|
 Ζακ Νταματιάν
Οκτώβριος- Δεκέμβριος 2016, τεύχος 91
Στα μέσα του 9ου π.Χ. αιώνα, η χώρα του «Ναϊρί» μαστίζεται από εσωτερικές διαμάχες μεταξύ των φατριών. Στο περιβάλλον αυτό, γύρω στο 860 π.Χ., αναδεικνύεται η μορφή του Αραμέ που παγιώνει την εξουσία του στην περιοχή του Αϊραράντ, στο αρμενικό οροπέδιο. Αποκρούει τις επιθέσεις των Ασσυρίων και θέτει ισχυρές βάσεις για τη θεμελίωση ενός αρμενικού βασιλείου, του Ουραρτού. Η ονομασία αυτή συναντάται στις ασσυριακές πηγές. Προφανώς προέρχεται από το βιβλικό όρος Αραράτ. Ο Ηρόδοτος αναφέρει τους «Ουραρτινούς» ως Αλαρόδιους.
Η χώρα, στα γραπτά των αρμενίων βασιλιάδων της εποχής, αποκαλείται και Πιαϊνιλί.
Το νέο κράτος έχει να αντιμετωπίσει εχθρικές επιδρομές αλλά κυρίως τις ασσυριακές επιθέσεις. Έτσι, ο Βασιλικός Οίκος δημιουργεί στρατό 50 χιλιάδων μαχητών. Σε περίοδο ειρήνης, οι στρατιώτες εγκαθίστανται σε κάστρα, οχυρά και συνοριακά φυλάκια, κάποια από τα oποία σώζονται μέχρι σήμερα ως δείγματα της σπουδαίας αρχιτεκτονικής των Ουραρτινών. Οχυρωματικά έργα υπήρχαν και στο εσωτερικό της χώρας. Ο στρατός ήταν εξοπλισμένος με ατσαλένια σπαθιά, τσεκούρια, ξιφολόγχες, μεταλλικές πανοπλίες, χάλκινες ασπίδες και κράνη. Είχε ιππικό και διέθετε τμήματα τοξοβόλων και ακοντιστών. Στον πόλεμο συνεπικουρείται από τα πριγκιπικά στρατεύματα και συχνά από συμμαχικές δυνάμεις.
Η θρησκεία χαρακτηριζόταν από τη λατρεία ενός πλήθους ανωτέρων και κατωτέρων θεοτήτων. Στην κορυφή της ιεραρχίας ήταν ο Σιβινί, ο θεός της φύσης, κι ο Τεϊσεπά, ενώ ο ύψιστος στο Πάνθεον ήταν ο θεός της δημιουργίας, ο Χαλδί, τον οποίο οι Ουραρτινοί θεωρούσαν και γενάρχη τους. Η σύζυγός του και ανώτατη θεά ήταν η Ουαρουπαϊνί, θεά της γονιμότητας και προστάτιδα των τεχνών. Οι Ουραρτινοί έκαναν θυσίες και έχτιζαν επιβλητικούς ναούς προς τιμή των θεών τους. Χαρακτηριστικός είναι ο ναός αφιερωμένος στον Χαλδί, χτισμένος στο πνευματικό κέντρο Μουσασίρ. Η ναοδομία του ξεφεύγει από το ανατολικό μοτίβο και εμφανίζει ελληνικές επιρροές.
Η διοίκηση γενικά βασίζεται στην οικογενειοκρατία. Η βασιλική εξουσία είναι απολυταρχική και μεταβιβάζεται από τον πατέρα στο μεγάλο γιο. Τον Αραμέ διαδέχεται ο Λουτιμπρί. Ακολουθούν ο Σαρτουρί ο Α’ και ο Ισπουχινί, ο οποίος ανέβηκε στο θρόνο σε αρκετά προχωρημένη ηλικία. Απωθούν τις ασσυριακές επιθέσεις και ισχυροποιούν τη γεωστρατηγική θέση του κράτους, προσθέτοντας νέα εδάφη στη χώρα. Ο Σαρτουρί ιδρύει νέα πρωτεύουσα, την καστροπολιτεία Τουσπά, στη νοτιοδυτική όχθη της λίμνης Βαν. Τα ασσυριακά που χρησιμοποιούνταν έως τότε στα γραπτά αντικαθίστανται από τη γλώσσα των Χουρητών*. Στα γράμματα η σφηνοειδής γραφή «αρμενοποιείται» στη μορφή και το συλλαβικό σύστημα απλοποιείται.
Ο βασιλιάς Mενουά ενισχύει τις θέσεις στο βορρά και κατασκευάζει μεγάλα αρδευτικά έργα που θα ολοκληρωθούν από τους διαδόχους του. Ορισμένα από αυτά λειτουργούν μέχρι τις μέρες μας. Με τις κατακτήσεις τους οι Ουραρτινοί ελέγχουν τους εμπορικούς δρόμους μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Ο πρωτότοκος γιος του Ινουσπουά αποτυγχάνει ως ηγέτης. Παραιτείται του θρόνου και γίνεται αρχιερέας στο ναό του θεού Χαλδί, στο Μουσασίρ.
Το βασίλειο φτάνει στη μεγαλύτερη ακμή του την περίοδο της ηγεμονίας του Αρκιστί του Α’, του νεότερου γιου του Μενουά. Ήταν σπουδαίος στρατηλάτης και οξυδερκής πολιτικός άρχοντας. Η στρατιωτική του ικανότητα και η υπεροχή προς τον σπουδαίο αντίπαλό του, τον ασσύριο στρατηγό Τουρτάν Σαμσελούχ, αναγνωρίζεται με επιγραφή στη σουμεριακή πόλη Μπορσίπα. Στην επικράτειά του συμπεριλαμβάνει το Ντάικ, περιοχή πλούσια σε μεταλλορυχεία. Η μεταλλοτεχνία ήταν ιδιαίτερα ανεπτυγμένη στο Ουραρτού, καθώς και η κατασκευή και εμπορία όπλων και εργαλείων.
Με σφηνοειδή επιγραφή του Αρκιστί το 782 π.Χ., που διασώζεται σε βράχο στα ερείπια της αρχαίας πόλης, βεβαιώνεται η ημερομηνία ίδρυσης του Ερεπουνί (Ερεβάν), μιας από τις αρχαιότερες πρωτεύουσες της Ευρώπης. Εκεί σήμερα λειτουργεί αρχαιολογικός χώρος. Με τις γραφές τους οι μονάρχες του Ουραρτού ενημέρωναν το λαό για τα έργα τους και τις στρατιωτικές τους επιτυχίες. Έχουν διασωθεί περίπου 600 δείγματα σφηνοειδούς γραφής, καθώς και 1500 περίπου ιερογλυφικά αυτής της εποχής. Η γραμματοσειρά τους στην περίοδο του Ουραρτού αποτελείται από 300 σύμβολα. Οι ειδικοί δεν έχουν καταφέρει να τα αποκρυπτογραφήσουν.
Η επιτυχημένη πορεία συνεχίστηκε από τον Σαρτουρί Β’ και στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Ρουσσά του Α’. Η κατάσταση αλλάζει το 715 π.Χ., όταν ο στρατός του ηττάται από τους Κιμμέριους. Οι Ασσύριοι εκμεταλλεύονται την περίσταση και εισβάλλουν στις νότιες επαρχίες. Η Μουσασίρ λεηλατείται και ο ναός καταστρέφεται. Εκεί υπήρχε μεγάλη ποσότητα χρυσού και ασημιού, όπως μαρτυρά ο βασιλιάς των Ασσυρίων, Σαργκόν. Ήταν ένα μέρος μόνο, από τον τεράστιο πλούτο των Ουραρτινών. Ο Ρουσσά αυτοκτονεί. Ο διάδοχός του, ο Αρκιστί ο Β’, αποκαθιστά την τάξη. Ανακτά τα εδάφη και ισχυροποιεί το κράτος. Προχωρά σε κατασκευαστικά έργα και οργανώνει αθλητικούς αγώνες στους οποίους μετέχει και ο ίδιος.
Το 680 π.Χ., ο ασσύριος βασιλιάς Ασαραδδών ο 8ος σημειώνει σε γραπτά του ότι οι αδερφοί του, Ατραμελίκ και Σαρασάρ, αφού σκότωσαν τον πατέρα τους Σενεκερίμ, κατέφυγαν στο Ουραρτού. Ο ισχυρισμός αυτός ενισχύεται και από τον αρμένιο ιστορικό του 5ου μ.Χ. αιώνα, Μοβσές Χορενατσί. Αναφορά, με παραλλαγές, υπάρχει και στο αρμενικό μεσαιωνικό έπος του «Δαβίδ από το Σασούν».
Το έτος αυτό ανεβαίνει στο θρόνο ο Ρουσσά ο Β’. Στα πρώτα χρόνια μετά την ενθρόνισή του αναχαιτίζει τις επιδρομές των Κιμμερίων και των Σκυθών. Συνεχίζει το πολιτιστικό έργο των προκατόχων του. Ιδρύει την καστροπολιτεία Τεϊσεπαϊνί, στην αριστερή όχθη του ποταμού Χραζτάν. Στα κτίριά της υπάρχουν πολύχρωμες τοιχογραφίες. Ευρήματα ανασκαφών στην περιοχή αυτή, που σήμερα ονομάζεται «Γκαρμίρ Πλουρ» (Κόκκινος Λόφος), μας δίνουν πληροφορίες για την καθημερινότητα των Ουραρτινών, τις τεχνικές διακόσμησης των κτισμάτων, την καλλιέργεια γεωργικών προϊόντων και την παρασκευή κρασιού. Χειροποίητα αντικείμενά τους εξάγονταν στην Ελλάδα και την Ιταλία. Πωλούσαν ξυλεία στη Αίγυπτο. Ιδιαίτερα εξελιγμένη στη χώρα ήταν επίσης η γλυπτική και η τεχνική λάξευσης της πέτρας.
Ακολουθούν δύο ηγεμόνες με το όνομα Σαρτουρί και η βασίλισσα Εριμένα και ο Ρουσσά ο Γ’. Η παρακμή έχει αρχίσει. Οι μηδικές και βαβυλωνιακές επιδρομές αποδεικνύονται καταστροφικές για το Βασίλειο του Βαν. Το 590 π.Χ. η πρωτεύουσα Τουσπά πέφτει στα χέρια των Μήδων. Η Τεϊσεπαϊνί πυρπολείται μετά από νυχτερινή επίθεση Σκυθών και τοπικών φύλων. Με την εκθρόνιση του τελευταίου βασιλιά Ρουσσά Δ’ περίπου το 585 π.Χ., καταλύεται οριστικά το Ουραρτού.
Η πτώση του Βασιλείου του Βαν σηματοδοτεί την απαρχή μιας νέας πορείας στο αρμενικό οροπέδιο. Τα επόμενα χρόνια εμφανίζονται νέες δυνάμεις στη χώρα. Στην ουσία έχουν τεθεί τα ισχυρά θεμέλια για ένα αρμενικό κράτος με σπουδαίο πολιτισμό και ιδιαίτερη γεωγραφική θέση, στο σταυροδρόμι δύο ηπείρων.
Ο δρόμος στο πέρασμα των αιώνων θα είναι στρωμένος με αγκάθια και ο λαός θα περάσει φοβερές κακουχίες από τους κατακτητές. Ωστόσο, χάρη στην ισχυρή του θέληση, θα επιβιώσει.
*Χουρήτες: λαός που ανέπτυξε κρατική οργάνωση και πολιτισμό στο αρμενικό οροπέδιο κατά τη 2η χιλιετία π.Χ.
|
