Σαρκίς Αγαμπατιάν

Μάιος- Αύγουστος 2021, τεύχος 107

Ανακαλύψαμε έναν Αρμένιο άγιο της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, τον Σαν Νταβίνο Αρμένο, έναν όχι ευρέως γνωστό άγιο που λατρεύεται στην Τοσκάνη και γιορτάζεται στις 3 Ιουνίου, ημερομηνία θανάτου του το 1050.

Από τις ελάχιστες αγιογραφικές πηγές που διαθέτουμε, συμπεραίνουμε ότι ο Νταβίνο πρέπει να γεννήθηκε γύρω στο 1000 μ.Χ. στην Αρμενία. Ο ίδιος, γνωρίζοντας τη ματαιότητα των επίγειων απολαύσεων, μοίρασε όλα του τα υπάρχοντα στους φτωχούς. Εγκατέλειψε τη γενέτειρά του στο Βασίλειο της Αρμενίας με σκοπό να πραγματοποιήσει με ευλάβεια το «μεγάλο προσκύνημα» σε τρεις ιερούς τόπους της χριστιανοσύνης που έπρεπε να επισκεφτεί οπωσδήποτε: τον Πανάγιο Τάφο στην Ιερουσαλήμ, τους τάφους των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου στη Ρώμη, και τον τάφο του Ιακώβου στην πόλη Σαντιάγο ντε Κομποστέλα, στη Γαλικία της Ισπανίας.

Ο Νταβίνο ντύθηκε φτωχικά, κρέμασε το κέλυφος των προσκυνητών στο στήθος του, πήρε την κολοκύθα-παγούρι του και ξεκίνησε το ταξίδι του. Πρώτα, έφτασε στην Ιερουσαλήμ και σταμάτησε για στοχασμό και προσευχή στον Πανάγιο Τάφο, εκεί όπου εναποτέθηκε το σώμα του Ιησού Χριστού μετά τη σταύρωση. Στη συνέχεια, πήγε στη Ρώμη για να προσκυνήσει τους τάφους των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου αλλά και το ιερό σάβανο που χρησιμοποίησε η ευσεβής γυναίκα για να σκουπίσει το ματωμένο πρόσωπο του Ιησού στη διάρκεια του Πάθους του (φυλάσσεται στο Μανοπέλο, σε μια κοινότητα της Πεσκάρα, 90 χλμ. νοτιοανατολικά της Ρώμης).

Κατόπιν, ο ακούραστος προσκυνητής κατευθύνθηκε στην Κομποστέλα, που θεωρείται ο τρίτος πιο σημαντικός προορισμός των χριστιανών κατά τον μεσαίωνα. Φτάνοντας στη Λούκκα¹ το 1050, έμεινε σε ένα μικρό πανδοχείο κοντά στην εκκλησία του Αγίου Μιχαήλ. Άρρωστος και καταβεβλημένος από τα κουραστικά ταξίδια και τις κακουχίες, δεν μπόρεσε να αναρρώσει. Τον φιλοξένησε στο σπίτι της μια φτωχή χήρα για ένα μικρό διάστημα, μέχρι που πέθανε στις 3 Ιουνίου του 1050.

Σημάδια αγιότητας. Ο Νταβίνο τάφηκε στο νεκροταφείο της εκκλησίας του Αγίου Μιχαήλ. Η αγιότητά του αποκαλύφθηκε γρήγορα από διάφορα περίεργα σημάδια, όπως η εμφάνιση αγγέλων στον τάφο του που τον θυμιάτιζαν. Οι κληρικοί και ο επίσκοπος αποφάσισαν να μεταφέρουν τη σορό του στην εκκλησία μέσα σε ένα φέρετρο και να την εκθέσουν σε δημόσια θέα και λαϊκό προσκύνημα. Σύμφωνα με το Ρωμαϊκό Μαρτυρολόγιο, ο πάπας Αλέξανδρος Γ΄ ανακήρυξε τον Νταβίνο «άγιο της Καθολικής Εκκλησίας» πιθανόν το 1159. Η λατρεία του μαρτυρείται στη Λούκκα από τον 12ο αιώνα, και ίσως η παρουσία αρμενικής κοινότητας στην πόλη κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου να συνδέεται με την εντατικοποίηση των σχέσεων ανάμεσα στη Δύση και στη «Μικρή Αρμενία» (την περιοχή της Κιλικίας στη σημερινή Τουρκία) και να συνέβαλε στην ανάδειξη της λατρείας του.

Η σορός του μεταφέρθηκε το 1567 στην ίδια αυτή εκκλησία της πόλης Λούκκα, σε μια πλούσια διακοσμημένη γυάλινη λάρνακα, η οποία τοποθετήθηκε κάτω από την Αγία Τράπεζα στις 3 Σεπτεμβρίου 1592.

Τελικά, το 1647 ή το 1656, σύμφωνα με τις πηγές, το λείψανο εκτέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα. Ανάμεσα στους πιστούς υπήρχαν πολυάριθμοι προύχοντες και έμποροι της αρμενικής κοινότητας του Λιβόρνο. Στη γιορτή του Αγίου Νταβίνο, στις 3 Ιουνίου, γέμιζαν το αρχικό άδειο φέρετρό του με νερό που κατόπιν το μοίραζαν στους αρρώστους. Ομοίως, η κουκούλα του προσκυνητή τοποθετείτο στο κεφάλι όσων υπέφεραν από πονοκεφάλους. Ύστερα, το φέρετρο αποσυρόταν από την Αγία Τράπεζα προκειμένου να εκτεθεί στους πολυάριθμους πιστούς που έσπευδαν να προσκυνήσουν τον Αρμένιο άγιο της Ιταλίας.

Το σώμα του, που είναι καλοδιατηρημένο, έχει μια ιδιαιτερότητα: τα χέρια του είναι εξαιρετικά άκαμπτα, ενώ ο δείκτης του δεξιού χεριού είναι παραδόξως υψωμένος ως αποτέλεσμα ενός θαύματος μετά τον θάνατο του Νταβίνο, όταν κάποιος προσπάθησε να κλέψει το σώμα του!

Μια μελέτη του τμήματος παλαιοπαθολογίας του Πανεπιστημίου της Πίζας από την καθηγήτρια Βαλεντίνα Τζιούφρα στο κρανίο της μούμιας, αποκάλυψε για πρώτη φορά τη μεσαιωνική χρήση του καυτηριασμού, που σχετίζεται με τη χειρουργική θεραπεία ενός κρανιακού τραύματος.

Αυτή η μελέτη πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια μιας κανονικής αναγνώρισης που προώθησε η Αρχιεπισκοπική Κουρία της Λούκκα τον Μάρτιο του 2018 υπό την επιστημονική επίβλεψη του καθηγητή Αντόνιο Φορνατσιάρι.

Η εργασία αυτή κρίθηκε τόσο ενδιαφέρουσα που δημοσιεύθηκε στο διάσημο επιστημονικό περιοδικό The Lancet (Το Νυστέρι). Η μεσαιωνική βυζαντινή και αραβική ιατρική, ιδίως ο Αλμπουκασίς² στην πραγματεία του «al-Tasrif», περιγράφει με μεγάλη λεπτομέρεια τις μεθόδους στην εκτεταμένη χρήση του καυτηριασμού, δηλαδή τη χρήση ενός καυτού σιδήρου που εφαρμόζεται σε μια πληγή για θεραπευτικό σκοπό. Παρά τις ιστορικές μαρτυρίες, οι παλαιο-παθολογικές περιπτώσεις καυτηριασμού που εντοπίστηκαν σε αρχαία ανθρώπινα υπολείμματα είναι πολύ σπάνιες. «Η μελέτη, συμπεριλαμβανομένης της συνολικής μακροσκοπικής εξέτασης της μούμιας, που πραγματοποιήθηκε στην κλινική Μπαρμπαντίνι στη Λούκκα, αποκάλυψε πως πρόκειται για έναν νεαρό ενήλικα άνδρα περίπου 25 ετών» εξηγεί η καθηγήτρια Βαλεντίνα Τζιούφρα και συνεχίζει: «Παρατηρήθηκαν δύο πληγές από τραύματα στο κρανίο του με σημάδια μακράς επιβίωσης: μια επιφανειακή σχισμή μήκους 5 εκατοστών στο πρόσωπο, που προκλήθηκε από οδοντωτή λεπίδα, και μια ελλειπτική πληγή με καταθλιπτικό κάταγμα στο δεξί μέρος του στεφανιαίου ράμματος, που προκλήθηκε από ένα αμβλύ αντικείμενο. Γύρω από αυτή την πληγή παρατηρήθηκε μια οστική ουλή με λεπτά περιθώρια πενταγωνικού σχήματος που προκλήθηκε από την επαφή με ένα καυτό σίδερο, ένα «καυτήριο» με πενταγωνικό κεφάλι, που πιθανότατα εφαρμόστηκε για να σταματήσει την αιμορραγία μετά τη χειρουργική επέμβαση».

Ο Αντόνιο Φορνατσιάρι προσθέτει: «Ο Σαν Νταβίνο μνημονεύτηκε στη λαϊκή παράδοση ως ο άγιος που θεράπευε τους πονοκεφάλους. Μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες, οι πιστοί λάτρευαν το σώμα και φορούσαν το καπέλο τού Σαν Νταβίνο για τη θεραπεία τους. Έχει ενδιαφέρον ότι βρήκαμε στο κρανίο τού αγίου ίχνη από δύο σοβαρά τραύματα στο κεφάλι, το ένα από τα οποία με το σημάδι της ιατρικής θεραπείας. Είναι προφανές ότι ο Νταβίνο υπέφερε από σοβαρές ημικρανίες εξαιτίας τραυμάτων. Η παράδοση, επομένως, έχει σχέση με επεισόδια από τη ζωή του αγίου που συνέβησαν πραγματικά».

Στις 15 Ιουλίου 2020, στις 6:00 μ.μ., με αφορμή τις «Νύχτες της Αρχαιολογίας 2020 στην Τοσκάνη», το Μουσείο Παθολογικής Ανατομίας οργάνωσε μια διαδικτυακή συζήτηση με θέμα «Άγιος Νταβίνο Αρμένο: αρχαιολογία και παλαιο-παθολογία ενός μεσαιωνικού άγιου προσκυνητή». Οι ομιλητές, Βαλεντίνα Τζιούφρα (διευθύντρια του Μουσείου Παθολογικής Ανατομίας) και Αντόνιο Φορνατσιάρι (τμήμα παλαιο-παθολογίας), παρουσίασαν τα αποτελέσματα των ερευνών τους σχετικά με την προσωπικότητα του Αγίου Νταβίνο: «[...] Ένας άγιος προσκυνητής που πέθανε στη Λούκκα το 1050 και, σύμφωνα με την παράδοση, περιβαλλόταν σε μεγάλο βαθμό από έναν θρύλο. Η μελέτη του σώματος, που τοποθετήθηκε κάτω από την Αγία Τράπεζα της βασιλικής του Αγίου Μιχαήλ στη Λούκκα, αποκαλύπτει για πρώτη φορά τα φυσικά χαρακτηριστικά, τον τρόπο ζωής και τις ασθένειες από τις οποίες υπέφερε ο άγιος, καθώς και τα σημάδια της χειρουργικής επέμβασης στο κεφάλι, που πραγματοποιήθηκε με τη χρήση ενός καυτηρίου».

Αυτές τις πληροφορίες μπορέσαμε να συγκεντρώσουμε. Προφανώς προκύπτουν διάφορα ερωτήματα.

Πώς μπορούν οι ημερομηνίες των καθολικών αγιογράφων (1000/1050) να αντιστοιχούν στο σώμα ενός νεαρού άνδρα 25 ετών που αναλύθηκε στη λειψανοθήκη; Από πού προέρχονται τα βαθιά τραύματα στο κρανίο που προκλήθηκαν από αμβλέα αντικείμενα; Σε τι ποσοστό αντιστοιχεί ο υπέροχος θρύλος στην πραγματικότητα και στα αποτελέσματα αυτής της αρχαιολογικής έρευνας;

***

1. Η Λούκκα είναι πόλη και δήμος στην Τοσκάνη, στο βορειοδυτικό τμήμα της Ιταλίας, χτισμένη στις όχθες του ποταμού Σέρκιο (Serchio), σε εύφορο πεδινό τόπο κοντά στην Τυρρηνική Θάλασσα. Είναι πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας και, εκτός από τα αξιοθέατα και τη μακραίωνη ιστορία της, είναι πολύ γνωστή και για τα ιδιαίτερα καλοδιατηρημένα αναγεννησιακά της τείχη. Η πόλη απέχει 18 χλμ. από την Πίζα.
2. Γνωστός ως Al-Zahrawi, στα λατινικά ως Abulcasis. Άραβας της Ανδαλουσίας, γιατρός, χειρουργός και χημικός, που θεωρείται ο μεγαλύτερος χειρουργός του μεσαίωνα και έχει αναφερθεί ως «ο πατέρας της σύγχρονης χειρουργικής».

Πηγές:
1. Davino, le saint arménien de Lucques en Italie, Alain Mahuzier, διδάκτορας Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού, Περιοδικό «France Arménie» (Φεβρουάριος 2021).
2. An Armenian Pilgrim in Medieval Italy. Cult and Iconography of St. Davinus of Lucca https://www.academia.edu/501513/An Armenian_Pilgrim in Medieval Italy Cult and Iconography of St Davinus of Lucca

Tweet

Share