Του Ρό­μπερ­τ Φι­σκ

Με­τά­φρα­ση: Α­γαβ­νή Κα­ϊ­τα­ντζιάν

Oκτώβριός - Δεκέμβριός 2012 τεύχος 75

Ανα­κα­λύ­φθη­κε πρό­σφα­τα δεί­χνει α­ξιω­μα­τι­κούς του Κάι­ζερ σε σκη­νή της τουρκικής θη­ριω­δί­ας

H φω­τογρα­φί­α - που δεν έ­χει δη­μο­σιευ­τεί πο­τέ πριν - προ­φα­νώς τρα­βή­χτη­κε το κα­λο­καί­ρι του 1915. Αν­θρώ­πι­να κρα­νί­α εί­ναι δια­σκορ­πι­σμέ­να σε ό­λη την πε­ριο­χή. Εί­ναι ό­τι α­πέ­μει­νε α­πό μια χού­φτα Αρ­με­νί­ων, που σφα­γιά­στη­καν α­πό τους Οθω­μα­νούς Τούρ­κους κα­τά τη διάρ­κεια του Α΄ Πα­γκο­σμί­ου Πο­λέ­μου. Πί­σω α­πό τα κρα­νί­α, πο­ζά­ρο­ντας στην κά­με­ρα, εί­ναι τρεις τούρ­κοι α­ξιω­μα­τι­κοί που φο­ρούν ψη­λά, μα­λα­κά κα­πέ­λα και έ­νας άν­δρας πί­σω δε­ξιά, ντυ­μέ­νος Κούρ­δος. Ό­μως οι άλ­λοι δύ­ο άν­δρες εί­ναι Γερ­μα­νοί, αμ­φό­τε­ροι φο­ρούν στρα­τιω­τι­κά ε­πί­πε­δα πη­λί­κια, ζώ­νες και χι­τώ­νια του Αυ­το­κρα­το­ρι­κού Γερ­μα­νι­κού Στρα­τού (Kaiserreichsheer). Εί­ναι έ­να φω­το­γρα­φι­κό στιγ­μιό­τυ­πο της θη­ριω­δί­ας, σαν αυ­τές που έ­βγα­ζαν οι Να­ζί με τους στρα­τιώ­τες τους στη διάρκεια του ο­λο­καυ­τώ­μα­τος των Ε­βραί­ων, έ­να τέ­ταρ­το του αιώ­να αρ­γό­τε­ρα.

Συμ­με­τεί­χαν οι Γερ­μα­νοί στη μα­ζι­κή δο­λο­φο­νί­α των χρι­στια­νών Αρ­με­νί­ων το 1915; Αυ­τή δεν εί­ναι η μο­να­δι­κή φω­το­γρα­φί­α του εί­δους της. Εν τού­τοις, μέ­χρι στιγ­μής οι Γερ­μα­νοί έ­χουν α­παλ­λα­γεί για τα ε­γκλή­μα­τα κα­τά της αν­θρω­πότη­τας στο πρώ­το ο­λο­καύ­τω­μα του 20ού αιώ­να. Οι γερ­μα­νοί δι­πλω­μά­τες κα­τέ­γραψαν με τρό­μο, στις ο­θω­μα­νι­κές ε­παρ­χί­ες κα­τά τη διάρ­κεια του Α΄ Πα­γκο­σμί­ου Πο­λέ­μου, τη βί­αι­η εκ­δί­ω­ξη και δο­λο­φο­νί­α ε­νά­μι­σι ε­κα­τομ­μυ­ρί­ου Αρ­με­νί­ων πο­λι­τών και στη­λί­τευ­σαν τους Ο­θω­μα­νούς Τούρ­κους, α­πο­κα­λώ­ντας τους δο­λοφό­νους της ε­θνο­φρου­ράς, “α­πο­βρά­σμα­τα”. Στο Reichstag, οι γερ­μα­νοί κοι­νο­βου­λευ­τι­κοί κα­τα­δί­κα­σαν τη σφα­γή.

Πράγ­μα­τι, έ­νας για­τρός του γερ­μα­νι­κού στρα­τού, ο Άρ­μιν Βέ­γκνερ, δια­κιν­δύνε­ψε τη ζω­ή του για να τρα­βή­ξει ο­δυ­νη­ρές φω­το­γρα­φί­ες ε­τοι­μο­θά­να­των και νε­κρών Αρ­με­νί­ων, κα­τά τη διάρ­κεια της γε­νο­κτο­νί­ας. Το 1933 ο Βέ­γκνερ έ­κα­νε έκ­κλη­ση στον Χί­τλερ εκ μέ­ρους των γερ­μα­νών Ε­βραί­ων, ρω­τώ­ντας τι θα α­πο­γι­νόταν η Γερ­μα­νί­α αν συ­νε­χι­ζό­ταν η κα­τα­δί­ω­ξή τους. Συ­νε­λή­φθη και βα­σα­νί­στη­κε α­πό τη Γκε­στά­πο και σή­με­ρα εί­ναι γραμ­μέ­νος στο μνη­μεί­ο των πε­σό­ντων του ο­λο­καυ­τώ­μα­τος Yad Vashem, στο Ισ­ρα­ήλ. Έ­να μέ­ρος α­πό τις στά­χτες του έ­χει τα­φεί στο μου­σεί­ο της γε­νο­κτο­νί­ας των Αρ­με­νί­ων, στο Ε­ρε­βάν.

Η φω­το­γρα­φί­α αυ­τή α­να­κα­λύ­φθη­κε α­πό τον δρα­στή­ριο διευ­θυ­ντή του μου­σείου της γε­νο­κτο­νί­ας Χά­ικ Ντε­μο­γιάν. Βρέ­θη­κε μα­ζί με άλ­λες φω­το­γρα­φί­ες Τούρκων που στέ­κο­νται δί­πλα α­πό κρα­νί­α ε­κτε­λε­σμέ­νων Αρ­με­νί­ων. Φαί­νε­ται πώς ό­λες τρα­βή­χτη­καν σε μια το­πο­θε­σί­α που ο­νο­μά­ζε­ται Yerznka, δη­λα­δή η πό­λη Ερ­ζι­ντζάν, πολ­λοί α­πό τους κα­τοί­κους της ο­ποί­ας δο­λο­φο­νή­θη­καν κα­θο­δόν προς το Ερ­ζε­ρούμ. To Ερ­ζι­ντζάν κα­τε­λή­φθη τε­λι­κά τον Ιού­νιο του 1916 α­πό τον ρώ­σο στρα­τη­γό Νι­κο­λά­ι Γιού­ντε­νιτ­ς που α­πώ­θη­σε την 3η τουρ­κι­κή στρα­τιά. Οι Αρ­μέ­νιοι που πο­λε­μούσαν στο πλευ­ρό των Ρώ­σων κα­τά­φε­ραν να μα­ζέ­ψουν αρ­κε­τό φω­το­γρα­φι­κό και α­ποδει­κτι­κό υ­λι­κό της γε­νο­κτο­νί­ας του λα­ού τους, που εί­χε συ­ντε­λε­στεί το προ­η­γού­με­νο έ­τος. Σε ρω­σι­κές ε­φη­με­ρί­δες (αρ­χειο­θε­τη­μέ­νες στο μου­σεί­ο της Αρμε­νι­κής Γε­νο­κτο­νί­ας) έ­χουν ε­πί­σης κα­τα­χω­ρη­θεί φω­το­γρα­φί­ες α­πό διά­φορες πε­ριο­χές. Αρ­γό­τε­ρα, λό­γω της Ο­κτω­βρια­νής ε­πα­νά­στα­σης, οι Ρώ­σοι α­να­γκάστη­καν να α­πο­χω­ρή­σουν α­πό τα κα­τα­λη­φθέ­ντα ε­δά­φη.

Ο Βέ­γκνερ τρά­βη­ξε πολ­λές φω­το­γρα­φί­ες στη βό­ρεια Συ­ρί­α, στις πε­ριο­χές που κα­τέ­λη­γαν τα κα­ρα­βά­νια α­πό τις πο­ρεί­ες θα­νά­του, ό­που δε­κά­δες χι­λιά­δες Αρ­με­νί­ων πέ­θα­ναν α­πό χο­λέ­ρα και δυ­σε­ντε­ρί­α σε πρω­τό­γο­να στρα­τό­πε­δα συγκέ­ντρω­σης.

Πρό­σφα­τα, το Μου­σεί­ο της Γε­νο­κτο­νί­ας α­να­κά­λυ­ψε και άλ­λες φω­το­γρα­φί­ες που τρα­βή­χτη­καν στη Ράκ­κα και στο Ρας ουλ Α­ΐν, προ­φα­νώς κρυ­φά, α­πό αρ­με­νί­ους ε­πι­ζώ­ντες. Μια α­πό αυ­τές δεί­χνει σκη­νές και πρό­σφυ­γες και φέ­ρει λε­ζά­ντα στην αρ­με­νι­κή γλώσ­σα “Κα­ρα­βά­νι Αρ­με­νί­ων προ­σφύ­γων στο Ρας ουλ Α­ΐν”. Η φωτο­γρα­φί­α φαί­νε­ται να έ­χει τρα­βη­χτεί α­πό έ­να μπαλ­κό­νι με θέ­α τον κα­ταυ­λι­σμό. Μια άλ­λη φω­το­γρα­φί­α με λε­ζά­ντα στα γερ­μα­νι­κά “κα­ταυ­λι­σμός Αρ­με­νί­ων στη Ράκ­κα”, εν­δε­χο­μέ­νως, τρα­βή­χτη­κε α­πό κά­ποιο στρα­τιω­τι­κό, συ­νά­δελ­φο του Βέ­γκνερ και δεί­χνει κά­ποιους άν­δρες και γυ­ναί­κες α­νά­με­σα σε σκη­νές. Α­λί­μονο, σχε­δόν ό­λοι οι Αρ­μέ­νιοι που ε­πέ­ζη­σαν α­πό τις πο­ρεί­ες θα­νά­του προς το Ρας ουλ Α­ΐν και τη Ράκ­κα ε­κτε­λέ­στη­καν το ε­πό­με­νο έ­τος α­πό τους Ο­θω­μα­νούς Τούρ­κους.

Με­ρι­κοί γερ­μα­νοί πρό­ξε­νοι μι­λού­σαν α­νοι­χτά κα­τά της Τουρ­κί­ας. O α­με­ρι­κα­νο­αρ­μέ­νιος ι­στο­ρι­κός Πή­τερ Μπα­λακιάν α­να­φέ­ρει α­πό­σπα­σμα α­πό μια γερ­μα­νι­κή έκ­κλη­ση δια­μαρ­τυ­ρί­ας προς το Βε­ρο­λί­νο: “Α­πό τα τέ­λη Μα­ΐ­ου έ­χει δο­θεί δια­τα­γή για α­πέ­λα­ση ο­λό­κλη­ρου του αρμε­νι­κού πλη­θυ­σμού α­πό ό­λα τα βι­λα­έ­τια της Α­να­το­λί­ας και της Κι­λι­κί­ας στις α­ρα­βι­κές στέ­πες νό­τια της σι­δη­ρο­δρο­μι­κής γραμ­μής Βα­γδά­της-Βε­ρο­λί­νου”. Δε­δο­μέ­νου ό­τι η Deutsche Bank χρη­μα­το­δο­τού­σε το σι­δη­ρό­δρο­μο, οι α­ξιω­μα­τού­χοι της τρό­μα­ξαν όταν εί­δαν τα βα­γό­νια των τρέ­νων γε­μά­τα εκ­διωγ­μέ­νους άρ­ρε­νες Αρ­με­νί­ους που με­τα­φέ­ρο­νταν σε τό­πους ε­κτέ­λε­σης.

Πε­ραι­τέ­ρω, ο κα­θη­γη­τής Μπα­λα­κιάν και άλ­λοι ι­στο­ρι­κοί πε­ριέ­γρα­ψαν πώς με­ρι­κοί α­πό τους γερ­μα­νούς μάρ­τυ­ρες του ο­λο­καυ­τώ­μα­τος των Αρ­με­νί­ων έ­παιξαν κά­ποιο ρό­λο στο να­ζι­στι­κό κα­θε­στώς. Για πα­ρά­δειγ­μα, ο Κον­στα­ντίν Φράι­χερ φον Νό­ι­ρατ α­πο­σπά­στη­κε στο 4ο τουρ­κι­κό Σώ­μα Στρα­τού το 1915, με σκο­πό να κα­τα­γρά­ψει τις “ε­πι­χει­ρή­σεις” κα­τά των Αρ­με­νί­ων. Αρ­γό­τε­ρα, έ­γι­νε υ­πουρ­γός Εξω­τε­ρι­κών του Χί­τλερ και “προ­στά­της της Βο­η­μί­ας και Μο­ρα­βί­ας” στη διάρκεια του τρό­μου κα­τά της Τσε­χο­σλο­βα­κί­ας υ­πό τον Ρέ­ιν­χαρ­ντ Χά­ι­ντριχ. O Φρί­ντριχ Βέρ­νερ φον ντερ Σού­λεν­μπουρ­γκ ή­ταν πρό­ξε­νος στο Ερ­ζε­ρούμ α­πό το 1915-16 και αρ­γό­τε­ρα πρέ­σβης του Χί­τλερ στη Μόσχα. Τέ­λος, ο Ρού­ντολ­φ Χό­ες ή­ταν λο­χα­γός του γερ­μα­νι­κού στρα­τού στην Τουρ­κί­α το 1916. Α­πό το 1940 ως το 1943, διε­τέ­λε­σε διοι­κη­τής του Ά­ου­σβιτ­ς και κα­τό­πιν βο­ηθός ε­πι­θε­ω­ρη­τού στρα­το­πέ­δων συ­γκέ­ντρω­σης στα κε­ντρι­κά γρα­φεί­α των Ες-Ες. Κα­τα­δι­κά­στη­κε και κρε­μά­στη­κε α­πό τους Πο­λω­νούς στο Ά­ου­σβιτ­ς το 1947.

Πά­ντως, ί­σως να μην μά­θου­με πο­τέ την ταυ­τό­τη­τα των δύ­ο α­ξιω­μα­τι­κών της φω­το­γρα­φί­ας, που στέ­κο­νται τό­σο ψυ­χρά δί­πλα α­πό τα κρα­νί­α των ε­κτε­λε­σμέ­νων Αρ­με­νί­ων στο Eρζι­ντζάν…

Tweet

Share