Είναι τρελοί αυτοί οι Ρωμαίοι!

Ρικάρντο Γεργκανιάν

«Έσβησα, με μια κοντυλιά, τις επικίνδυνες κατακτήσεις, όχι μονάχα της Μεσοποταμίας, όπου δεν θα μπορούσαμε να είχαμε κρατηθεί, αλλά και της πολύ απόκεντρης και μακρινής Αρμενίας, που διατήρησα μόνο σαν υποτελές κράτος». Αν και εξάγεται από ένα ιστορικό μυθιστόρημα^*, η φράση αυτή, που αποδίδεται στον αυτοκράτορα Αδριανό το έτος ανάληψης της εξουσίας, το 117 μ.Χ., συνοψίζει σχεδόν το σύνολο της κρατικής πολιτικής της Ρώμης σε σχέση με την Αρμενία.

Γιατί μια αυτοκρατορία μήκους 5.000 χιλιομέτρων που εκτείνεται σε τρεις ηπείρους —από την Ιβηρική Χερσόνησο μέχρι τον Δούναβη, τα Βαλκάνια και τη Μικρά Ασία, και από τη Βόρεια Αφρική μέχρι τη Μέση Ανατολή— να μην θέλει να προσαρτήσει επίσης την Αρμενία;

Εάν, κατά τη διάρκεια των χιλίων χρόνων ρωμαϊκής εξουσίας, η Αρμενία προσαρτήθηκε ως επαρχία στην αυτοκρατορία μόνο για τρία έτη —από το 114 έως το 117 μ.Χ.— υπό την κυριαρχία του Τραϊανού, γιατί να μην θέλουν να την κρατήσουν εντός των ορίων του ρωμαϊκού κόσμου; Για τον «εκκεντρικό και μακρινό» της χαρακτήρα;

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στα μάτια των Ρωμαίων η Αρμενία είναι εκκεντρική όσο και απομακρυσμένη. Εάν εξακολουθεί σήμερα να φαίνεται έτσι σε μεγάλο μέρος του κόσμου, δεν βλέπουμε κανέναν λόγο να μην ήταν έτσι και εκείνη την εποχή.

Εδώ που τα λέμε, δύσκολα μας ξεπερνά κανείς σε εκκεντρικό χαρακτήρα...

- - -

Οι Πάρθοι θέλουν μια ανεξάρτητη Αρμενία μέσα στα φυσικά της όρια. Το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι ότι τον θρόνο της χώρας τον καταλαμβάνει ένας πρίγκιπας της βασιλικής δυναστείας των Πάρθων, δηλαδή ένας εκ των Αρσακουνί (Αρσακιδών).

Από την πλευρά της, η Ρώμη θέλει μια αυτόνομη Αρμενία αλλά υπό την προστασία της. Ελάχιστα την ενδιαφέρει ποιος καταλαμβάνει τον θρόνο. Αρκεί να είναι πιστός στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και να τιμά τον αυτοκράτορά της, από τον οποίο θα λάβει το στέμμα και ο οποίος θα εγκρίνει τη βασιλεία του.

Και οι Αρμένιοι; Μια ματιά στα δεδομένα της εποχής μάς επιτρέπει να διαβεβαιώσουμε ότι στην αρχή —όταν οι Πάρθοι αποτελούσαν πραγματική απειλή— διατηρούσαν ευνοϊκή στάση απέναντι στη Ρώμη. Αργότερα, οι περισσότερες φεουδαρχικές οικογένειες στράφηκαν στους ανατολικούς γείτονες, που τελικά όρισαν τον Ντρταντ I (Τιριδάτη), έναν από τους αδελφούς του Πάρθου βασιλιά Βαγάρς, ως τον πρώτο βασιλιά της δυναστείας των Αρσακουνί στην Αρμενία.

Φυσικά, η Ρώμη δεν έμεινε με σταυρωμένα χέρια απέναντι σε αυτό το νέο casus belli.

Ο Νέρων, που προφανώς δεν ήταν ο παράφρων που βλέπουμε στις κινηματογραφικές ταινίες αλλά ένας ικανός παίκτης στην εξωτερική πολιτική, στέλνει τον στρατηγό Κόρβουλο να βάλει τάξη.

Κατά τη διάρκεια των επόμενων τεσσάρων ετών, η Αρμενία αποτέλεσε πεδίο μάχης μεταξύ των δύο αυτοκρατοριών, έως ότου η συμφωνία της Ραντέα (κοντά στο Χαρπέρτ) τερμάτισε τον πόλεμο το έτος 63. Υπό έναν όρο: ο βασιλιάς Ντρταντ να αναγνωρίσει την υπεροχή της Ρώμης και να μετακομίσει εκεί, ώστε να παραλάβει το στέμμα του από τα χέρια του ίδιου του αυτοκράτορα. Στο τέλος των διαπραγματεύσεων, ο Ντρταντ και ο Κόρβουλο καταλήγουν αγκαλιασμένοι…

Οι Ρωμαίοι ιστορικοί Τάκιτος και Πλίνιος μας αφηγούνται την άφιξη του Ντρταντ στη Ρώμη και την τελετή στέψης του βασιλιά της Αρμενίας στο Φόρουμ, παρουσία πλήθους θεατών.

Πιστός στην πολιτική «άρτος και θέαμα», ο Νέρων διοργανώνει μερικά παιχνίδια στο ρωμαϊκό τσίρκο για να διασκεδάσει τον επιφανή επισκέπτη. Και ιδού, ο Ντρταντ θαμπώνει τους Ρωμαίους με τις ικανότητές του να χειρίζεται το δόρυ ενάντια σε άγρια θηρία...

Πριν φύγει για την Αρμενία, σε μια πράξη μεγάλης γενναιοδωρίας, ο Νέρων έδωσε στον Ντρταντ 50 εκατομμύρια σεστέρσια (ρωμαϊκό ασημένιο νόμισμα) και έναν σημαντικό αριθμό τεχνιτών και εργατών ώστε να βοηθήσουν στις εργασίες ανοικοδόμησης της πρωτεύουσας Αρντασάτ (Αρταξάτα) η οποία είχε καταστραφεί και είχε καεί από τους ρωμαϊκούς στρατούς στα χρόνια του πολέμου κατά των Πάρθων.

Αλλά δεν λείπει και η κριτική. Σε έναν κόσμο όπου η κυριαρχία της Ρώμης συνιστά τον κοινό παρονομαστή και δεν αποδέχεται την αντίθετη θέση των Αρμενίων απέναντί της, ο Τάκιτος είναι κατηγορηματικός: «Ένας λαός που δεν ξέρει τι είναι ελευθερία και στρέφεται στους Πάρθους για να τους ζητήσει αφέντη…».

Η επιρροή της Ρώμης στην ιστορία της Αρμενίας είναι τόσο μεγάλη που ξεπερνά τα όρια της παρούσας ανάλυσης. Αυτό που πρέπει να επισημανθεί είναι ότι χωρίς τη Ρώμη και χωρίς την ισορροπία δυνάμεων που αυτή αντιπροσώπευε, η Αρμενία θα είχε πιθανότατα απορροφηθεί από τους Πάρθους. Και ίσως να είχε εξαφανιστεί μαζί τους…

Συγκρίνοντας με τη σημερινή επικαιρότητα, οι αναγνώστες θα έχουν παρατηρήσει περισσότερες από μία ομοιότητες. Η σχέση παρελθόντος-παρόντος αποτελεί μια σταθερά: αυτή η παλαιά χώρα παραμένει η ίδια με τη σημερινή, μειωμένη στο ένα δέκατο, αλλά η ίδια.

Οι «τρελοί» Ρωμαίοι και οι Πάρθοι έχουν εξαφανιστεί. Όμως οι κίνδυνοι και οι απειλές που κρέμονται πάνω από την Αρμενία παραμένουν οι ίδιοι…

* M. Yourcenar, Αδριανού Απομνημονεύματα (19 η έκδοση), μτφρ. Ιωάννα Δ. Χατζηνικολή, εκδόσεις Βασδέκη, Αθήνα, 2012, σελ. 117.
** Ο διάσημος νικητής του βραβείου Νόμπελ Ειρήνης Fridtjof Nansen —φίλος και υπερασπιστής του αρμενικού λαού— επεσήμανε ότι το ορεινό ανάγλυφο της Νορβηγίας υπήρξε επίσης μία από τις αιτίες της υποταγής της επί πολλούς αιώνες στις ξένες δυνάμεις.

1. H. Pastermadjian, Ιστορία της Αρμενίας, από τις απαρχές της έως τη Συνθήκη της Λοζάνης (2η έκδοση), Βηρυτός, 1980.
2. Γάλλος ειδικός στις ανατολικές γλώσσες και πολιτισμούς, κάτοχος της έδρας των Αρμενικών στη Σχολή Ανατολίτικων Γλωσσών από το 1911 έως το 1937.
3. R. H. Barrow, Los Romanos, Fondo de Cultura Económica, Μεξικό, 1973.

Tweet

Share