«Τσαρσιλί Αρτίν Αγά» Εκτύπωση

Η κωμωδία που αγαπήθηκε από τους θεατρόφιλους της κοινότητας

TSARSILI 1977«Τσαρσιλί Αρτίν Αγά», στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, 1977

Ζακ Νταματιάν
Απρίλιος- Ιούνιος 2017, τεύχος 93

Πριν λίγους μήνες, στην αίθουσα της Αρμενικής Λέσχης στο Νέο Κόσμο, σε εκδήλωση που οργάνωσε η θεατρική ομάδα «Αρσαβίρ Καζαντζιάν» του αρμενικού πολιτιστικού σωματείου Χαμασκαΐν, αναβίωσε επί της οθόνης η παράσταση «Τσαρσιλί(1) Αρτίν Αγά», που είχε ανέβει τον Μάιο του 1992 στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Μνήμες και νοσταλγία σε ατμόσφαιρα wine bar theatre.
Το 1906, στο Κάιρο, δυο σπουδαίοι εκπρόσωποι της αρμενικής διανόησης, ο Μικαέλ Γκιουρτζιάν και ο Γερβάντ Οντιάν, αμφότεροι γεννημένοι στην Κωνσταντινούπολη, συνεργάζονται για τη συγγραφή ενός θεατρικού που τιτλοφορείται «Γαλλοτουρκικός Πόλεμος ή Τσαρσιλί Αρτίν Αγά». Δεν αναφέρεται, ωστόσο, σε κάποια ένοπλη σύρραξη. Πρόκειται για μια κωμωδία που πραγματεύεται την «εισβολή» των ευρωπαϊκών συνηθειών στον τρόπο ζωής των Αρμενίων, κυρίως στα αστικά κέντρα, υπό το πρίσμα των ενδοοικογενειακών συγκρούσεων μιας εύπορης αρμενικής φαμίλιας της Κωνσταντινούπολης. Το έργο παρουσιάζεται το ίδιο έτος στην Αίγυπτο, αργότερα σε πολλές άλλες πόλεις, καθώς και στο «Κρατικό Μουσικό Θέατρο Κωμωδίας» του Γερεβάν. Δημοσιεύεται το 1909.
Ο πολυταξιδεμένος συγγραφέας, μεταφραστής και δημοσιογράφος, Οντιάν, θεωρείται ως ένας από τους κορυφαίους αρμένιους κωμωδιογράφους. Με την καυστική του σάτιρα στηλιτεύει τα κακώς κείμενα της εθνικής και κοινωνικής ζωής στην Πόλη. Το σουλτανικό καθεστώς τον χαρακτηρίζει ως «persona non grata» (ανεπιθύμητο πρόσωπο). To 1896, με τις χαμιτικές σφαγές(2) να εξαπλώνονται στην πρωτεύουσα, διαφεύγει και, αφού περνάει από την Ελλάδα και άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, φτάνει στην Αίγυπτο. Το 1908, με την επικράτηση των Νεότουρκων, επιστρέφει στη γενέτειρά του. Το 1915 γίνεται αυτόπτης μάρτυρας της Γενοκτονίας. Όπως εκατοντάδες χιλιάδες συμπατριώτες του, εκτοπίζεται στην έρημο Ντερ Ζορ, όπου σώζεται ως εκ θαύματος. Το 1918 επανέρχεται στην Κωνσταντινούπολη, για να την εγκαταλείψει οριστικά το 1922, με αρχικό προορισμό το Βουκουρέστι.
Προς το τέλος της ζωής του, στο βιβλίο του «Αρμενική Διασπορά» υποστηρίζει την πρακτική του επαναπατρισμού ως εγγύηση για τη διατήρηση του αρμενισμού. Το 1925 πεθαίνει από την επάρατη νόσο στο Κάιρο. Έργα του έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά, τα ρωσικά, τα γαλλικά, τα βουλγαρικά, τα τουρκικά και τα αλβανικά. Το όνομά του έχει δοθεί σε δρόμο στο Γερεβάν.
Η κεντρική ιδέα της επιρροής των δυτικών προτύπων στις κοινωνικές δομές καθιστά το «Τσαρσιλί Αρτίν Αγά» επίκαιρο. Ο αριστοκράτης Αρτίν, θεματοφύλακας των παραδοσιακών αξιών, προορίζει για σύζυγο της νεαρής κόρης του έναν μεσόκοπο γαιοκτήμονα. Η γυναίκα του προωθεί την υποψηφιότητα ενός γαμπρού που έχει ευγενικούς τρόπους και ευρωπαϊκή αύρα. Όπως όμως συμβαίνει συνήθως στα έργα, ο έρωτας λειτουργεί ως αστάθμητος παράγοντας.
Το έργο παίζεται στην Ελλάδα για πρώτη φορά τον Ιανουάριο του 1925, στα Λιπάσματα (Δραπετσώνα), στην αίθουσα του αρμενικού σχολείου, από τον τοπικό Αρμενικό Κυανό Σταυρό. Τον Σεπτέμβριο του ιδίου έτους παρουσιάζεται από ομάδα νέων στο Νέο Κόσμο, ενώ τον Μάιο της επόμενης χρονιάς στο θερινό θέατρο «Κεντρικόν» στη Νίκαια από τον Κυανό Σταυρό της Κοκκινιάς. Το 1928 παρουσιάζεται και πάλι στη Δραπετσώνα, αυτή τη φορά από το παράρτημα της Αρμενικής Προνεολαίας της περιοχής. Είναι άξιο θαυμασμού το ότι πραγματοποιούνται θεατρικές παραστάσεις ελάχιστο χρονικό διάστημα μετά την εγκατάσταση των αρμενίων προσφύγων στην Ελλάδα. Αρκεί να αναλογιστούμε ότι η πλειονότητά τους κατοικεί σε παράγκες, με βασικές ελλείψεις υποδομών και υπό συνθήκες ακραίας φτώχειας.
Το 1930, στο θέατρο «Ολύμπια» της Αθήνας, το έργο παρουσιάζεται για πρώτη φορά ως οπερέτα. Τη μουσική έχει συνθέσει ένα χρόνο πριν ο μουσικός Αγκόπ Παπαζιάν, σπουδαστής τότε του Ωδείου Αθηνών, από το οποίο αποφοίτησε ως αριστούχος. Γεννημένος στη Σμύρνη, άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στα καλλιτεχνικά δρώμενα της παροικίας, με την ιδιότητα του συνθέτη και του μαέστρου. Το Καθολικάτο της Κιλικίας τον τίμησε με το παράσημο «Άγιος Μεσρόπ». Ως πράξη αναγνώρισης, το όνομά του δόθηκε στη χορωδία του «Χαμασκαΐν» της Αττικής.
Οι παραστάσεις συνεχίζονται με μεγάλη συχνότητα, είτε σε θεατρικές αίθουσες είτε σε αρμενικές λέσχες και σχολεία, από διάφορα σχήματα και οργανώσεις έως τα μέσα της δεκαετίας του ‘50, με εξαίρεση την περίοδο της Κατοχής. Το έργο ανέβηκε δύο φορές και στη Θεσσαλονίκη από τοπικούς θιάσους, σε διαφορετικές χρονικές περιόδους.
Το 1957, την οπερέτα σκηνοθετεί για πρώτη φορά και πρωταγωνιστεί σε αυτήν ο άνθρωπος-σύμβολο του ελληνοαρμενικού θεάτρου, Αρσαβίρ Καζαντζιάν. Στο πλευρό του εμφανίζεται η σύζυγός του Τζαγίγκ Καζαντζιάν, σπουδαία σοπράνο της Λυρικής.
Παρουσιάζεται νούμερο με μπαλέτο από τις αδελφές Τακεσιάν. Ακολουθεί μια παράσταση το 1965 στη λέσχη Ζαβαριάν (Νίκαια) και άλλη μια το 1977 στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά από το Χαμασκαΐν.

tsarsili 1992«Τσαρσιλί Αρτίν Αγά», στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, 1992

Στον χώρο αυτό πραγματοποιήθηκε και η υπερπαραγωγή του 1992. Το γενικό πρόσταγμα ανήκε στον Αρσαβίρ Καζαντζιάν, ο οποίος κράτησε για τον εαυτό του έναν μικρό ρόλο στη σκηνή. Πρωταγωνιστής ήταν ο εξαιρετικός Γκαρμπίς Βαρτανιάν. Μαζί με την Τζαγίκ εμφανίστηκε άλλη μια γνωστή σοπράνο, η Σιρανούς Τσαλικιάν από τη Θεσσαλονίκη. Τη χορωδία «Α. Παπαζιάν» και την ορχήστρα διηύθυνε με μαεστρία ο Μιγκιρντίτς Κρικοριάν. Εάν συνυπολογίσουμε τον αριθμό των ηθοποιών και των χορευτών (μπαλέτο), οι συντελεστές ξεπέρασαν τους 60. Οι 1500 θεατές παρακολούθησαν μια μοναδική παράσταση, που εφάμιλλή της δύσκολα θα ξαναπαρουσιαστεί μπροστά στο θεατρόφιλο ελληνοαρμενικό κοινό.

 

1:«Çarşı» στην τουρκική γλώσσα και σημαίνει αγορά. Με τον όρο «τσαρσιλί» (Çarşılı) περιγράφει ή χαρακτηρίζει τον Αρτίν Αγά ως άνθρωπο της αγοράς, με την ευρύτερη έννοια.

2: Τα έτη 1895-96, με διαταγή του Σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ, εξολοθρεύονται 300.000 Αρμένιοι στην οθωμανική επικράτεια.