Ιανουάριος- Μάιος 2020, τεύχος 103

Μια ιδιαίτερα σημαντική και ιστορική έκθεση φωτογραφίας εγκαινιάστηκε στη Δημοτική Πινακοθήκη Νίκαιας-Ρέντη, την Κυριακή 16 Φεβρουαρίου 2020, από τον δήμαρχο Γιώργο Ιωακειμίδη. Ο δήμαρχος στο λόγο του είπε μεταξύ άλλων τα εξής: «Αρμένιοι φωτογράφοι αποτυπώνουν την ιστορία της πόλης. Από το 1922 που γεννιέται η προσφυγική Κοκκινιά, οι Αρμένιοι είναι μετά τους Mικρασιάτες Έλληνες η δεύτερη σε μέγεθος κοινότητα της πόλης. Με μεγάλη δράση, συμμετοχή, ξεχωριστή κουλτούρα και δυναμισμό αναδεικνύονται σε σημαντικό κοινωνικό παράγοντα για την ανάκαμψη της πόλης και την πρόοδο στις δύσκολες συνθήκες στα χρόνια που ακολουθούν. Μέσα σε αυτήν την πορεία ξεχωρίζουν οικογένειες φωτογράφων και μεμονωμένοι καλλιτέχνες που καταφέρνουν να αποτυπώσουν μοναδικές ιστορικές στιγμές που χαρακτηρίζουν την πορεία της πόλης, την καθημερινότητα των ανθρώπων και τις δυσκολίες των καιρών. Η σπουδαία αυτή δουλειά της περιόδου 1922-1960 παρουσιάζεται στη Δημοτική Πινακοθήκη «Ντίνος Κατσαφάνας», σε μια έκθεση φωτογραφίας σπάνιας ιστορικής και καλλιτεχνικής αξίας που αξίζει να επισκεφτούμε όλοι, ιδιαίτερα οι μαθητές και η νέα γενιά, μέσα από το πρόγραμμα οργανωμένων ξεναγήσεων που προγραμματίζουμε σε συνεργασία με τα σχολεία της πόλης». H δραστήρια συμμετοχή του αρμενικού στοιχείου στη συγκρότηση της προσφυγικής Κοκκινιάς αποτυπώθηκε σε 140 φωτογραφίες.
Μεγάλο μέρος της έκθεσης αφιερώνεται στους Διλδιλιάν και έγινε δυνατή χάρη στην ευγενική παραχώρηση των φωτογραφικών αρχείων από τον Αρμέν Μαρσουμπιάν, εγγονό του Τσολάκ Διλδιλιάν, o οποίος ήταν παρών στα εγκαίνια και μίλησε για την ιστορική πορεία της οικογένειας και τη μεγάλη πολιτιστική κληρονομιά που άφησαν οι φωτογράφοι της οικογένειάς του. Στην έκθεση ιδιαίτερο βάρος δόθηκε στον Πωλ Φαρατζιάν, διακεκριμένο φωτογράφο της πόλης, για τον οποίο μίλησε ο γιος του, Σαχάν Μανουέλ Φαρατζιάν, σκιαγραφώντας το ήθος και τον χαρακτήρα του καλλιτέχνη. Στην έκθεση εκπροσωπήθηκαν ακόμη μεταξύ άλλων οι φωτογράφοι Αγκόπ Δαλιάν, Γκαραμπέτ Ντουμανιάν, Πενιμιάν, Αντρανίκ Τεμπερίκογλου, Αρσαβίρ Καζαντζιάν και Σέρκο Ντουμανιάν.
Με αφορμή την έκθεση η Δημοτική Πινακοθήκη Νίκαιας εξέδωσε ένα ιδιαίτερα καλαίσθητο φωτογραφικό άλμπουμ, 70 σελίδων, με φωτογραφίες της έκθεσης και βιογραφικά στοιχεία των καλλιτεχνών, το όποιο διανεμήθηκε δωρεάν.

Τα «Αρμενικά» είχαν την ευκαιρία να μιλήσουν με την κ. Μαρία Πούλου ιστορικό τέχνη, υπεύθυνη της Δημοτικής Πινακοθήκης Νίκαιας η οποία έκανε το μεγαλύτερο μέρος της έρευνας και εργάστηκε με πραγματικό ζήλο για να γίνει όσο το δυνατόν αντιπροσωπευτική και εικαστικά άρτια η πρωτότυπη αυτή έκθεση.

Η αρχική ιδέα, που οδήγησε στην έκθεση των Αρμενίων φωτογράφων, ήταν η επιθυμία να γνωρίσουμε τους ανθρώπους που ασχολήθηκαν επαγγελματικά με τη φωτογραφία στη Νίκαια, αδιακρίτως καταγωγής, κατά τις πρώτες δεκαετίες ζωής της προσφυγικής πόλης. Δεν είχαμε κανένα δείκτη τότε για να προεκτιμήσουμε τη συμβολή του αρμενικού στοιχείου στο πεδίο αυτό. Προχωρώντας στην έρευνα, το ίδιο το υλικό μας οδήγησε στο μοίρασμα της έκθεσης σε δύο μέρη, με το πρώτο να αφιερώνεται στους Αρμένιους φωτογράφους που έδρασαν στην Παλιά και Νέα Κοκκινιά στα χρονικά όρια που είχαμε θέσει, δηλαδή από την ανάδυση του συνοικισμού μέχρι το 1960. Μεγάλη αποκάλυψη ήταν το λησμονημένο και σε μεγάλο βαθμό άγνωστο στην Ελλάδα έργο των Διλδιλιάν. Όταν, μέσω του Άρμεν Μαρσουμπιάν, εγγονού του Τσολάκ και γιου της Αλίς Διλδιλιάν, προσεγγίσαμε το οικογενειακό φωτογραφικό αρχείο της νικαιώτικης περιόδου, είδαμε πως, πριν και πέρα από το πορτραίτο, οι Διλδιλιάν αισθάνθηκαν την ανάγκη να αποτυπώσουν αυτό που συνέβαινε γύρω τους. Βλέποντας τις φωτογραφίες από τα πρώτα βήματα του προσφυγικού καταυλισμού και τη διαμόρφωση του νέου συνοικισμού, γνωρίζαμε πια πως η όποια έκθεση στη Νίκαια δεν μπορεί παρά να ξεκινήσει από το σημείο αυτό. Σε απόλυτη συνέπεια με τη γενικότερη στάση του, αυτή της ανάδειξης του αρμενικού πολιτισμού και της ενδυνάμωσης της συλλογικής μνήμης πάνω στη Γενοκτονία, ο Άρμεν Μαρσουμπιάν υποδέχθηκε θερμά την πρόταση να εκθέσουμε το κοκκινιώτικο αρχείο των Τσολάκ, Χμαϊάγκ και Αλίς Διλδιλιάν στην πόλη όπου δημιουργήθηκε. Είναι η πρώτη φορά που μέρος του ευρύτατου αρχείου (The Dildilian Family Archive) εκτίθεται στην Ελλάδα, με αρκετές φωτογραφίες να έρχονται για πρώτη φορά στο φως. Τέθηκε ακόμη στη διάθεσή μας το σχετικό απόσπασμα από το βίντεο της συνέντευξης που παραχώρησε η Αλίς Διλδιλιάν-Μαρσουμπιάν στο Ίδρυμα Ζόριαν της Νέας Υόρκης το 1989, ένα πολύτιμο τεκμήριο για το προσφυγικό ταξίδι, την εγκατάσταση και ενσωμάτωση των Διλδιλιάν στη Νέα Κοκκινιά και τη λειτουργία του φωτογραφείου τα χρόνια πριν και μετά τον πόλεμο. Δεν είναι, όμως, μόνο οι Διλδιλιάν. Η αναζήτηση έφερε στο φως Αρμενίους φωτογράφους επαγγελματίες στον τόπο τους, όπως οι παλαιότεροι Αγκόπ Δαλιάν και Γκαραμπέτ Ντουμανιάν, οι οποίοι σύντομα μετά την εγκατάστασή τους στην Κοκκινιά ανακτούν το επάγγελμα και γρήγορα εδραιώνονται. Η μαρτυρία της Αλίς Διλδιλιάν στην παραπάνω συνέντευξη για τον «γέρο» Αρμένη που διατηρούσε φωτογραφείο κοντά στο δικό τους και οι περισσότεροι Αρμένιοι πήγαιναν να φωτογραφηθούν εκεί, αναφέρεται χωρίς αμφιβολία σε έναν από τους δυο. Οι σωζόμενες φωτογραφίες τους επιβεβαιώνουν την εσωστρέφεια και την αλληλοϋποστήριξη που χαρακτήριζαν τους Αρμένιους πρόσφυγες, ιδιαίτερα της πρώτης γενιάς, σε αντίθεση με την κοσμοπολίτικη αντίληψη των προτεσταντών Διλδιλιάν. Στους παλαιότερους φωτογράφους που εντοπίσαμε ανήκει και ο Αντρανίκ Τεμπερίκογλου, που έκανε υπαίθρια φωτογραφία στην περιοχή του Αγίου Σπυρίδωνα του Πειραιά.
Ακολουθούν οι φωτογράφοι που ήταν παιδιά ή νήπια όταν έφθασαν στην Ελλάδα και η δουλειά τους αναπτύσσεται μετά το 1940, όπως ο Πωλ Φαρατζιάν και ο Αρσαβίρ Καζαντζιάν. Παράλληλα με τη σαραντάχρονη επαγγελματική δραστηριότητά του στην πόλη, ο Πωλ Φαρατζιάν προχώρησε στην αμιγώς καλλιτεχνική φωτογραφία, αφού προηγουμένως είχε μια γόνιμη σύντομη θητεία στη φωτογραφία του κινηματογράφου. Ο προερχόμενος από το Δουργούτι μουσικός, σκηνοθέτης και φωτογράφος Αρσαβίρ Καζαντζιάν, με το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του για την επιζωγράφιση εκφράζει την επιθυμία της εποχής να δώσει χρώμα ζωής στην ασπρόμαυρη φωτογραφία. Με μικρό ίχνος μπαίνουν, τέλος, στο φωτογραφικό τοπίο της Νίκαιας τα ονόματα των Πενιμιάν, Μιχράν και Σαχακιάν, καθώς και ο νεότερος όλων, ο Σέρκο Ντουμανιάν, γιος του Γκαραμπέτ, με την πρώιμη φωτογραφική δουλειά του της δεκαετίας του 1950.
Η έκθεση είναι αποτέλεσμα της συμβολής πολλών ανθρώπων, πρώτα πρώτα των απογόνων των φωτογράφων Μανουέλ Φαρατζιάν, Αναΐς Καζαντζιάν, Χαρουτιούν Ντουμανιάν, Εοζέν Αγκοπιάν, Λένα Yannis και Βίκυ Σάββα. Στο πολύτιμο αρχείο του περιοδικού «Αρμενικά» οφείλουμε τον εντοπισμό του Αγκόπ Δαλιάν και τις πρώτες φωτογραφίες του Καθολικού Σχολείου «Αραραντιάν», καθώς και σημαντικό υλικό για τον Γκαραμπέτ Ντουμανιάν και τον Αρσαβίρ Καζαντζιάν. Υλικό αντλήθηκε επίσης από το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ), τον Χάικ Κασαρτζιάν, Πρόεδρο του Κέντρου Ελληνο-Αρμενικών Μελετών, και πολίτες που ανταποκρίθηκαν πρόθυμα.
Οπωσδήποτε, η καταγραφή στην οποία καταλήξαμε δεν είναι πλήρης, όπως ούτε και το εκτιθέμενο υλικό.
Είναι όμως ένα πρώτο βήμα, που ελπίζουμε να αποτελέσει κίνητρο για ανάλογες πρωτοβουλίες με σκοπό την ανασύσταση και διαφύλαξη της πολιτισμικής ιστορίας της πόλης.

Tweet

Share