εκθέσεων και των συνεντεύξεων να προβάλω την ιστορία της οικογενείας μου, ανακαλύπτοντας παράλληλα και άγνωστες πτυχές της ιστορίας εκείνης της περιόδου.
Το ενδιαφέρον μου πάνω σε αυτά τα θέματα με οδήγησε στην συγγραφή δύο σχετικών βιβλίων. Την εποχή που τα έγραφα, ταξίδεψα σε όλα τα ιστορικά μέρη που έζησαν οι πρόγονοί μου, στον τόπο που γεννήθηκε η μητέρα μου, στην Μερζιφούντα, βρήκα το σπίτι τους, όπως και το στούντιο του παππού μου.
Με την βοήθεια καλών φίλων, ταξίδεψα στην Αμάσεια, το Σιβάς και το Τοκάτ. Αργότερα ήρθα πολλές φορές και στην Κοκκινιά και το 1971 έφερα μαζί μου την μητέρα μου. Πολλές από τις μαρτυρίες, τις συνεντεύξεις και τις φωτογραφίες που συνέλεξα, τις παρουσιάζω στα δύο βιβλία μου. Το πρώτο έχει τίτλο «Fragments of a Lost homeland - Remebering Armenia» (Θραύσματα μιας χαμένης πατρίδας: Ενθυμούμενοι την Αρμενία) και το δεύτερο «Reimagining a lost Armenian home: The Dildilian Photography Collection» («Επαναπροσδιορισμός ενός χαμένου Αρμένικου σπιτιού. Η Φωτογραφική συλλογή Διλδιλιάν»).
Τι άλλα σχέδια έχετε για το μέλλον;
Σκέφτομαι να κάνω μια έκθεση στο Τορόντο και μετά στο μουσείο φωτογραφίας της Θεσσαλονίκης. Ο διευθυντής του μουσείου έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για την φωτογραφική συλλογή των Διλδιλιάν και μου πρότεινε να παρουσιαστούν οι παλιές φωτογραφίες μαζί με νέες, στα ίδια μέρη, αντιπαραβάλλοντας έτσι το παρελθόν με το παρόν. Μου πρότεινε να συνεργαστούμε με τον ταλαντούχο φωτογράφο Χράιρ Σαρκισιάν.
Σκοπεύω επίσης μαζί με τους φοιτητές του πανεπιστημίου, να ετοιμάσουμε μία 60λεπτη ταινία που θα περιέχει το υλικό της φωτογραφικής συλλογής και θα προβάλλεται στο διαδίκτυο.
|
