Ζακ Νταματιάν

Οκτώβριος- Δεκέμβριος 2015, τεύχος 87

Το κρατικό κανάλι της Αρμενίας μετέδωσε μια τηλεοπτική εκπομπή αφιερωμένη στο πατριωτικό τραγούδι. Σε αυτή, ο διακεκριμένος ιστορικός Ασότ Μελκονιάν ανέφερε, μεταξύ άλλων, τα εξής: «Είναι συγκλονιστικό αυτό που συμβαίνει με αυτά τα τραγούδια. Έχω βρεθεί σε εκδηλώσεις Αρμενίων στη Νότια Αμερική· πολλοί από τους παρόντες δε γνωρίζουν αρμενικά. Όταν, όμως, ο τραγουδιστής αρχίσει το πατριωτικό τραγούδι, άνθρωποι όλων των ηλικιών συμμετέχουν με πάθος». Τι είναι άραγε αυτό που κάνει το επαναστατικό τραγούδι τόσο αγαπητό; Γιατί  μιλάει κατευθείαν στην καρδιά του Αρμένη;  Ίσως να φταίει το ότι οι δημιουργοί του είναι άνθρωποι του λαού, οι περίφημοι «ασούγ».

Η τέχνη των «ασούγ» έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα. Τον 5ο αιώνα π.Χ., στην περιοχή Κογτ, που ήταν φημισμένη για τις κρασοκατανύξεις της, κάνουν την εμφάνισή τους οι «κουσάν». Είναι τροβαδούροι που διασκεδάζουν το κοινό στις γιορτές με μουσική και τραγούδια. Μέσα από τους «κουσάν» ξεπροβάλλουν και οι «βιμπασάν», που τραγουδούν μύθους και εξυμνούν θεότητες και ήρωες, όπως τον θεό Βαχάκν, τον μυθικό Αρά τoν Όμορφο και τον βασιλιά Αρντασές. Κατά το Μεσαίωνα συναντάται το έπος του θρυλικού Δαβίδ από το Σασούν, που ιστορικά βασίζεται στον αγώνα των Αρμενίων κατά των Αράβων τον 7ο και 8ο αιώνα μ.Χ.

Οι «ασούγ» εμφανίζονται στον αρμενικό χώρο τον 16ο αιώνα, ως μετεξέλιξη των «κουσάν». Είναι περιφερόμενοι λαϊκοί βάρδοι. Το κύριο μουσικό τους όργανο είναι το «καμαντσά». Κορυφαίος θεωρείται ο Σαγιάτ Νοβά, ο οποίος έζησε τον 18ο αιώνα και τραγούδησε για τον έρωτα σε διάφορες γλώσσες. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο ως μοναχός στη Μονή Χαγπάντ, κατά τη διάρκεια περσικής επίθεσης. Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, συντελείται η αφύπνιση των Αρμενίων ενάντια στον τουρκικό ζυγό. Σχηματίζονται οι ένοπλες ομάδες των «φενταΐ», μαχητών της ελευθερίας.

Τα ηρωϊκά κατορθώματά τους αποτελούν πηγή έμπνευσης για τους «ασούγ», οι οποίοι έχουν παράλληλα και ένα ρόλο δημοσιογράφου, αφού μέσω των δημιουργιών τους μεταδίδουν πεπραγμένα και ειδήσεις από τα πεδία των μαχών. «Ήχησε μια φωνή από τα αρμενικά βουνά του Ερζερούμ», λέει στίχος από τραγούδι που προβάλλει την πρώτη απόπειρα για οργάνωση αντίστασης. «Καλύπτονται» γεγονότα του 1897, όπως η Εκστρατεία του Χανασόρ εναντίον των Κούρδων της περιοχής και η κατάληψη της Μπανκ Οτομάν στην Κωνσταντινούπολη από αρμένιους αγωνιστές. Υμνείται ο ηρωϊκός θάνατος του Κεβόρκ Τσαβούς και του Αγπιούρ Σερόπ, έχοντας στο πλάι του τη γυναίκα του, Σοσέ. Απεικονίζεται η σφαγή χιλιάδων Αρμενίων στην «Τραγωδία των Αδάνων». Διηγείται ο φόνος του σφαγέα Ταλαάτ από τον Σογομών Τεχλιριάν στο Βερολίνο και η αθώωση του τιμωρού από τον δίκαιο δικαστή.

Πολλά άσματα καλούν τους Αρμενίους στα όπλα, εξυμνούν ή αναφέρονται σε ήρωες όπως ο Αντρανίκ, ο Καρεκίν Νζτεχ, ο Τρο και ο Κερί· προβάλλουν την αντίσταση περιοχών, όπως το Σασούν, το Ζεϊτούν και το Νταλβορίκ. Πιο γνωστός «ασούγ» του 19ου αιώνα είναι ο Τζιβανί, που έδρασε κυρίως στο Αλεξαντροπόλ, το σημερινό Γκιουμρί.

Στη Διασπορά, γενιές Αρμενίων για δεκαετίες μεγαλώνουν και γαλουχούνται με αυτά τα ακούσματα. Τα συναντάμε συχνά σε συναυλίες, εκδηλώσεις, διαδηλώσεις, παρέες, ακόμα και σε κοινωνικά γεγονότα. Τραγούδι αφιερωμένο στον «φενταΐ» Μπεντρός Σερεμτζιάν συνοδεύει τα μέλη του κόμματος Τασνάκ στην τελευταία τους κατοικία. Ξεχωρίζουν οι ερμηνευτές Τζωρτζ Τουτουντζιάν και Καρνίκ Σαρκισιάν. 

Το πατριωτικό τραγούδι υπόκειται σε περιορισμούς στη Σοβιετική Αρμενία. Ωστόσο, στην ταινία «Τρίγωνο» του 1967 παρακολουθούμε τη μοναδική ερμηνεία του «Ζάρτιρ Λάο» (Ξύπνα Λαέ) από τον Ρουπέν Ματεβοσιάν, στη σκηνή όπου οι Αρμένιοι χωρικοί πάνε στο μέτωπο εναντίον των Γερμανών στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Έχει προηγηθεί η ιστορική συγκέντρωση στο Ερεβάν για τα 50 χρόνια της Γενοκτονίας, που κατέληξε σε λαϊκό ξεσηκωμό με σύνθημα «τα χώματά μας». Πρόκειται για τραγούδι-σύμβολο του 19ου αιώνα από τον «ασούγ» Φαρχάτ. Οι στίχοι του καλούν σε κινητοποίηση τους Αρμενίους ενάντια στην τουρκική επιθετικότητα.

Το επαναστατικό τραγούδι αναβιώνει την περίοδο του αγώνα για την απελευθέρωση του Αρτσάχ (Ναγκόρνο Καραμπάχ) από τους Αζέρους, αρχικά στις παλλαϊκές διαδηλώσεις στις πλατείες και ύστερα στα πεδία των μαχών, όπου οι σύγχρονοι «φενταΐ» εφορμούν τραγουδώντας αυτά τα άσματα. Παράλληλα, δημιουργείται μια νέα γενιά πατριωτικών τραγουδιών. Επίκεντρο της θεματολογίας της είναι ο νέος ένοπλος αγώνας.  Ξεχωρίζει ο κουσάν Χαϊγκαζούν, με το περίφημο «Κεντασέν», η πρώτη εκτέλεση του οποίου πραγματοποιείται στον ομώνυμο μαρτυρικό τόπο. Σε μια άλλη δημιουργία του, καλεί τους Αρμενίους σε βοήθεια για το Αρτσάχ, με το «Αρμένιοι Ενωθείτε», σημειώνοντας ότι «έχουμε ακόμα δρόμο, θα φτάσουμε στο Σασούν».

Εκατό χρόνια μετά τη Γενοκτονία, τα δίκαια αιτήματα του αρμενικού λαού παραμένουν επίκαιρα στη συνείδηση του καθενός μας· σε αυτό έχει συμβάλει, εκτός των άλλων, και η δυναμική του επαναστατικού τραγουδιού, η οποία παραμένει αναλλοίωτη και εξακολουθεί να συναρπάζει και να μαγεύει όλους τους Αρμενίους.

Tweet

Share