Άρντα Τζελαλιάν

Ένας πίνακας, μία ιστορία

Τον χειμώνα του 1960, λίγο πριν πεθάνει ο Βαγινάκ, ένας μεσάζοντας Έλληνας έμπορος έφερε το εν λόγω έργο προς πώληση σε γνωστό Αρμένιο έμπορο της Αθήνας. Ήταν σχεδόν παρακλητικός στην παρότρυνσή του να το πουλήσει, λέγοντας πως ο Φιρκατιάν ήταν πολύ άρρωστος και χρειαζόταν επειγόντως χρήματα. Η αρμενική θεματολογία του έργου, η εξαιρετική εργασία, ακόμα και η ξύλινη κορνίζα που ήταν χειροποίητη από τον ίδιο τον καλλιτέχνη έπεισαν τον Αρμένιο έμπορο να το αγοράσει στην τιμή των 3.000 δραχμών (με σημερινή αξία, περίπου 800€).

Πρόκειται για μια σύνθεση αρμενικών προσωπικοτήτων, τοπίων και εκκλησιών σε γεωμετρική διάταξη, ένα παραλληλόγραμμο με σφαιρικούς διάκοσμους μέσα στους οποίους απεικονίζονται σε μικρογραφία όσα ο καλλιτέχνης θεωρεί πολύτιμα στοιχεία της αρμενικής ιστορίας.

Στο κεντρικό σφαιρικό κομμάτι, η μορφή της «Μητέρας Αρμενίας», χαρακτηριστικό παραδοσιακό μοτίβο, με μια λύρα στο χέρι, κάθεται επάνω σε μνήμα με την εικόνα του Χριστού, και ενώ μια νεαρή κοπέλα θρηνεί, εκείνη μάλλον προσεύχεται με το άσμα της για ένα καλύτερο μέλλον, όπως προμηνύεται από το ουράνιο τόξο και τη νέα Σελήνη που διαφαίνονται στον ουρανό. Το κεντρικό πάνθεον Αρμενίων προσωπικοτήτων απαρτίζεται από δύο βασιλείς (Τιριδάτης ο Μέγας και Λέων ο Μεγαλοπρεπής), δύο στρατηλάτες (Βαρτάν Μαμιγκονιάν και Αντρανίκ) και τέσσερις πνευματικούς (Μεσρόπ Μαστότς, Αλισάν, Νερσές Σνοραλί και Πατέρας Χριμιάν), στα αριστερά οι αρχαιότεροι και στα δεξιά οι πιο σύγχρονοι. Στις τέσσερις γωνιακές σφαίρες απεικονίζονται οι πόλεις Αραράτ, Ετσμιατζίν, Ανί και Σεβάν.

Τον διάκοσμο συμπληρώνουν δέκα μικρογραφίες μοναστηριών από τις περιοχές Ανί και Βαν, με εξαιρετικά πιστή απεικόνιση. Τα περισσότερα από αυτά είναι σήμερα, μερικώς ή εντελώς κατεστραμμένα:

1. Ντεγκόρ (Σουρπ Γερορτουτιούν-Αγία Τριάδα), Ανί, 5ος αιώνας

2. Σουρπ Κεβόρκ, στο νησί Λιμ, Βαν, 14ος αιώνας

3. Σουρπ Κρικόρ Λουσαβορίτς, Ανί, 13ος αιώνας

4. Σουρπ Χατς, Αγταμάρ, 10ος αιώνας

5. Ναρέκ, Βανκ, 10ος αιώνας

6. Ντατέβ, 9ος αιώνας

7. Σουρπ Σαχάκ, στο χωριό Ερερίν, Βαν

8. Σουρπ Αστβατζατζίν του Γκαρμράκ, Βαν, 15ος αιώνας

9. Γκαρμίρ Βανκ, πιθανώς στο Βασπουραγκάν, 10ος αιώνας

10. Σεβανά Βανκ, Σεβάν, 9ος αιώνας

Η επιλογή των στίχων των ποιημάτων του πίνακα και ο γραφικός χαρακτήρας δείχνουν τη βαθιά μόρφωση του καλλιτέχνη.

Λεζάντες και κείμενα έχουν αποτυπωθεί σε μικρογράμματη μεσαιωνική γραφή (νοντρ κιρ).

Στα αριστερά, η πρώτη στροφή από ποίημα του Οβαννές Μιρζά Βαναντετσί (1772-1841), μετέπειτα τραγούδι σε διασκευή Κομιτάς. «Αρμενία, τόπος παραδεισένιος, γενέτειρα της ανθρωπότητας, είσαι η αληθινή μου πατρίδα».

Στα δεξιά, η προτελευταία στροφή από το ποίημα «Αρακσί Αρντασούκ» (Ο θρήνος του Αράξ) του Ραπαέλ Μπαντκανιάν (Καμάρ Κατιμπά) (1830-1892). «Όσο τα παιδιά μου μένουν ξενιτεμένα, θα με βλέπετε πάντα να πενθώ, αυτός είναι ο όρκος μου ο ιερός».

Το έργο είναι ζωγραφισμένο πάνω σε δέρμα, για να θυμίζει περγαμηνή, γεγονός που ανεβάζει τη δυσκολία της τεχνοτροπίας και την καλλιτεχνική του αξία. Επίσης, αξίζει να σημειωθεί πως αυτός φαίνεται να είναι ο μοναδικός πίνακας τέτοιου τύπου του Φιρκατιάν με αρμενική θεματολογία. Σε άρθρο εκδοθέν το 1960 αναφέρεται πως ο καλλιτέχνης σχεδίαζε την πραγματοποίησή του και, κατά τους χρονικούς υπολογισμούς, έμελλε να είναι το τελευταίο του. Υπάρχουν ανάλογοι πίνακες εμπνευσμένοι από την κλασική Ελλάδα με την ίδια διάταξη αλλά με διαφορετικό περιεχόμενο (χάρτες, νομίσματα, τοπία).

Tweet

Share