|
Το απόγευμα της 6ης Μαΐου 2019 το Ψηφιακό Μουσείο Νέας Σμύρνης άνοιξε τις πύλες του για το κοινό και παρουσίασε, για πρώτη φόρα στην Ελλάδα, την έκθεση ιστορικής φωτογραφίας των Αρμενίων προσφύγων στην Ελλάδα κατά την περίοδο 1922 - 1940.
Η μεγάλη έλευση του κόσμου την ημέρα των εγκαινίων, η πεντάλεπτη ζωντανή σύζευξη του κρατικού τηλεοπτικού καναλιού της ΕΡΤ στην εκπομπή «Άλλη Διάσταση» και τα δεκάδες τηλεφωνήματα θαυμασμού και συγχαρητηρίων όλων αυτών που την παρακολούθησαν μας γέμισαν αισιοδοξία και ικανοποίηση για το δύσκολο έργο που είχαμε επωμιστεί.
Τα «Αρμενικά», σε συνεργασία με τον Πολιτιστικό Οργανισμό Δήμου Νέας Σμύρνης και την ευγενική παραχώρηση του πρότυπου Ψηφιακού Μουσείου, ανέλαβε να εκθέσει, από 6 έως 31 Μαΐου, ένα μικρό κομμάτι από την πλούσια συλλογή που διαθέτει το περιοδικό με ανέκδοτες ιστορικές φωτογραφίες και να παρουσιάσει τις διάφορες πτυχές της ζωής αλλά κυρίως την ιστορική πορεία των Αρμενίων στην Ελλάδα από τις αρχές του 20ού αιώνα.
Στις εκατό περίπου εκτυπωμένες και αναρτημένες φωτογραφίες και στις εκατοντάδες που διαδέχονταν η μια την άλλη προβαλλόμενες στις πέντε οθόνες του Ψηφιακού Μουσείου Νέας Σμύρνης, ήταν αποτυπωμένη η άφιξη και η αρωγή προς τους πρόσφυγες, η ανακούφιση και η ελπίδα των νεαρών προσφυγόπουλων στα διάφορα ιδρύματα της Ελλάδας, ο αγώνας των μεγαλυτέρων να μετατρέψουν τα παραπήγματα του Δουργουτίου και τις παράγκες της Κοκκινιάς σε σπίτια, σχολεία, εκκλησίες, πολιτιστικούς και μορφωτικούς συλλόγους, ώστε να ενταχθούν στην ελληνική κοινωνία ως ίσοι πολίτες, τιμώντας παράλληλα την καταγωγή τους και διατηρώντας την ταυτότητά τους.
Εμείς, ακολουθώντας το χρέος τιμής στη μνήμη όλων όσων επέζησαν από την γενοκτονία και πήραν το δρόμο της προσφυγιάς, κρατάμε άσβεστη τη φλόγα της μνήμης, διατηρώντας αναλλοίωτη την ιστορία, τις παραδόσεις και τον πολιτισμό των προγόνων μας. Οφείλουμε, λοιπόν, όχι μόνο να υπενθυμίσουμε στις επόμενες γενιές τη δημιουργία και την εξέλιξη της κοινότητας των Αρμενίων, αλλά και να φροντίσουμε να διευρύνουμε τους ορίζοντές τους για τη διατήρηση και τη συνέχιση αυτής.
Σκοπός της έκθεσής μας ήταν να δώσουμε στο ευρύ κοινό την ατμόσφαιρα που επικρατούσε τότε και παραπλεύρως να δώσουμε έναν εκπαιδευτικό χαρακτήρα για τα σχολεία της περιοχής. Ο Δήμος Νέας Σμύρνης έστειλε προσκλήσεις σε όλα τα δημοτικά, γυμνάσια και λύκεια της περιοχής και το περιοδικό «Αρμενικά» φρόντισε για την παρουσία εκπροσώπου του κατά τη διάρκεια της επίσκεψης των σχολείων, ώστε να ξεναγήσει και να δώσει τις απαραίτητες πληροφορίες στα παιδιά. Στο κάλεσμα αυτό ανταποκρίθηκαν όλα τα σχολεία Αρμενοπαίδων που εδρεύουν στην Αθήνα, ελληνικά σχολεία της περιοχής, πολλά ΚΑΠΗ του Δήμου Αθηναίων και της Νέας Σμύρνης, καθώς και πολύ μεγάλος αριθμός κόσμου, που εξέφρασε τον θαυμασμό και την ευχαρίστησή του στο βιβλίο επισκεπτών.
Την ομορφιά των φωτογραφιών ανέδειξαν επίσης ο σωστός φωτισμός του χώρου και ο άρτιος τεχνολογικός εξοπλισμός με υπολογιστές, προτζέκτορες και συστήματα ήχου. Οι φωτογραφίες εκτέθηκαν με χρονολογική σειρά και ξεκίνησαν από τη μεγάλη έγχρωμη φωτογραφία της Σμύρνης με την ξακουστή συνοικία «Χαϊνότς» των Αρμενίων από τη μία μεριά, και το Πέμπτο Αρμενικό Τάγμα του ελληνικού στρατού με τον αγέρωχο ταγματάρχη Αράμ Γκαϊτζάκ από την άλλη.
Το οδοιπορικό συνεχίστηκε με τις φωτογραφίες προσφύγων κατά την περίοδο 1922 - 1923 να μεταφέρονται και να αποβιβάζονται σε διάφορα λιμάνια πόλεων και νησιών για εγκατάσταση. Σε αυτήν την ενότητα υπήρχαν και φωτογραφίες από τον πρώτο επαναπατρισμό των προσφύγων προς τη Σοβιετική Αρμενία το 1932.
Λίγο πιο δίπλα ορφανά προσφυγόπουλα, αγόρια και κορίτσια, να φιλοξενούνταν προσωρινά στα διάφορα ιδρύματα της χώρας, όπως το ίδρυμα του Ζαππείου μεγάρου και το ανάκτορο της Κέρκυρας, και να εγκαταστάθηκαν στα ορφανοτροφεία Σύρου, Ωρωπού, Κέρκυρας και άλλων. Εκεί, εκτός από την περίθαλψη που τους παρασχέθηκε, τους είδαμε και κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού, της γυμναστικής, της εκπαίδευσης και της εκμάθησης τεχνών, όπως υφαντική, ράψιμο, κέντημα για τα κορίτσια και τις αντίστοιχες τέχνες για τα αγόρια, δίνοντάς τους έτσι τα απαραίτητα εφόδια για τη μελλοντική τους ζωή.
Εκτός από τη βοήθεια και τη στήριξη της ελληνικής κυβέρνησης, σημαντικό ρόλο στη ζωή των προσφύγων έπαιξαν και οι διεθνείς οργανώσεις αρωγής, όπως η «Near East Relief», o Αμερικανικός Ερυθρός Σταυρός, το «Save the Children Fund», το «Lord Mayor’s Armenian Fund» κ.ά., οι οποίες φρόντισαν για τη σίτιση, την περίθαλψη και τον ρουχισμό των προσφύγων. Στις φωτογραφίες αποτυπώθηκε η σημαντική παρουσία των αρμενικών οργανώσεων που βοήθησαν όχι μόνο στην οικονομική αλλά κυρίως στην ηθική στήριξη των Αρμενίων προσφύγων, όπως η Γενική Αρμενική Ένωση Αγαθοεργίας -με έδρα το Παρίσι και παραρτήματα στις κυριότερες πόλεις της Ελλάδας- την οποία είδαμε να διοργανώνει συσσίτια, να μοιράζει γάλα στα σχολεία και να στήνει θεραπευτήρια. Στην έκθεση εμφανίζεται και το ίδρυμα Γκιουλμπενκιάν στο ομώνυμο σχολείο της Θεσσαλονίκης αλλά και ο Αρμενικός Κυανούς Σταυρός, που προσέφεραν ανακούφιση και στήριξη στους Αρμένιους πρόσφυγες.
Έως την δεκαετία του 1930 μόνο στην Αττική λειτούργησαν 16 σχολεία, τα οποία ήταν στο Δουργούτι, την Κοκκινιά, στο Νέο και το Παλαιό Φάληρο, στο Μαρούσι, στο Λαύριο και σε άλλους δήμους. Αρμενικά σχολεία λειτούργησαν σε όλη την επικράτεια της Ελλάδας, όπως Θεσσαλονίκη, Καβάλα, Δράμα, Χανιά, Μυτιλήνη και αρκετές ακόμα πόλεις, όπου τα προσφυγόπουλα φοίτησαν πια στα σχολεία μαθαίνοντας την ελληνική και την αρμενική γλώσσα. Οι δάσκαλοι και παιδαγωγοί τους -που αποτελούσαν τη διανόηση των Αρμενίων πριν την γενοκτονία, όπως οι Σος Βανί, Μανούκ Μανουκιάν, Αρσέν Μπαλιάν, Κεβόρκ Γκαρβαρέντς- ποζάρουν με περηφάνια μπροστά στον φακό την ώρα του μαθήματος ή της εκδρομής. Οι σχολικές γιορτές και οι παραστάσεις των παιδιών με παραδοσιακές φορεσιές αποτέλεσαν και αυτές κίνητρα για να στηθούν οι φωτογραφικές μηχανές και να απαθανατίσουν τη στιγμή.
Φωτογραφικό υλικό υπάρχει ακόμα και από τα σχολεία που λειτούργησαν υπό την αιγίδα της Αρμενικής Καθολικής εκκλησίας καθώς και της Ευαγγελικής εκκλησίας στο Δουργούτι και την Κοκκινιά. Η Μητρόπολη των Ορθόδοξων Αρμενίων και οι ορθόδοξες εκκλησίες στο Δουργούτι, την Κοκκινιά, το Περιστέρι και την Καισαριανή, εκτός από τον εκκλησιασμό των πιστών Αρμενίων, λειτούργησαν επίσης και ως τόπος συνάντησης αλλά και παροχής βοήθειας και συσσιτίων στους αναξιοπαθούντες Αρμένιους πρόσφυγες.
Η ίδρυση συλλόγων, όπως η Ένωση Αρμενίων Αθλητών «Χομενετμέν» και των προσκόπων, διοργανώσεις παναρμενικών αγώνων στα γήπεδα του Πανελληνίου και του Πανιωνίου, πολιτιστικοί σύλλογοι με χορωδίες και θεατρικές ομάδες εν ώρα παράστασης ήταν μερικές από τις αναρτημένες φωτογραφίες που χρησιμοποιήθηκαν και στις εφημερίδες εκείνης της εποχής.
Εκδότες και αρχισυντάκτες, όπως οι Καπριέλ Λαζιάν, Αντόν Γκαζέλ, Γκάρο Κεβορκιάν, Ααρόν Στεπανιάν και πολλοί άλλοι, ίδρυσαν εφημερίδες και περιοδικά από τα πρώτα χρόνια της άφιξής τους. Για τον αρμενικό Τύπο της Ελλάδας την περίοδο 1922 έως 1940 είχαμε ετοιμάσει διαφάνειες σε μια από τις πέντε οθόνες του μουσείου.
Για το τέλος αφήσαμε τις φωτογραφίες που αφηγούνται την ομαλή ζωή των Αρμενίων μέσα από την καθημερινότητά τους. Ριζωμένοι πια στη δεύτερη πατρίδα τους, την Ελλάδα, γίνονται ιδιοκτήτες εμπορικών καταστημάτων, οργανοποιοί, τεχνίτες, χρυσοχόοι, αλλά και πολιτικοί και βουλευτές.
Στις πέντε οθόνες του μουσείου υπήρχαν φωτογραφίες από το ορφανοτροφείο Κέρκυρας, το ορφανοτροφείο Σύρου, τις αθλητικές δραστηριότητες στην περιοχή Δουργουτίου, τον αρμενικό Τύπο στην Ελλάδα και την προσφυγούπολη του Δουργουτίου μέσα από τον φακό του Ελβετού φωτογράφου Hans Gerber το 1954. Συγκλονιστική στιγμή όταν στα εγκαίνια της έκθεσής μας ένα από τα μικρά προσφυγόπουλα που κοσμούσε τις φωτογραφίες μας ήταν παρών και φωτογραφήθηκε με μεγάλη συγκίνηση μπροστά στη φωτογραφία του.
Για το περιοδικό μας η διάσωση, η διατήρηση και η παρουσίαση του πολιτισμικού μας πλούτου είναι μέσα στις κύριες δραστηριότητές του. Στα 21 χρόνια παρουσίας έχει εκδώσει δεκάδες βιβλία, ενώ μέσα από τα εκατό τεύχη έχει φιλοξενήσει στις σελίδες του συνεντεύξεις από διάσημους Αρμένιους καλλιτέχνες, συγγραφείς, λόγιους, επιστήμονες και αθλητές. Έλληνες και ξένοι ακαδημαϊκοί έχουν παρουσιάσει τις μελέτες τους για θέματα σχετικά με τους Αρμένιους. Ιστορικά γεγονότα, πληροφορίες για τις παροικίες της Ελλάδας καθώς και ειδησεογραφία των Αρμενίων ανά τον κόσμο είναι ένα μέρος της ποικίλης ύλης του περιοδικού.
Η πλούσια συλλογή, που διαθέτει (αυθεντικά έγγραφα, πρώτες εκδόσεις σε εφημερίδες και περιοδικά του ελληνικού αλλά και του παγκόσμιου αρμενικού Τύπου, ντοκουμέντα, σπάνια βιβλία και εκδόσεις, καθώς και οι περίπου 6.000 φωτογραφίες του αρχείου) καθιστούν το περιοδικό «Αρμενικά» σημαντική πηγή πληροφοριών για την ιστορία και την εξέλιξη της αρμενικής κοινότητας στην Ελλάδα.
|
