|
Καραμπετιάν Βερζίν
Οκτώβριος- Δεκέμβριος 2019, τεύχος 102
Ένα πολύ γνωστό όνομα στη λίστα των Αμερικανών συνθετών με τα πιο ερμηνευμένα έργα στον κόσμο της κλασικής μουσικής είναι αυτό του Άλαν Χοβαννές (Alan Hovhaness). Όχι τόσο γνωστό στο ευρύ κοινό, αλλά αρκετά γνωστό στους λάτρεις της κλασικής μουσικής, είναι ένα όνομα με πολλά και σημαντικά συμφωνικά έργα και όπερες στο ενεργητικό του. Και πόσο μάλλον όταν ο διάσημος αυτός Αμερικανός συνθέτης είναι ένας επιφανής και γνήσιος Αρμένιος…
Αλλά ας ξεκινήσουμε να ξετυλίγουμε το νήμα της ζωής του από την αρχή.
Ο Άλαν Βανές Τσαχμαχτζιάν γεννήθηκε στις 8 Μαρτίου του 1911 στη Μασαχουσέτη των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής. Ήταν γιος του γνωστού καθηγητή χημείας του Πανεπιστημίου Tufts της Βοστόνης Χαρουτιούν Βανές Τσαχμαχτζιάν, Αρμένιου μετανάστη από τα Άδανα της Κιλικίας («Βανές» ήταν το παραποιημένο όνομα του Χοβανές, πατέρα του Χαρουτιούν). Η μητέρα του, η Μάντλεν Σκοτ (Madelein Scott), σκωτσέζικης καταγωγής, γνώρισε τον πατέρα του στο πανεπιστήμιο, και μέχρι τον θάνατό της, το 1931, απαγόρευσε στον σύζυγό της να δώσει στον Άλαν αρμενική διαπαιδαγώγηση παρά τις επίμονες προσπάθειές του. Αν και το όνομά του ήταν αρμενικό, μέχρι και τον θάνατο της μητέρας του όλα τα έργα του συνθέτη έφεραν την υπογραφή «Alan Scott Vanes». Διατήρησε αυτό το όνομα μέχρι το 1931. Ο ιδιοφυής μικρός Άλαν, ήδη από τεσσάρων χρονών ανακάλυψε τον μαγικό κόσμο της κλασικής μουσικής και από επτά χρονών ξεκίνησε μαθήματα πιάνου συνθέτοντας τα πρώτα του έργα. Σε συνέντευξή του είχε δηλώσει πως οι γονείς του δεν τον άφηναν να συνθέτει δικά του έργα, διότι πίστευαν ότι δεν ήταν φυσιολογικό και κερδοφόρο, και του επέτρεπαν να παίζει στο πιάνο μόνο δημιουργίες άλλων συνθετών. Γι’ αυτόν τον λόγο κλεινόταν στην τουαλέτα και σε σκοτεινά μέρη του σπιτιού του για να συνθέτει και έκρυβε τα χαρτιά σε διάφορα σημεία του σπιτιού για να τα διαφυλάξει, ώστε να μην τα καταστρέψουν οι γονείς του.
Ήταν μαθητής στο Άρλινγκτον όταν έγραψε τις πρώτες του δύο όπερες, οι οποίες παρουσιάστηκαν στο κοινό από τη συμφωνική ορχήστρα του κολλεγίου. Το 1929, τελειόφοιτος λυκείου, συνέχισε τις σπουδές του στο ωδείο του «New England».
Με τον θάνατο της μητέρας του το 1931 ο Άλαν ξαναγεννήθηκε. Έκαψε σχεδόν όλες τις συνθέσεις που είχε γράψει μέχρι εκείνη την ημέρα και άλλαξε το επώνυμό του, τιμώντας τον παππού του Χοβαννές. Έτσι, έμεινε γνωστός στους κύκλους των συνθετών ως «Άλαν Χοβαννές».
Από εκείνη την εποχή και μετά, ο Άλαν άρχισε να παίζει εκκλησιαστικό όργανο στην Αρμενική Ορθόδοξη εκκλησία Αγίου Ιακώβου του Γουότερταουν, ενώ παράλληλα φοιτούσε στο ωδείο «Tanglewood», όπου και έγινε ειδήμων στο εκκλησιαστικό όργανο. Επηρεασμένος από την αρμενική παραδοσιακή μουσική καθώς επίσης και από το έργο του μεγάλου Αρμένιου δασκάλου Γκομιτάς, συνθέτει τη συμφωνία «Aρεβατζάκ», που το 1933 τιμήθηκε με το βραβείο «Samuel Endicott».
Το 1935, η λατρεία και η εκτίμησή του για τη μουσική του Γιαν Σιμπέλιους τον ώθησαν να πραγματοποιήσει ένα ταξίδι με την έγκυο γυναίκα του και να γνωρίσει από κοντά τον μεγάλο συνθέτη. Αποσπάσματα από αμερικανικές εφημερίδες της εποχής τον χαρακτήριζαν ως «Αμερικανό Σιμπέλιους», λόγω της μεγάλης επιρροής που ασκούσε ο Φιλανδός συνθέτης στον Άλαν. Η φιλία που αναπτύχθηκε μεταξύ των ανδρών ήταν τόσο ισχυρή που ο Σιμπέλιους βάφτισε την κόρη του Άλαν «Γιαν-Χριστίνα», δίνοντάς της το όνομά του.
Η αρμενική κοινότητα της Αμερικής ήταν κοντά στον ταλαντούχο Αρμένιο συνθέτη. Του παρείχε οικονομική και ηθική συμπαράσταση. Έκλεισαν συμφωνία με την Mercury Records και όχι μόνο χρηματοδότησαν τους δίσκους αλλά και τους προώθησαν, κάνοντας το όνομά του ακόμα πιο γνωστό στο ευρύ κοινό. Ακόμη και η γνωστή πιανίστρια Μάρω Ατζεμιάν, όταν συνάντησε τον Άλαν στη Βοστόνη, τον βοήθησε να απογειώσει την καριέρα του ιδρύοντας τον «Σύλλογο Φίλων Αρμενικής Μουσικής». Με την ίδια στο πιάνο και την αδελφή της Αναχίτ στο βιολί, έδωσαν συναυλίες και παρουσίασαν τα έργα του Άλαν στο «Carnegie Hall» και «Town Hall», αποσπώντας διθυραμβικές κριτικές από τους «New York Times» και «Herald Tribune».
Το 1946, ενόσω ήταν λέκτορας στο κρατικό ωδείο της Βοστόνης, συνέθεσε, με την παρότρυνση και ενθάρρυνση της αρμενικής κοινότητας, την όπερα «Ετσμιατζίν».
Μεγάλο ρόλο στη μουσική του Άλαν έπαιξε και η γνωριμία του με τον Γιενόβκ Ντερ Αγκοπιάν, ειδήμων της ανατολίτικης μουσικής και παραδοσιακών οργάνων. Ήδη από τις αρχές του 1930 είχε αρχίσει τη μελέτη όχι μόνο της αρμενικής παραδοσιακής μουσικής αλλά και της κουρδικής, περσικής, αραβικής, κινεζικής, ιαπωνικής και κυρίως της ινδικής των αδελφών Ουντάι και Ραβί Σανκάρ. Η διαφορετικότητα των ακουσμάτων του και το κατόρθωμά του να παντρέψει την ανατολίτικη με την κλασική μουσική στις όπερες και τα συμφωνικά του έργα κατατάσσουν τον Άλαν Χοβαννές στους κορυφαίους συνθέτες.
Το 2004, η κόρη του μαζί με τη γυναίκα του Χινάκο Φουζιάρα, γνωστή σοπράνο της εποχής, εγκαινίασαν στο Γερεβάν της Αρμενίας το Μουσείο του Άλαν Χοβαννές.
Δυστυχώς για τον μεγάλο συνθέτη είχε μόνο μία φορά την τύχη να επισκεφτεί την πατρίδα του, το 1965. Στον Τύπο της σοβιετικής τότε Αρμενίας υπάρχουν φωτογραφίες από τις συναντήσεις του Άλαν με εκπροσώπους της αρμενικής διανόησης, όπως ο Αράμ Χατσαντουριάν και άλλοι. Κατά τις μαρτυρίες διαφόρων -ας μην ξεχνάμε ότι τότε ο Τύπος ήταν ελεγχόμενος και η ελευθερία του λόγου ανύπαρκτη- ο Άλαν έλεγε ότι οι ιστορίες και τα κατορθώματα των προγόνων του, που γέμισαν την ψυχή και το μυαλό του και αποτέλεσαν τα ερεθίσματα για τις συνθέσεις του, εξανεμίστηκαν όταν είδε στο Γερεβάν αγάλματα του Λένιν. Συνήθιζε να επαναλαμβάνει ότι «εδώ ο Θεός μετατράπηκε σε σατανά και ο Λένιν σε Θεό». Ο Άλαν ηρεμούσε μόνο όταν έφευγε μακριά από το Γερεβάν με τις «κόκκινες σημαίες» και τους «συντρόφους». Γι’ αυτόν τον λόγο δεν άντεξε να μείνει πολύ καιρό στη σοβιετική πατρίδα του. Δώρισε έργα του στο Μουσείο Τέχνης και Γραμμάτων του Γερεβάν και έφυγε.
Η πτώση της Σοβιετικής Ένωσης και η ανεξαρτησία της Αρμενίας στις 21 Σεπτεμβρίου του 1991, με τον παράλληλο απελευθερωτικό αγώνα των Αρμενίων για το Αρτσάχ (Ναγκόρνο Καραμπάχ), βρίσκουν τον ογδοντάχρονο πλέον Άλαν να μην μπορεί να ταξιδέψει για να επισκεφθεί την ελεύθερη πατρίδα του. Η ψυχή του, όμως, είναι κοντά στα ατρόμητα παλικάρια που πολεμούν τους Αζέρους για την απελευθέρωση και την ενσωμάτωση του Αρτσάχ στην Αρμενία. Επηρεασμένος και υπερήφανος για τα υψηλά ιδεώδη των απογόνων του, συνθέτει και αφιερώνει στους Αρμένιους ήρωες τη συμφωνία «Αρτσάχ».
Η Αρμενία καθιέρωσε την 21η Ιουνίου ως ημέρα μνήμης του διάσημου Αρμένιου συνθέτη Άλαν Βανές Τσαχμαχτζιάν, κατά κόσμον Άλαν Χοβαννές, που πέθανε το 2000, σε ηλικία 89 ετών, αφήνοντας ως σημαντικό κληροδότημα έναν μεγάλο αριθμό συμφωνικών έργων.
Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, που του δόθηκε το προσωνύμιο ο «Σωκράτης» της κλασικής μουσικής.
|
