Όλιβερ Μπόλντουην : Ο ΛΟΡΕΝΣ ΟΛΙΒΙΕ ΤΗΣ ΑΡΜΕΝΙΑΣ |
Νουνιά Γεραμιάν Απρίλιος-Ιούνιος 2012 Τεύχος 73
Ένας Βρετανός στον Καύκασο, ένας Άγγλος ανάμεσα στους Αρμενίους, ένας αριστοκρατικός γόνος ανάμεσα στους Τασνάκ, ένας ξεχασμένος φίλος του Καυκάσου και των Αρμενίων. Επιστρέφουμε νοερά στην, όχι και τόσο γνωστή, διαδρομή του Όλιβερ Μπόλντουην (1899-1958).
Ως γνωστόν, υπήρξε ο Λόρενς της Αραβίας, αλλά και ο Όλιβερ της Αρμενίας. Ήταν Βρετανός όπως και ο Λόρενς! Αξιωματικός του αυτοκρατορικού στρατού, όπως και ο Λόρενς! Πράκτορας πληροφοριών στην υπηρεσία της Αυτής Μεγαλειότητος, όπως και ο Λόρενς! Υπηρέτησε στην Ανατολή καθ’ όλη τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όπως και ο Λόρενς! Ομοφυλόφιλος, όπως και ο Λόρενς! Γνώριζε καλά τους Τούρκους, όπως και ο Λόρενς! Έγραψε τα απομνημονεύματά του, όπως και ο Λόρενς! Άλλαξε πολλές φορές ταυτότητα, όπως και ο Λόρενς! Ήταν δημοσιογράφος, όπως και ο Λόρενς! Το όνομά του: ΟΛΙΒΕΡ ΜΠΟΛΝΤΟΥΗΝ!
Καταγόμενος από αριστοκρατική οικογένεια ο Όλιβερ υπηρέτησε το Αρμενικό Ζήτημα όπως ο Λόρενς υπηρέτησε τους Άραβες. Γεννημένος την 1η Μαρτίου του 1899 στο Σαιντ Έρμινς Μένσιονς, στα βορειοδυτικά του Λονδίνου ήταν το πρώτο από τα οκτώ αγόρια της οικογένειας, εκ των οποίων τα δύο γεννήθηκαν νεκρά. Οι γονείς του Στάνλεϋ και Λούση (Σίσυ) Ρίντσντεϊλ εγκαταστάθηκαν στο Mπιούντλεη, του Γουορκεστερσάιρ στη δυτική περιοχή Μίντλαντς στην Αγγλία. Η οικογένεια δραστηριοποιήθηκε στο χώρο της βιομηχανίας και κατάφερε να αποκτήσει περιουσία. Ο παππούς Άλφρεντ διοικούσε τη βρετανική σιδηροδρομική εταιρεία, ενώ συναναστρεφόμενοι με την Αυλή της Αγγλίας, οι Μπόλντουην είχαν συγγενικούς δεσμούς με τους Κίπλινγκ. Ωστόσο, ο Όλιβερ επηρεάστηκε πολύ από το θάνατο του εξαδέλφου του Τζον, ο οποίος σκοτώθηκε στο μέτωπο του πολέμου το Σεπτέμβριο του 1915. Οι σχέσεις του με τον πατέρα του Στάνλεϋ ήταν δύσκολες, διακατέχονταν μεν από σεβασμό, αλλά υπήρξε μια αυστηρότητα και μια τραχύτητα σύμφωνα με τα βρετανικά κοινωνικά πρότυπα των νοσταλγών της βικτωριανής εποχής. Ο Στάνλεϋ, συντηρητικός βουλευτής της Βουλής των Κοινοτήτων ήταν ωστόσο ανοιχτόμυαλος. «Θα μπορούσε κάλλιστα να γίνει ένας έξοχος Πρωθυπουργός των Εργατικών», θα έλεγε αργότερα ο Όλιβερ, όντας πλέον και ο ίδιος μέλος του κόμματος των Εργατικών.
Στρατιώτης στη Γαλλία κατάσκοπος στην Ανατολή Ο Όλιβερ ήταν επίσης παθιασμένος με το θέατρο. Απομνημόνευε και απήγγειλε Σαίξπηρ, καθώς στα κείμενα του πατέρα της βρετανικής λογοτεχνίας έβρισκε έμπνευση, η οποία τον γλύτωσε από την τρέλα στην Αρμενία. Εισήλθε στο ΕΤΟΝ1, το οποίο εγκατελειψε σύντομα λόγω της ανυπότακτης ιδιοσυγκρασίας του. Το Μάιο του 1916 εισήλθε στο στρατό, στο τάγμα των δόκιμων αξιωματικών στο Κέιμπριτζ. Αργότερα, κατετάγη στο περίφημο σώμα της Ιρλανδικής φρουράς με το βαθμό του έφεδρου υπολοχαγού έως το Μάιο του 1918. Ένα μήνα αργότερα, άφησε επιτέλους την Αγγλία για το μέτωπο της Γαλλίας στην Μπερλ ο Μπουά, Πα ντε Καλέ, ακολούθως κατά μήκος της γερμανικής γραμμής Χίντενμπουργκ, η οποία τελικά υποχώρησε τη νύκτα της 8ης προς την 9η Οκτωβρίου 1918, μερικές εβδομάδες πριν την ανακωχή της 11ης Νοεμβρίου 1918. Έλαβε το βαθμό του ταγματάρχη και επέστρεψε στην Αγγλία στις 2 Νοεμβρίου 1918, προτού ξαναφύγει για το μέτωπο στο Σαρλερουά, όπου και έγινε μάρτυρας των αντιπαραθέσεων μεταξύ των γερμανικών στρατευμάτων και των ακροαριστερών Σπαρτακιστών. Εισήλθε στις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες όπου και έμεινε έως το καλοκαίρι του 1920, πριν αναχωρήσει για την Αλγερία. Έλαβε άνωθεν εντολή να πάει ως κατάσκοπος στη Ρωσία των Μπολσεβίκων. Τον Αύγουστο του 1920 πήρε το πλοίο έως τη Μάλτα και αποβιβάστηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Η «αρμενική» περιπέτειά του, άρχιζε στη γη των Φαραώ!!
Αποστολή στο Ερεβάν Στο Σαβόι Παλλάς, ένα κομψό ξενοδοχείο, ήλθε σε επαφή με τον Αλεξάντρ Χατισιάν, τέως Πρωθυπουργό της Αρμενικής Δημοκρατίας, ο οποίος επιστρέφοντας από μια περιοδεία στη Δύση προκειμένου να λάβει πιστώσεις υπέρ της Αρμενίας, σταμάτησε στην Αίγυπτο προτού επιστρέψει στην αναγεννημένη Αρμενία. Κατά την αναχώρησή του, η άνεση των τρόπων του νεαρού Μπόλντουην τον πάγωσαν και τον εξέπληξαν. «Διάβασα στον Τύπο ότι στην Αρμενία γίνονται μάχες και ότι οι Αρμένιοι βάλλονται ανηλεώς» του απευθύνθηκε στα γαλλικά ο «αυθάδης» νέος με την προσθήκη: «Θα ήθελα να βρίσκομαι εκεί όπου υπάρχει πόλεμος και περιπέτεια και να συμπαρασταθώ στο πλευρό των συμπατριωτών σας». Αντιμέτωπος με τη δυσπιστία του Αρμένιου ηγέτη, ο Όλιβερ επανήλθε την επομένη εφοδιασμένος αυτή τη φορά με ένα πιστοποιητικό υπογεγραμμένο από το λόρδο Αλενμπάι, τον υψηλόβαθμο Βρετανό Κυβερνητικό Επίτροπο στην Αίγυπτο. Του απέδειξε, επίσης, ότι είναι ο γιος του Βρετανού υπουργού Οικονομικών, Στάνλεϋ Μπόλντουην. Ο Χατισιάν άλλαξε στάση και του πρότεινε να τον ξανασυναντήσει στο ξενοδοχείο «Τοκατλιάν» της Κωνσταντινουπόλεως με σκοπό να εισέλθουν μαζί στην Αρμενία, ταξιδεύοντας με το πλοίο έως το λιμάνι του Μπατούμ της Γεωργίας. Φθάνοντας στην Αρμενία το Σεπτέμβριο του 1920, ο Μπόλντουην απογοητεύθηκε γρήγορα: χάος, πόλεμος, λιμός. Η εικόνα της χώρας ήταν εξίσου σκοτεινή όπως οι κάκιστες συνθήκες του Βερντέν2, σαν να μην είχε λήξει ο πόλεμος εδώ στον Καύκασο. «Επέστρεψε σπίτι σου, μην συνεχίζεις!!», τον παρότρυνε μια εσωτερική φωνή. Σκέφθηκε όμως, ότι πιθανώς η συνάντησή του με τον Χατισιάν να ήταν προμελετημένη από το βρετανικό επιτελείο. Ο Όλιβερ έχοντας ως αποστολή να κάνει τα πάντα ώστε να έλθει σε επαφή με την αρμενική Κυβέρνηση και να τη βοηθήσει, ενισχύοντας την κατασκόπευση της ανόδου του κομμουνισμού στον Καύκασο, όφειλε να μείνει. Την εποχή αυτή, οι Βρετανοί -νικητές του πολέμου- κυριαρχούσαν λίγο έως πολύ στις τρεις Δημοκρατίες του Καυκάσου και ο εμφύλιος πόλεμος μαινόταν πάντα στη Ρωσία. Στο Ερεβάν βρισκόταν ο συνταγματάρχης Χάσκελ, επικεφαλής της βρετανικής αποστολής για λογαριασμό των συμμάχων. Με απόφαση του τότε υπουργού Αμύνης, Ρουπέν Ντερ Μινασιάν, ο Όλιβερ διορίστηκε εκπαιδευτής στο πεζικό με το βαθμό του συνταγματάρχη και συνεργάστηκε με τον Ασότ Τσαχατουνί.
Σύνδεση με την Αρμενική Επαναστατική Ομοσπονδία Καθ’ όλη τη διάρκεια του φθινοπώρου, ο Όλιβερ Μπόλντουην ήταν μάρτυρας των αρμενικών ηττών έναντι της κεμαλικής Τουρκίας, των εργασιών ανοίγματος υπογείων στοών των Μπολσεβίκων για την επικοινωνία των οχυρωμάτων με τον εξασθενισμένο και αποθαρρημένο αρμενικό στρατό, το ξεκαθάρισμα των αρμενο-αζερικών λογαριασμών στην περιοχή και την εγκατάλειψη της Αρμενίας εκ μέρους των Συμμάχων, παρά το γεγονός ότι είχαν υπογράψει τη Συνθήκη των Σεβρών τρεις μήνες νωρίτερα. Επίσης, όταν η Αρμενία σοβιετοποιήθηκε στις 2 Δεκεμβρίου 1920, αποφάσισε να παραμείνει στο Ερεβάν. Στην Αρμενία εκείνη την περίοδο είχαν παραμείνει μόνο πέντε ξένοι, ανάμεσα στους οποίους ο συνταγματάρχης Μπόλντουην. Παρά τις δεσμεύσεις της Μόσχας, οι συλλήψεις και οι φυλακίσεις των αντιφρονούντων στο σοβιετικό καθεστώς άρχισαν στις 6 Δεκεμβρίου. Στις 8 Δεκεμβρίου ήρθε η σειρά του. Βρέθηκε στη φυλακή ανάμεσα σε πολλούς μαχητές τασνάκ. Παρακολουθούσε αδύναμος την εφαρμοζόμενη πλήρη βαναυσότητα της αρμενικής Τσέκα3 του αρμενικού Κομμουνιστικού Κόμματος, η οποία καθαίρεσε τους τασνάκ ως αντίποινα για την εκκαθάριση των κομμουνιστών κατά τη διάρκεια των αναταραχών της 1ης Μαΐου του 1920, οι οποίες κατεστάλησαν από τις μονάδες του τακτικού στρατού των Αρμενίων της Τουρκίας, οδηγούμενες από τον στρατηγό Σεμπούχ. Εντυπωσιασμένος ο Όλιβερ δημοσίευσε σε μια εφημερίδα κείμενο σχετικά με τη γενναία αντίσταση και το κουράγιο των τασνάκ, οι οποίοι παρά τα βασανιστήρια δεν ομολογούσαν και συνέχιζαν να αψηφούν το καθεστώς. Ο Όλιβερ μυήθηκε στη φυλακή και προσχώρησε στο κόμμα δίνοντας τον όρκο των τασνάκ. Αργότερα άλλωστε θα αφιέρωνε σε αυτό, το βιβλίο του «Konyetz», το οποίο δημοσίευσε το 1924 με το ψευδώνυμο Μάρτιν Χούσινγκτρι και υπότιτλο: «Στο Τασνακτσουτιούν της Δευτέρας Διεθνούς, με μεγάλο θαυμασμό και ευχαριστίες για τις 18 Φεβρουαρίου 1921». Πέρασε τα Χριστούγεννα του 1920 στη φυλακή και αποφυλακίσθηκε στις 12 Ιανουαρίου 1921, αλλά παρέμεινε ελεύθερος υπό όρους στο Ερεβάν, ενώ του απαγόρευσαν την έξοδό του από τη χώρα. Έτσι, του δόθηκε η ευκαιρία να πλημμυρίσει από χαρά για την εξέγερση της 18ης Φεβρουαρίου 1921. Παντού άκουγε τις κραυγές «Αρμενία, Αρμενία» αλλά ακολουθώντας τη συμβουλή του Σιμόν Βρατσιάν, του προέδρου της Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας, εγκατέλειψε την Αρμενία με κατεύθυνση την Τουρκία, συνοδευόμενος από έναν οδηγό τασνάκ, ο οποίος καταγόταν από την Τουρκία και ήταν εφοδιασμένος με πλαστά έγγραφα. Κατά τη διαφυγή του συνελήφθη εκ νέου από τους Τούρκους κοντά στο Καρς. Οι Τούρκοι στρατιωτικοί τον κατηγόρησαν ως κατάσκοπο των Βρετανών αλλά παρά τις σκληρές συνθήκες φυλακίσεώς του δεν είπε τίποτα σχετικά με τις δραστηριότητές του. Μετά από τετράμηνη κάθειρξη επανέκτησε την ελευθερία του χάρη στη μεσολάβηση του εκπροσώπου της Near East Relief. Επέστρεψε στο Λονδίνο τον Ιούνιο του 1921, αλλά εξακολουθούσε να βοηθά την Αρμενία. Έγινε ταμίας της επιτροπής των Τασνάκ του Λονδίνου και συνδέθηκε φιλικά με τον Ζιράιρ Μισακιάν, ιθύνοντα των τασνάκ στην αγγλική πρωτεύουσα έως την επαύριον του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου. Ο Όλιβερ μετέβη στη συνδιάσκεψη της Λοζάνης στο πλευρό της αρμενικής αντιπροσωπείας. Αυτό δεν άρεσε πολύ στους Άγγλους. Είχαν άλλωστε ήδη μια κακή ανάμνηση από την παρουσία του Λόρενς της Αραβίας στην αραβική αντιπροσωπεία υπό την ηγεσία του πρίγκηπος Φεϊζάλ, στη συνδιάσκεψη ειρήνης στο Παρίσι το 1919. Αλλά ο Όλιβερ τα αψήφησε όλα, διαπραγματεύθηκε για λογαριασμό των Αρμενίων, πηγαινοερχόταν μεταξύ της φιλοτουρκικής βρετανικής αντιπροσωπείας -στην οποία πάντως συγκαταλέγοντο οι φίλοι του- και της αρμενικής αντιπροσωπείας, στην οποία απαγορεύθηκε η είσοδος στη συνδιάσκεψη εξ’ αιτίας του «όχι» των μόλις ανερχομένων στην εξουσία Κεμαλιστών. Οι διπλωματικές διεργασίες τελείωσαν την άνοιξη του 1923 και μερικές ημέρες μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λοζάνης (24 Ιουλίου 1923), ο Στάνλεϋ Μπόλντουην εχρίσθη Πρωθυπουργός της Αγγλίας. Ήταν πολύ αργά για την Αρμενία, ο κύβος είχε πλέον ριφθεί!! Απογοητευμένος ο Όλιβερ κατέγραψε και διηγήθηκε την περιπέτειά του στην Αρμενία στο τιτλοφορούμενο βιβλίο του: «Έξι φυλακές και δύο Επαναστάσεις - 1925». Κατόπιν εξελέγη βουλευτής των Εργατικών στη Βουλή των Κοινοτήτων το 1929. Εγκαταστάθηκε με το φίλο του Τζώνυ Μπόιλ στην Οξφορντσάιρ και δούλευε ως δημοσιογράφος στην Ντέιλι Τέλεγκραφ. Δραστηριοποιήθηκε προς όφελος των λογοτεχνικών και κοινωνικών έργων, αγωνίσθηκε εναντίον του φασισμού και υποστήριξε τα δικαιώματα των γυναικών. Επειδή ο κίνδυνος του φασισμού αυξανόταν στην Ευρώπη ετέθη εκ νέου στην υπηρεσία του βρετανικού στρατού, όταν ξέσπασε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος. Απεσπάσθη στην Αίγυπτο και την Αιθιοπία, ανέλαβε τα περιφερειακά σχέδια των Συμμάχων έναντι του Βερολίνου και της Μόσχας -τους συνυπογράψαντες το γερμανο-σοβιετικό σύμφωνο- βάσει των οποίων θα χτυπούσαν τις πετρελαιοπηγές του Μπακού για να εμποδίσουν τους Γερμανούς να εκμεταλλευτούν το πετρέλαιο της Κασπίας των σοβιετικών συμμάχων τους. Τότε ήρθε σε επαφή με τον Ζιράιρ Μισακιάν για να προτείνει στην Αρμενική Επαναστατική Ομοσπονδία να συμμετάσχει στη στρατιωτική επιχείρηση, αλλά αυτό απαιτούσε τη συνεργασία των τασνάκ με την Τουρκία -αναμφίβολα κομβική χώρα για τις επίγειες επιθετικές επιχειρήσεις- πράγμα το οποίο θα επέτρεπε στους Συμμάχους να βγάλουν την Τουρκία από την ουδετερότητά της. Όταν ελέχθη το «όχι» της Α.Ε.Ο. από το στόμα του Ζιράιρ Μισακιάν, οι σύμμαχοι είχαν προ πολλού τακτοποιήσει αυτά τα περιφερειακά σχέδια. Μετά τον πόλεμο, ο Όλιβερ δεν ασχολήθηκε πλέον με το Αρμενικό Ζήτημα. Ανέλαβε γενικός κυβερνήτης των νήσων Λίγουορντ το 1948, αφού επανακατέβαλε τη θέση του στη Βουλή των Κοινοτήτων και με το θάνατο του πατέρα του εντάχθηκε στη Βουλή των Λόρδων. Δέκα χρόνια αργότερα, την 1η Αυγούστου του 1958, ο Όλιβερ Μπόλντουην έσβησε στο νοσοκομείο Μάιλ Εντ στο Στέπνεϊ σε ηλικία 59 ετών, λόγω χρόνιας γαστρίτιδας.
1899-2012. Πέρασαν 113 χρόνια από τότε που ο μικρός Όλιβερ ήρθε στον κόσμο ανίκανος να φαντασθεί ότι το πεπρωμένο του θα διασταυρωνόταν με αυτό των Αρμενίων, στους οποίους απομένει πλέον να διατηρήσουν τη μνήμη του ...«Λόρενς της Αρμενίας».
Σημειώσεις: 1) Κολέγιο ΕΤΟΝ: Ανεξάρτητο βρετανικό σχολείο αρρένων ηλικίας 13 έως 18 ετών. Ιδρύθηκε το 1440 από το βασιλιά Ερρίκο τον VI. 2) Βέρντεν: πόλη της Γαλλίας, θέατρο πολύνεκρων μαχών το 1916 μεταξύ Γάλλων και Γερμανών. 3) ΤΣΕΚΑ: είναι η πολιτική αστυνομία η οποία δημιουργήθηκε στις 7 Δεκεμβρίου 1917 υπό την αρχηγία του Felix Dzerjinski για να καταπολεμήσει τους εχθρούς του νέου καθεστώτος των μπολσεβίκων. Η οργάνωσή του επικεντρώθηκε και όφειλε να βοηθά τα τοπικά σοβιέτ. Το Φεβρουάριο του 1922 αντικαταστάθηκε από την Guepeou. Πηγή: Nouvelles d’ Armenie. |