Σουζάνα Απαρτιάν

   Η ιστορία του Σαέν είναι η ιστορία ενός νεαρού αγοριού και του αδελφού του Μασίς που επέζησαν της σφαγής της Τραπεζούντας και βρέθηκαν φιλοξενούμενοι στο αμερικανικό ορφανοτροφείο¹ στην Αθήνα.

Σύμφωνα με τις αφηγήσεις του γιου του, ο Σαέν, παθιασμένος με το βιολί, παίζει για να γλυκάνει τη θλίψη των φίλων του. Ο διευθυντής αγανακτεί. «Μα πώς είναι δυνατόν; Έχουν επιζήσει της Γενοκτονίας και διασκεδάζουν;» Αποκαλεί «διασκέδαση» αυτή τη μικρή μουσική ανάπαυλα που τους κάνει να ξεχνάνε για λίγο τους εφιάλτες και τον τρόμο που βίωσαν. «Δώσε μου το βιολί» του λέει και το σπάει για τιμωρία. Το αγόρι μαζεύει με πόνο ψυχής ένα-ένα τα θραύσματα του βιολιού σκορπισμένα από το πάτωμα και, σε πείσμα του αγανακτισμένου διευθυντή και των δύσκολων καιρών, καταφέρνει να το επισκευάσει. Μεγαλώνοντας ξέρει πως το βιολί θα χαράξει το μέλλον του. Έτσι γίνεται, και μαθητεύει πλάι σε σπουδαίους Έλληνες οργανοποιούς, μαθαίνοντας την τέχνη τής κατασκευής του βιολιού.

Το 1925 φεύγει από την Ελλάδα με προορισμό τη Σοβιετική Αρμενία, ενώ ο αδελφός του Μασίς πηγαίνει στη Γαλλία για να συνεχίσει τις σπουδές του. Με τη βοήθεια του Γεγισέ Τσαρέντς, ο Σαέν δημιουργεί στο Γερεβάν το πρώτο οργανοποιείο τη δεκαετία του ’30. Το πρώτο οργανοποιείο στη Σοβιετική Αρμενία που κατασκεύαζε βιολιά, μαντολίνα, κιθάρες, τσέλο, καθώς και διάφορα άλλα μουσικά όργανα.

Μερικά χρόνια αργότερα, το 1932, πείθει τον αδελφό του Μασίς να εγκατασταθεί και αυτός στην Αρμενία. «Ο θείος μου ήταν ο ορισμός του ευγενούς ανθρώπου, γλωσσομαθής, καθώς και ένας εξαιρετικός βιολιστής» διηγείται ο Μαρτέν. Δυστυχώς, κατά την περίοδο των σταλινικών διώξεων πολιτικής καταστολής στη Σοβιετική Ένωση, ο Μασίς συλλαμβάνεται μαζί με άλλους διανοούμενους, όπως και ο Γεγισέ Τσαρέντς, και εκτοπίζεται στη Σιβηρία. Ο Σαέν δεν ξαναπήρε ποτέ νέα από τον αδελφό του…

Ο γιος του, ο Μαρτέν, φοιτά στο Κρατικό Ωδείο του Γερεβάν και φτιάχνει το πρώτο του βιολί στο εργαστήρι του πατέρα του. Είναι 23 ετών και αποφασίζει να αφιερωθεί στην κατασκευή έγχορδων μουσικών οργάνων. Όταν τον ρωτάνε πώς πήρε την απόφαση να ασχοληθεί με τα βιολιά, η απάντηση έρχεται αβίαστα: «Χάρη στις γνώσεις και στην εμπειρία που μου μετέδωσε ο πατέρας μου και που απέκτησα κατά τη διάρκεια των ταξιδιών μου στο εξωτερικό. Τα ταξίδια μού έδωσαν την ευκαιρία να γνωρίσω Ευρωπαίους δασκάλους, να μελετήσω τα όργανά τους, να μάθω τις τεχνικές τους». Αυτό που τον χαρακτηρίζει στη δουλειά είναι το πάθος και η επιμονή στην ποιότητα. «Η επιλογή του ξύλου παίζει σημαντικό ρόλο στον ποιοτικό ήχο του βιολιού. Εγώ χρησιμοποιώ ερυθρελάτη, τη λεγόμενη καυκάσια ελάτη από τα κωνοφόρα δάση του Καυκάσου, επειδή παρουσιάζει μεγάλες ομοιότητες με το ξύλο της ορεινής ερυθρελάτης που χρησιμοποιούσαν οι παραδοσιακοί Ιταλοί οργανοποιοί, και επειδή πράγματι η δυναμική του ήχου της έχει ξεκάθαρα πιο εκφραστική χροιά. Κάθε βιολί που έφτιαξα με αυτό το ξύλο έχει ήχο μοναδικό. Παρ’ όλα αυτά, πιστεύω πως η τεχνογνωσία τού μάστορα είναι απαραίτητη για την ποιότητα του οργάνου, καθώς ο πρώτος κριτής τού μάστορα είναι πάντα ο ίδιος ο μάστορας και κανείς άλλος».

Ο Μαρτέν όχι μόνο ξέρει πόσα όργανα έφτιαξε κατά τη διάρκεια της 67χρονης καριέρας του, αλλά θυμάται και κάθε λεπτομέρεια της κατασκευής τους. «Έχω εδώ πολλά σημειωματάρια όπου καταγράφω ανελλιπώς τις λεπτομέρειες που αφορούν το κάθε όργανο ξεχωριστά. Σημειώνω από τι ξύλο φτιάχτηκε, την προέλευσή του, τον μελλοντικό του ιδιοκτήτη, τα ηχητικά του χαρακτηριστικά. Σύμφωνα με τις καταγραφές μου, έχω φτιάξει περίπου 300 βιολιά, 100-150 βιόλες, 39 τσέλο, καθώς και άλλα όργανα». Για κάθε όργανο που κατασκευάζει, ο Γεριτσιάν φτιάχνει την ετικέτα σύμφωνα με την παλιά ευρωπαϊκή παράδοση, γράφοντας στη λατινική γλώσσα «Μαρτέν Γεριτσιάν, Γιος του Σαέν, Γερεβάν, έτος κατασκευής».

Οι κατασκευαστικές του δεξιότητες τον οδηγούν το 1983 στη δημιουργία ενός ιδιαίτερου μουσικού οργάνου ειδικά προσαρμοσμένου για την αρμενική μουσική. Όπως αναφέρει ο ίδιος: «Βλέποντας πώς ερμήνευαν οι μουσικοί τις αρμενικές μελωδίες με την καμαντσά² και άλλα όργανα, αποφάσισα να φτιάξω ένα όργανο διαφορετικό, ένα όργανο που θα εναρμονιζόταν με την αρμενική μουσική».

Ο συνθέτης και βιολιστής Κρικόρ Αρακελιάν, που χρησιμοποιεί το συγκεκριμένο όργανο κατασκευής Γεριτσιάν, μας δίνει τη δική του ερμηνεία: «Αυτή η αρμενική viola de gamba³ είναι μοναδική στον κόσμο χάρη στις διαστάσεις, στο σχήμα και στο κούρδισμά της. Μοιάζει μεν με την ευρωπαϊκή εξάχορδη viola de gamba, αλλά έχει την ιδιότητα να μπορεί να εκπληρώσει όλο το μουσικό φάσμα των κεμανί⁴, είτε σε σόλο εκτέλεση είτε σε ορχηστρική».

Η διεθνής φήμη του Μαρτέν Γεριτσιάν αναγνωρίστηκε επίσημα τον Σεπτέμβριο του 2020 όταν, κατά τη διάρκεια των επετειακών εορτασμών για την Ανεξαρτησία της Αρμενίας, του απονεμήθηκε το Τιμητικό Μετάλλιο Διάκρισης στην εργασία για τη συνεισφορά του στην ανάπτυξη και στην προώθηση του πολιτισμού. Στα 87 του πια, ο Μαρτέν Γεριτσιάν, επίτιμος συντηρητής της Κρατικής Συλλογής Σπάνιων Μουσικών Οργάνων του Γερεβάν, συνεχίζει να δουλεύει με πάθος σε ένα μικρό εργαστήρι που του παραχωρήθηκε στο ισόγειο της οικίας-μουσείου του Αράμ Χατσαντουριάν.  Ένα εργαστήρι ατμοσφαιρικό, όπου γινόμαστε μάρτυρες της τέχνης του πατέρα που βίωσε την απώλεια και τον πόνο και κατάφερε να τα μεταμορφώσει σε ένα μυστικιστικό ταξίδι δημιουργίας, όπου η μυρωδιά του ξύλου και του βερνικιού συνεπαίρνουν τις αισθήσεις μας, όπου εργαλεία και μουσικά όργανα σε διάφορες φάσεις κατασκευής συνυπάρχουν αρμονικά, όπου τα γερασμένα χέρια του αρχιμάστορα Μαρτέν, του παλαιότερου κατασκευαστή βιολιών στην Αρμενία, συνεχίζουν να δουλεύουν ακάματα πάνω στο ξύλο. Το ξύλο που σύντομα θα ηχήσει…

Οι δυο γιοι του, όπως και ο εγγονός του, ακολούθησαν και αυτοί τα χνάρια του. Ο ένας δραστηριοποιείται στην Ισπανία και ο άλλος στην Αρμενία. Πολλοί τεχνίτες έχουν ζητήσει να μάθουν τα μυστικά της τέχνης του, όμως ο Μαρτέν είναι της άποψης ότι τα οικογενειακά μυστικά δεν μοιράζονται. «Οι γιοι μου και ο εγγονός μου συνεχίζουν την παράδοση με βάση τις γνώσεις και τις δεξιότητες που μου μετέδωσε ο πατέρας μου… Δεν ξέρω αν με καταλαβαίνεις, αλλά όλο αυτό είναι οικογενειακή υπόθεση. Η ίδια πρακτική ακολουθείται και στην Ιταλία, όπως οι γιοι του Στραντιβάρι που ακολούθησαν την τέχνη του πατέρα τους… Και ναι, όντως έχω μυστικά!» Μας εκμυστηρεύεται πως όταν αρνήθηκε να αποκαλύψει σε έναν Ιταλό οργανοποιό τον τύπο του βερνικιού που χρησιμοποιεί για να λουστράρει τα βιολιά, ο Ιταλός δεν προσβλήθηκε, κατανόησε πως πρόκειται για οικογενειακή παράδοση. «Είναι οικογενειακό μυστικό του είπα. Μόνο οι γιοι μου το γνωρίζουν».

Μαρτέν Γεριτσιάν, Γιος του Σαέν…

1. Η αμερικανική φιλανθρωπική οργάνωση Near East Relief (Αμερικανική Περίθαλψη Εγγύς Ανατολής) ιδρύθηκε το 1915 και είχε αναλάβει την περίθαλψη ορφανών παιδιών. Αρχικά ανέλαβε τη συντήρηση και τη λειτουργία αυτοσχέδιων ορφανοτροφείων που λειτουργούσαν εντός δημόσιων κτηρίων, όπως στα Παλαιά Ανάκτορα και στο Ζάππειο Μέγαρο, αλλά και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας.

2. Έγχορδο μουσικό όργανο που παίζεται με δοξάρι.

3. Έγχορδο μουσικό όργανο της οικογένειας του βιολιού. Ντα γκάμπα (από το ιταλ. gamba = γάμπα): ενδεικτικό της στάσης παιξίματος, καθώς στηρίζεται ανάμεσα στις γάμπες.

4. Έγχορδο μουσικό όργανο που απαντάται στον βορρά της ιστορικής Αρμενίας.

Πηγές :

France Arménie, Μάρτιος 2021

https://www.evnreport.com/raw-unfiltered/martin-yeritsyan-armenia-s-oldest-luthier