Αραξή Απελιάν - Κολανιάν

Η Τουρκία αναγνώρισε επίσημα την Δημοκρατία της Αρμενίας το 1991, λίγο μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της, αλλά αρνήθηκε να συνάψει διπλωματικές σχέσεις. Η ιστορικά βεβαρυμμένη σχέση των δύο χωρών επιδεινώθηκε ακόμη περισσότερο λόγω του απελευθερωτικού πολέμου του Αρτσάχ στις αρχές της δεκαετίας του ’90, καθώς η Τουρκία έλαβε ξεκάθαρη θέση υπέρ του Αζερμπαϊτζάν. Το 1993 έκλεισε μονομερώς τα εναέρια και χερσαία σύνορά της με την Αρμενία. Το 1995, μετά από διεθνή πίεση αναγκάστηκε ν’ ανοίξει τα εναέρια σύνορα.

Οι πάγιες απαιτήσεις της Τουρκίας που διατυπώνονταν όλα αυτά τα χρόνια ήταν: η Αρμενία να αποδεχθεί ρητά τη Συνθήκη του Γκαρς του 1921 - που ουσιαστικά θα σήμαινε την αναγνώριση των παρόντων συνόρων μεταξύ Αρμενίας και Τουρκίας -, να παραιτηθεί από την επιδίωξη της διεθνούς αναγνώρισης της Γενοκτονίας του 1915 και να αναγνωρίσει ότι το Αρτσάχ ανήκει στην επικράτεια του Αζερμπαϊτζάν.

Εξάλλου, η επίσημα εκφρασμένη θέση ότι Τούρκοι και Αζέροι είναι «ένα έθνος σε δύο κράτη», επαναλαμβάνεται σε κάθε ευκαιρία, και δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνειών. Η εξομάλυνση των σχέσεων με την Αρμενία είναι άμεσα συνυφασμένη με την διευθέτηση του ζητήματος του Αρτσάχ. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι στους όρους που προαναφέρθηκαν προστέθηκε τελευταία και μία ακόμη απαίτηση, η δημιουργία του λεγόμενου «διαδρόμου του Ζανκεζούρ», που συνιστά ευθεία απειλή της εδαφικής ακεραιότητας της Αρμενίας.

Η Αρμενία από την πλευρά της, είχε εξ αρχής δηλώσει την ετοιμότητά της για άνοιγμα των συνόρων χωρίς προαπαιτούμενα, ανάπτυξη διπλωματικών σχέσεων, και διευθέτηση των όποιων εκκρεμών ζητημάτων στη συνέχεια, μέσω διαπραγματεύσεων.

Στα επόμενα χρόνια, δύο προσπάθειες προσέγγισης και συνεννόησης που έγιναν με πρωτοβουλία των ΗΠΑ, απέβησαν παντελώς ατελέσφορες: η πρώτη, το 1999-2000, με την συγκρότηση της λεγόμενης «Τουρκο-Αρμενικής Επιτροπής Συμφιλίωσης» (TARC) και η δεύτερη το 2009-2010, μέσω της λεγόμενης «ποδοσφαιρικής διπλωματίας», που έφθασε έως την υπογραφή δύο «Πρωτοκόλλων για την καθιέρωση διπλωματικών σχέσεων και την ανάπτυξη διμερών σχέσεων», τα οποία παρέμειναν κενό γράμμα και ακυρώθηκαν…

Τέλος, η πρόσφατη απροσχημάτιστη υποστήριξη και σύμπραξη της Τουρκίας με το Αζερμπαϊτζάν στον καταστροφικό πόλεμο που εξαπέλυσε εναντίον του Αρτσάχ στα τέλη του 2020, αναζωπύρωσε τις μνήμες της Γενοκτονίας, τον φόβο και την εύλογη δυσπιστία…

Είναι γεγονός ότι, η βαριά ήττα που υπέστη η Αρμενία τον Νοέμβριο του 2020 στον πόλεμο που κήρυξε το Αζερμπαϊτζάν εναντίον του Αρτσάχ, με τεράστιες απώλειες σε ανθρώπινες ζωές και σε εδάφη, η ταπεινωτική συνθηκολόγηση, κατόπιν ρωσικής διαμεσολάβησης, μετά από 44 μέρες αιματηρών μαχών, προκάλεσαν στη χώρα μια άνευ προηγουμένου κατάσταση αβεβαιότητας, αστάθειας και ανασφάλειας. Με έναν λαό καθημαγμένο, τις πολιτικές δυνάμεις βαθιά διχασμένες, και με μια εύθραυστη συμφωνία ειρήνης που άφησε πολλές εκκρεμότητες, η χώρα βρέθηκε μπροστά σε μια αδιέξοδη κατάσταση, αναζητώντας τρόπους αποκλιμάκωσης και αποκατάστασης της ασφάλειας και της σταθερότητας…

Μέσα σε αυτό το κλίμα, εντελώς απροσδόκητα και με ανεξήγητη σπουδή, αρχίζει να ξεδιπλώνεται η συζήτηση για συμφιλίωση… Σημάδια, για μια νέα προσπάθεια εξομάλυνσης των Αρμενο-Τουρκικών σχέσεων, άρχισαν να διαφαίνονται από τις αρχές του 2021, με σειρά θετικών δηλώσεων από τις δύο πλευρές. Ο πρωθυπουργός της Αρμενίας Νιγκόλ Πασινιάν, στις 6 Απριλίου, αναφερόμενος στην άμεση συμμετοχή της Τουρκίας στον πόλεμο των 44 ημερών κατά του Αρτσάχ, δήλωνε ότι, η Τουρκία οφείλει να αλλάξει την επιθετική της πολιτική έναντι της Αρμενίας, «για να εδραιωθεί η σταθερότητα και η ειρήνη στην περιοχή και να αποκατασταθούν οι οικονομικές σχέσεις». Λίγες μέρες αργότερα, ο Τούρκος πρόεδρος, εξέφραζε τη δυσφορία του για την αναγνώριση της Γενοκτονίας των Αρμενίων από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ στις 24 Απριλίου 2021, σχολιάζοντας όμως ταυτόχρονα ότι, η Τουρκία δεν έχει πρόβλημα με την Αρμενία και ότι «επιθυμεί την ανάπτυξη σχέσεων βάσει των αρχών καλής γειτονίας». Σε άλλη του δήλωση ο Ερντογάν αναφέρει ότι, μετά τον πόλεμο του Αρτσάχ, έχουν προκύψει «νέες ευκαιρίες» για την εδραίωση της ειρήνης και της σταθερότητας στην περιοχή και ότι, αν η Αρμενία αντιδράσει θετικά σε αυτές τις ευκαιρίες, τότε και η Τουρκία θα ανταποκριθεί…

Τον Οκτώβριο του 2021, η Αρμενία άνοιξε τον εναέριο χώρο της στις πτήσεις της Τουρκίας και του Αζερμπαϊτζάν, επιτρέποντας στις τουρκικές αεροπορικές εταιρείες να χρησιμοποιούν μια συντομότερη και φθηνότερη διαδρομή προς το Αζερμπαϊτζάν και τις άλλες δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας. Τον Δεκέμβριο, η Τουρκία εξέδωσε άδεια για πτήσεις τσάρτερ και ήδη μια τοπική αεροπορική εταιρεία εκτελεί πτήσεις μεταξύ Γερεβάν και Κωνσταντινούπολης.

Τον Δεκέμβριο του ’21 ανακοινώθηκε ο διορισμός αντιπροσώπων-διαπραγματευτών, ένας από κάθε χώρα, για την «άνευ προϋποθέσεων» έναρξη των συνομιλιών. Μέχρι σήμερα έχουν συναντηθεί δύο φορές, ενώ πραγματοποιήθηκε και συνάντηση των δύο υπουργών Εξωτερικών στο περιθώριο του Φόρουμ της Αττάλειας στις 12 Μαρτίου. Οι δύο άνδρες χαμογελώντας στις κάμερες μίλησαν για «εξομάλυνση χωρίς προϋποθέσεις» και εξέφρασαν την ικανοποίησή τους για την εξέλιξη των συνομιλιών…

Παράλληλα με την διαδικασία προσέγγισης Αρμενίας – Τουρκίας, άρχισε να ξεδιπλώνεται και μία δεύτερη - φαινομενικά ξεχωριστή αλλά άρρηκτα συνδεδεμένη με την πρώτη - διαδικασία συνομιλιών μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν. Στις 26 Νοεμβρίου 2021, διεξάγεται η πρώτη μετά τον πόλεμο συνάντηση του Αρμένιου πρωθυπουργού Νιγκόλ Πασινιάν και του Αζέρου προέδρου Ιλχάμ Αλίεφ, παρουσία του Ρώσου προέδρου Πούτιν στο Σότσι. Παρά την συνεχιζόμενη ένταση στα σύνορα, στο επίκεντρο των συνομιλιών είναι αφενός η οριοθέτηση των συνόρων Αρμενίας – Αζερμπαϊτζάν, και αφετέρου το άνοιγμα των εμπορικών και οδικών δικτύων και συγκεκριμένα «του διαδρόμου» που συνδέει το Αζερμπαϊτζάν μέσω της Αρμενίας με τον θύλακα του Ναχιτσιβάν. Ακολουθούν άλλες δύο συναντήσεις των Πασινιάν και Αλίεφ στις Βρυξέλλες, κατόπιν πρωτοβουλίας και διαμεσολάβησης του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας συνάντησης μάλιστα, στις 6 Απριλίου, οι δύο ηγέτες συμφώνησαν να προετοιμάσουν τις διαπραγματεύσεις για μια διμερή ειρηνευτική συμφωνία! Συμφώνησαν επίσης, έως τα τέλη Απριλίου, να συγκροτήσουν μια κοινή επιτροπή που θα ασχοληθεί με την οριοθέτηση των συνόρων Αρμενίας – Αζερμπαϊτζάν…

Τις εξελίξεις αυτές χαιρετίζει με ικανοποίηση η διεθνής κοινότητα… Μετά την εκκωφαντικά αδιάφορη στάση που είχαν κρατήσει Ευρωπαϊκή Ένωση και ΗΠΑ στη διάρκεια του πολέμου, τώρα με περιστασιακές παρεμβάσεις προτρέπουν και ενθαρρύνουν τον διάλογο. Το ίδιο πράττει και η Ρωσία, επιθυμία της οποίας είναι να διατηρήσει όσο το δυνατόν μεγαλύτερο έλεγχο στη διαδικασία και όχι μόνον. Άλλωστε, με δική της μεσολάβηση επιτεύχθηκε η παύση των εχθροπραξιών το 2020 και δική της ειρηνευτική δύναμη εγγυάται σήμερα την ασφάλεια των κατοίκων του Αρτσάχ. Από την άλλη, οι τεταμένες σχέσεις μεταξύ των τριών συμπροέδρων της ομάδας του Μινσκ - ΗΠΑ, Γαλλία, Ρωσία -, λόγω της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία δεν αφήνουν περιθώρια αισιοδοξίας για την επαναδραστηριοποίησή της. Το τραπέζι των διαπραγματεύσεων δεν είναι παρά η συνέχεια ή μία άλλη μορφή του πεδίου της μάχης. Η θετική έκβαση υπέρ της μιας ή της άλλης πλευράς εξαρτάται από την διαπραγματευτική ισχύ που διαθέτει η κάθε πλευρά, αλλά και από τις συνθήκες που επικρατούν στη συγκεκριμένη στιγμή.

Στη συγκεκριμένη στιγμή, λοιπόν, το Αζερμπαϊτζάν έχει ανακαταλάβει αρμενικά εδάφη του Αρτσάχ, κρατά ακόμη στις φυλακές Αρμενίους αιχμαλώτους πολέμου και αμάχους, παραβιάζει διαρκώς τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός, δυνάμεις του βάλουν σχεδόν καθημερινά εναντίον αμάχων, υποδομών και θέσεων του Αρτσάχ, τρομοκρατούν κατοίκους στις παραμεθόριες περιοχές, στα δε κατεχόμενα καταστρέφουν αρμενικά μνημεία αιώνων για να εξαφανιστεί κάθε ίχνος αρμενικής παρουσίας. Ταυτόχρονα, υποβάλλει πρόταση πέντε σημείων, που περιλαμβάνει την αμοιβαία αναγνώριση της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας, την αμοιβαία παραίτηση από εδαφικές διεκδικήσεις, την νομικά δεσμευτική υποχρέωση να μην προβούν οι πλευρές σε ανάλογες αξιώσεις στο μέλλον και φυσικά την οριοθέτηση των συνόρων. Τέλος επιδιώκει το άνοιγμα των δικτύων μεταφορών, και συγκεκριμένα του διαδρόμου που θα ενώνει το Αζερμπαϊτζάν με τον θύλακα του Ναχιτσεβάν στα δυτικά της Αρμενίας, κάτι που συνιστά ευθεία απειλή της εδαφικής ακεραιότητας της Αρμενίας.

Περνούμε στην Τουρκία, η οποία σπεύδει να δηλώσει ότι αναμένει από την Αρμενία να δεχτεί την πρόταση του Αζερμπαϊτζάν! Το άνοιγμα των συνόρων και των δικτύων μεταφορών, προσφέρει στην Τουρκία τη δυνατότητα εμβάθυνσης των περιφερειακών εμπορικών της σχέσεων και την επέκταση της επιρροής της στην κεντρική Ασία. Της προσφέρει την ευκαιρία να τονώσει την οικονομική δραστηριότητα στις φτωχές ανατολικές επαρχίες της, αλλά και να κατακλύσει την αρμενική αγορά με φθηνά καταναλωτικά αγαθά. Προσφέρει στον πρόεδρο της Τουρκίας μια σπάνια νίκη στην εξωτερική πολιτική και μια ευκαιρία για διεθνή αναγνώριση, καθώς επιδιώκει να εμφανιστεί ως σταθεροποιητικός παράγων στην περιοχή. Σε μια εποχή δε που έχει πέσει η δημοφιλία του, θα είναι μια σημαντική τόνωση του γοήτρου του.

Υπό αυτές τις συνθήκες, δυσκολεύεται κανείς να διακρίνει ποια θα είναι τα οφέλη της αρμενικής πλευράς. Είναι προφανές, ότι μια βολική «συνθήκη ειρήνης» με τους Αζέρους, το άνοιγμα των συνόρων και η διάνοιξη των δικτύων μεταφορών υπό ρωσική εγγύηση, σαφώς εξυπηρετούν τα συμφέροντα Τουρκίας, Αζερμπαϊτζάν και Ρωσίας, αλλά δεν διασφαλίζουν την ειρήνη, τη σταθερότητα και την ασφάλεια ούτε της Αρμενίας ούτε και του Αρτσάχ, για το καθεστώς του οποίου δεν γίνεται κουβέντα! Γιαυτό και είναι εύλογη η αντίδραση της αντιπολίτευσης, αλλά και οι διαμαρτυρίες εντός της Αρμενίας, εντός του Αρτσάχ, όπως και στις κοινότητες της διασποράς.  

Διακυβεύεται η ανεξαρτησία του Αρτσάχ, το δικαίωμα του λαού του στην αυτοδιάθεση ώστε να ζήσει ελεύθερα στην ιστορική του πατρίδα. Διακυβεύονται τα εθνικά συμφέροντα ολοκλήρου του έθνους και προσβάλλεται η αξιοπρέπειά του, όταν αποσιωπάται ή παρακάμπτεται η αναγνώριση της Γενοκτονίας, σαν να επρόκειτο για κάποιο ασήμαντο συμβάν… Δεν είναι μόνον τα 107 χρόνια άρνησης, είναι και το αίμα και οι απειλές εξόντωσης που και πάλι, μόλις χθες, εξαπολύονταν…

Σταθερή και βιώσιμη μπορεί να είναι μία συνθήκη ειρήνης όταν εδράζεται στην αλήθεια, την αξιοπρέπεια και την δικαιοσύνη. Τότε μόνον αποκαθίσταται η εμπιστοσύνη και το αίσθημα ασφάλειας.

Tweet

Share