Οβαννές Γαζαριάν

Απεβίωσε ο ποιητής Λεβόν Εσατζανιάν

Με πόνο ψυχής ανακοινώνουμε τον θάνατο του ποιητή Λεβόν Εσατζανιάν, που σκόρπισε τη θλίψη σε όλους τους φίλους και γνωστούς του. Εδώ και χρόνια, ο ποιητής ταλαιπωρούνταν από καρδιακά προβλήματα. Ο θάνατός του επήλθε ξαφνικά εχθές το βράδυ, στο σπίτι του στην Κοκκινιά, από ανακοπή καρδιάς.

Ο Εσατζανιάν αντιμετώπιζε σοβαρά οικονομικά προβλήματα εδώ και αρκετό καιρό, καθώς είχε απολυθεί από τη θέση του ως δάσκαλος και ζούσε σε μεγάλη ένδεια. Υπάρχουν περιπτώσεις που έμενε αρκετές ημέρες νηστικός, ενώ πολλές φορές πήγαινε από την Κοκκινιά μέχρι την Αθήνα με τα πόδια, καθώς δεν είχε χρήματα να αγοράσει ένα εισιτήριο. Την τελευταία δεκαετία συνεργαζόταν τακτικά με τη «Νορ Ορ», δημοσιεύοντας λογοτεχνικά άρθρα και ανταποκρίσεις με ψευδώνυμο. Ένα από τα επόμενα φύλλα μας θα αφιερωθεί στη μνήμη του, με μια παρουσίαση του βιογραφικού και της ποιητικής του δραστηριότητας. Ας είναι ελαφρύ το χώμα που τον σκεπάζει.

Το παραπάνω αποτελεί την αναγγελία θανάτου του Λεβόν Εσατζανιάν —μίας από τις πιο τραγικές μορφές της ελληνοαρμενικής διανόησης— στην εφημερίδα «Νορ Ορ».

Ο Λεβόν Εσατζανιάν γεννήθηκε το 1885 στην Αττάλεια της Μικράς Ασίας. Ορφανός από πολύ μικρή ηλικία, μεγαλώνει στο ορφανοτροφείο «Σουρπ Πργκιτς» (Άγιος Σώστης) της Κωνσταντινούπολης. Παρά τις δυσκολίες, διακρίνεται από ιδιαίτερη φιλομάθεια και εισάγεται στο πανεπιστήμιο, στο τμήμα φαρμακευτικής. Εκείνο που τον ελκύει, όμως, είναι η ποίηση. Εντρυφεί στην αρμενική και στη γαλλική λογοτεχνία, με αποτέλεσμα να παρατήσει τη σχολή λίγο πριν την αποφοίτησή του και να γίνει δάσκαλος, εξασφαλίζοντας μόλις και μετά βίας τα προς το ζην. Ταυτόχρονα, συνεργάζεται περιστασιακά και με εφημερίδες ως αρθρογράφος.

Διασωθείς από τη Γενοκτονία του 1915, επιστρέφει στην Κωνσταντινούπολη, ενώ μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή περνάει ως πρόσφυγας στην Ελλάδα, μαζί με δεκάδες χιλιάδες συμπατριώτες του, όπου εργάζεται σε διάφορα ορφανοτροφεία. Με το κλείσιμο αυτών των ιδρυμάτων ξεκινά και ο γολγοθάς του, καθώς αναγκάζεται να δουλέψει περιστασιακά ως δάσκαλος σε αρμενικό σχολείο με πενιχρό μισθό.

Ωστόσο, κανένα εμπόδιο δεν στάθηκε ικανό να τον αποτρέψει να συνεχίσει την ποιητική του δραστηριότητα. Εξέδωσε τις ποιητικές συλλογές «Πάνθηρ» και «Μια καμένη λύρα πάνω στις στάχτες του Πινκιάν», καθώς και μελέτες για διάφορους ποιητές, όπως τον Τανιέλ Βαρουζάν και τον Αρσάκ Τσομπανιάν.

Θερμός αρχαιολάτρης και μοναδικά ενθουσιώδης θαυμαστής της ελληνικής τέχνης, συντάσσει μια ανέκδοτη συλλογή ποιημάτων εμπνευσμένη κυρίως από τις ελληνικές αρχαιότητες, με τίτλο «Παρθενώνας». Θεωρείται ποιητής-συμβολιστής, με πλούσια γλώσσα, και περισσότερο, αν όχι αποκλειστικά, ποιητής-υμνωδός.

Ο Λεβόν Εσατζανιάν υπήρξε ένας χαρακτήρας με υπερβατική ιδιοσυγκρασία και ιδιότυπα εκκεντρικά βιώματα. Του άρεσαν τα αστεία και είχε εξαιρετική αίσθηση του χιούμορ, στοιχεία που τον κατέστησαν εξαιρετικά δημοφιλή και περιζήτητο στους πνευματικούς, και όχι μόνο, κύκλους. Για μία δεκαετία έζησε σε άθλιες συνθήκες λόγω της μεγάλης οικονομικής του ανέχειας· ως αποτέλεσμα, στις 31 Δεκεμβρίου 1935 φεύγει για πάντα και πάει να συναντήσει τον Τανιέλ Βαρουζάν, τον Σιαμαντό, και τους άλλους αγαπημένους του ποιητές.

Παρακάτω παραθέτουμε ατόφιο το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «Νορ Ορ» της 4ης Ιανουαρίου 1936, που με τον τίτλο «Η μοίρα του Αρμένιου ποιητή» αποτελεί ένα αιχμηρό κείμενο το οποίο στηλιτεύει την αδιαφορία απέναντι στην ανημποριά και στη δυστυχία του διπλανού μας, πόσο μάλλον όταν πρόκειται για έναν γνωστό μας, έναν άνθρωπο με αξία.

Η ΜΟΙΡΑ ΤΟΥ ΑΡΜΕΝΙΟΥ ΠΟΙΗΤΗ

Ο ποιητής Λεβόν Εσατζανιάν πέθανε!
Ζήτω ο ποιητής!

Εμείς προσθέτουμε «ζήτω ο αρμενικός λαός»!
Ανάμεσα στα «ζήτω» υπάρχει μια διαφορά φυσικά.

Το δικό μας «ζήτω» στον αρμενικό λαό είναι μια ειρωνική ματιά απέναντι στην αχαριστία και στην απονιά του, μια διαμαρτυρία στη μέχρι αγανακτήσεως αδιαφορία του.

Ο Λεβόν Εσατζανιάν, ένας σεμνός εργάτης της αρμενικής γραμματείας, ένας στυλοβάτης της λογοτεχνίας μας, πέθανε πάμφτωχος μέσα σε μεγάλη ένδεια. Πέθανε ανήμπορος και με κατεστραμμένη υγεία. Ο ξαφνικός του θάνατος προκάλεσε βαθιά θλίψη στους φίλους του. Ο θάνατος είναι το αναπότρεπτο τέλος της ζωής όλων. Όμως ο θάνατος του Εσατζανιάν είναι λίγο διαφορετικός από τους άλλους. Είναι ο θάνατος του ταλαιπωρημένου, βασανισμένου και θυσιασμένου Αρμένιου διανοούμενου. Από αυτό το βήμα εκφράζουμε τη συγκίνηση αλλά και την αγανάκτησή μας προς την παροικία μας. Διαβάστε το παρακάτω κείμενο· είναι η τελευταία φορά που σήκωσε το μολύβι για να γράψει, μία μέρα πριν τον θάνατό του.

...Σεβασμιότατε Αρχιεπίσκοπε και αξιότιμε πρόεδρε και μέλη του Εθνικού Κεντρικού Συμβουλίου – Αθήνα...
Μέχρι πότε το αίτημά μου θα μένει αναπάντητο;

Μόνο μία πρόταση, και το μολύβι δεν ξανασηκώθηκε, δεν το ξανάπιασαν τα αδύναμα και τρεμάμενα από πίκρα και οδύνη χέρια του. Ίσως η γεμάτη ανιδιοτέλεια ψυχή του επαναστάτησε και δεν του επέτρεψε να τσαλακώσει την αξιοπρέπειά του μπροστά σε ανθρώπους που τίποτα δεν θα μπορούσαν να καταλάβουν από το ψυχικό μεγαλείο ενός ποιητή. Αυτή η μία πρόταση ήταν η τραγική ιστορία μιας ζωής. Με διάφορες υστερόβουλες και ιδιοτελείς συκοφαντίες είχε απολυθεί από το εθνικό σχολείο της Κοκκινιάς. Είχε αφεθεί στην τύχη του. Χωρίς κανέναν πόρο και απελπισμένος, πολλάκις είχε απευθυνθεί στο Εθνικό Κεντρικό Συμβούλιο και στο Περιφερειακό Συμβούλιο του Αρμενικού Κυανού Σταυρού και είχε αιτηθεί για μια θέση σε ένα από τα σχολεία μας στο Δουργούτι ή στην Κοκκινιά. Όλοι παρίσταναν τους κουφούς, χωρίς καν να απαντήσουν στο αίτημά του. Δεν βρέθηκε κανένας να συνδράμει τον Αρμένη ποιητή ή να πει έστω δυο λόγια ώστε να εξασφαλιστεί η καθημερινότητά του. Το σκεπτικό του και την αξιοπρεπή στάση του ουδείς κατάλαβε.

Εεε… Ο Εσατζανιάν μας είναι…

Ποιος μπόρεσε να εισχωρήσει στον ευαίσθητο ψυχικό του κόσμο; Ίσως να είναι δυσκολοκατανόητος ο Αρμένης ποιητής, μέσα στον περίκλειστο εσωτερικό του κόσμο, με την περήφανη ψυχή του και τον αξιοπρεπή χαρακτήρα του. Τέτοιος ήταν και ο Λεβόν Εσατζανιάν, δυσκολοκατανόητος, ένας ταγός της τέχνης και της γραφής που τη ζωή του όλη πέρασε μέσα στη στέρηση και στη φτώχεια. Τώρα πια δεν είναι εν ζωή, αλλά η σκέψη όλων μας είναι μαζί του! Η σκιά του πλανάται από πάνω μας.

«Φύγε να πεθάνεις, έλα να σε αγαπήσω» (αρμενικός ιδιωματισμός που υποδηλώνει ότι η αξία αναγνωρίζεται μόνο μετά θάνατον).

Πρέπει να αλλάξουμε αυτή τη νοοτροπία που έχει ριζώσει για τα καλά μέσα στον κόσμο. Ο Αρμένιος λογοτέχνης είναι ο ίδιος ο αρμενικός λαός. Είναι ο εργάτης του αρμενικού πολιτισμού. Η επιτυχία και η αναγνώρισή του τιμάει και δοξάζει τον λαό μας, ενώ η αποτυχία και η απαξίωσή του είναι και δική μας ήττα. Πρέπει να διορθώσουμε τα κακώς κείμενα, αλλιώς θα καταντήσουμε ένα έθνος ανάξιο της μεγάλης ιστορίας και του πολιτισμού του. Είναι πράγματι τραγικό να βλέπουμε έναν σεμνό και άξιο εργάτη των αρμενικών γραμμάτων να αποχαιρετά τον μάταιο τούτο κόσμο μέσα στη φτώχεια και στη στέρηση. Τιμή στον άξιο και πιστό υπηρέτη της αρμενικής τέχνης και γραμματείας που έφυγε πικραμένος από την αχαριστία και την αδιαφορία μας.

Tweet

Share