Μαρία Μαρκοσιάν-Νταματιάν
Οκτώβριος- Δεκέμβριος 2020, τεύχος 105

Το Ντικρανακέρτ (Τιγρανόκερτα) εμφανίστηκε στον τουριστικό χάρτη του Αρτσάχ, στον κεντρικό δρόμο Στεπανακέρτ - Μαρντακέρτ, πριν από περίπου 15 χρόνια. Οι ντόπιοι και ξένοι περιηγητές, με την εσωτερική ιστορική και πολιτιστική ισχύ που αναδύει αυτός ο τόπος, έκαναν ταξίδι στο χρόνο, από την Εποχή του Λίθου μέχρι τις μέρες μας, αισθάνοντας κάτω από τα πόδια τους τη δύναμη της αρμενικής γης, της ιδιαίτερης πατρίδας. Πριν λίγο καιρό, όμως, ήρθε το τραγικό νέο. Η είδηση για την τραγική κατάληξη του πολέμου εισέβαλε στο σπίτι κάθε Αρμένη, στην ψυχή τους, σαν ρέκβιεμ. Το ιστορικό Μαρντακέρτ, που είχε απελευθερωθεί κατά τον πρώτο πόλεμο του Αρτσάχ, καθώς και ορισμένες περιοχές του Ασκεράν, μετά την τριμερή συμφωνία εκεχειρίας, παραδόθηκαν στο Αζερμπαϊτζάν. Το Ντικρανακέρτ, νότια του Μαρντακέρτ και βόρεια του Ασκεράν, μετά τον πρόσφατο πόλεμο παραδόθηκε κι αυτό στον εχθρό. Η ντροπιαστική ήττα προκάλεσε μεγάλο πόνο, απώλειες και δύσκολες μέρες για τον αρμενισμό. Άγνωστη είναι η μοίρα που θα έχει η αρχαία πόλη.

Η βυθισμένη στο πράσινο λευκή πόλη

Τον 1ο αιώνα π.Χ. Ο βασιλιάς των Αρμενίων Μέγας Ντικράν (Τιγράνης), 95-55 π.Χ., έχτισε το Ντικρανακέρτ, μία από τις τέσσερις πόλεις που έφεραν το όνομά του, νοτιοανατολικά της περιοχής του Μαρντακέρτ. Βρίσκεται στη δεξιά όχθη του ποταμού Χατσέν, προς το νότο, σε ύψωμα του όρους Βανκασάρ (Όρος της Μονής), σε γειτνίαση με τις Βασιλικές Πηγές (Σαχπιουλάγ). Το Ντικρανακέρτ του Αρτσάχ είναι μια πόλη με μεγάλη ιστορική αξία που αντιπροσωπεύει τους ελληνιστικούς χρόνους. Μνήμες έχουν καταγράψει οι χρονογράφοι του 7ου αιώνα, Σεπεός και Μοβσές Γκαγανγκαντβατσί. Μέχρι και τα χρόνια του Ύστερου Μεσαίωνα, η πόλη ήταν κατοικημένη και ανήκε στον χώρο επικράτειας του Πριγκιπικού Οίκου του Χατσέν. Η εσωτερική κοιλάδα του ομώνυμου ποταμού ονομάστηκε «πεδιάδα του Ντικρανακέρτ», ενώ οι ντόπιοι είχαν διατηρήσει και την ονομασία «Ντιγκρακέρτ». Τη σοβιετική περίοδο, το Ντικρανακέρτ οριοθετείται στην περιοχή του Αγκνά (Αγντάμ). Κατά τον πόλεμο του Αρτσάχ, τον Ιούλιο του 1993, οι αρμενικές ένοπλες δυνάμεις είχαν απελευθερώσει την πόλη. Η καστροπολιτεία οικοδομήθηκε εξ ολοκλήρου από τοπικό λευκό ασβεστόλιθο έτσι δημιουργήθηκε μια λευκή πόλη βυθισμένη στο πράσινο. Χτίστηκε με σύγχρονο (για την εποχή) πολεοδομικό σχέδιο, κάτι που πιστοποιείται από τα κτίσματα και τα ευρήματα των ανασκαφών. Η πόλη παρέμεινε ζωντανή μέχρι το 14ο αιώνα, τον Ύστερο Μεσαίωνα.

Οι ανασκαφές του Ντικρανακέρτ

Το 2005 έγινε εμφανής η ακριβής τοποθεσία του Ντικρανακέρτ. Από το 2006, η ομάδα του Αρτσάχ του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας και Εθνογραφίας της Αρμενίας, υπό τον ιστορικό και αρχαιολόγο Άμλετ Μπεντροσιάν, ξεκίνησε ανασκαφές στην περιοχή. Κατά τη διάρκεια των εργασιών, πραγματοποιήθηκαν νέες ανακαλύψεις, με λεπτομερή στοιχεία πλούσιας πολιτιστικής ζωής και κατασκευαστικών έργων, που καταδεικνύουν μια ισχυρή πόλη. Έχει έρθει στην επιφάνεια η Ακρόπολη, τα τείχη, οχυρωματικά έργα και ο κεντρικός τομέας της πόλης. Χαρακτηριστική είναι η δομική επένδυση των τειχών, σε σχηματισμό «ουράς χελιδονιού». Οι έρευνες συνεχίστηκαν στο πρωτοχριστιανικό νεκροταφείο, στο λατρευτικό συγκρότημα του σπηλαίου και στο βραχώδες κανάλι. Οι αρχαιολόγοι, στη διάρκεια των ανασκαφών, έφεραν στο φως μεγάλη συλλογή τζαμιών, 30-40 απομεινάρια βραχιολιών, κομμάτια μωσαϊκού γυαλιού, καθώς επίσης κεραμικούς υαλοπίνακες με εικόνες φυτών και πουλιών. Τα πέτρινα ανθρωπόμορφα αγάλματα του 7ου και του 8ου αιώνα μαρτυρούν την παρουσία αρχαίου πολιτισμού. Το αρχαιολογικό μουσείο του Ντικρανακέρτ βρίσκεται στον περίβολο του πολιτιστικού χώρου. Στις τρεις αίθουσες του μουσείου υπάρχουν πολλά εκθετήρια στα οποία παρουσιάζεται η πορεία των ανασκαφών καθώς και πληροφορίες σχετικά με τα ευρήματα του χώρου. Στη διάρκεια του τελευταίου πολέμου, τα στοιχεία αρχαιολογικής αξίας μεταφέρθηκαν σε ασφαλές μέρος.

Η Βασιλική Εκκλησία

Χαρακτηριστικές είναι οι ανασκαφές της Βασιλικής Εκκλησίας, στον τρίτο και βασικό τομέα, καθώς και η ανακάλυψη αρχαίου δοχείου, χωρητικότητας 600 λίτρων, με την εικόνα φιδιού. Ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα της εκκλησίας είναι ένας πήλινος δίσκος με σκαλισμένο συμμετρικό σταυρό στη μία πλευρά του και το πορτρέτο ενός γενειοφόρου άνδρα με δερμάτινο καπέλο στην άλλη, ενώ υπάρχει χαραγμένη αρμενική επιγραφή: «Εγώ/ Βατσ(έ) ή Βατσ(ακάν) δούλος σου την επαύριον».
Αυτή η επιγραφή θεωρείται κορυφαίο αρμενικό πρωτοχριστιανικό εύρημα, μία από τις παλαιότερες αρμενικές επιγραφές στην περιοχή του Αρτσάχ.

5ος-13ος αιώνας

Η Βασιλική του Ντικρανακέρτ πιθανότατα παρέμεινε ακέραιη μέχρι τα τέλη του 9ου αιώνα, ενώ αργότερα καταστράφηκε και εξοβελίστηκαν οι λαξευμένες πέτρες των τοιχωμάτων. Τα ευρήματα της πρωτοχριστιανικής περιόδου στην περιοχή, τα χατσκάρ (σταυρόπετρες), τα απομεινάρια αρμενικών επιγραφών, έργα από τον 5ο ως το 13ο αιώνα, όλα αποτελούν αδιάσειστες αποδείξεις και σημαντικές μαρτυρίες που πιστοποιούν το ζωντανό αρμενικό πνεύμα της καστροπολιτείας. Οι ανασκαφές στο Ντικρανακέρτ πραγματοποιήθηκαν με πρωτοβουλία και χρηματοδότηση της ένωσης «Γεργκίρ» (Χώρα), και από το 2008 με συμμετοχή της κυβέρνησης της Δημοκρατίας του Αρτσάχ. Με φροντίδες του τουριστικού κέντρου έχουν τοποθετηθεί τρίγλωσσες ειδικές πινακίδες με πληροφορίες και βελάκια σε όλα τα ευρήματα. Στην επιφάνεια έχει έρθει περίπου το 4% της πόλης.

Οι ανασκαφές του 2020

Το 2020 συνεχίστηκαν οι ανασκαφές. Σύμφωνα με τον αρχηγό της αρχαιολογικής ομάδας, Άμλετ Μπεντροσιάν, οι εργασίες, που διήρκησαν 40 μέρες, ήταν επιτυχείς. Οι ανασκαφές ξεκίνησαν από το όρος Τσιτς και το νεκροταφείο λειψάνων της λαξευμένης σε βράχο εκκλησίας του 5ου αιώνα. Στην πλατεία της πρώιμης χριστιανικής περιόδου και στις αρχαίες γειτονιές ήρθαν στην επιφάνεια τοπικά χρωματιστά κεραμικά και αντικείμενα ξενικής προέλευσης. Σε έκταση περίπου 100 τ.μ. έχουν ανοιχτεί 20 τονίρ (πέτρινοι κυλινδρικοί φούρνοι), οι περισσότεροι σε ανοιχτό χώρο.
Μία από τις σημαντικότερες εργασίες του 2020 ήταν οι ανασκαφές στο κανάλι, καθώς και μια κατασκευή που τροφοδοτούσε με νερό την πόλη. Στοιχείο που μαρτυρά την οικονομική ανάπτυξη του Ντικρανακέρτ αποτελεί ένας χώρος με κοιλότητες βάθους 2 μέτρων, με συνολική χωρητικότητα 2 τόνων, για την αποθήκευση σιταριού, περικυκλωμένος από ανοιχτά τονίρ.
Το αρχιτεκτονικό συγκρότημα της πρώιμης χριστιανικής περιόδου και η ύπαρξη μεγάλης Βασιλικής Εκκλησίας πιστοποιούν ότι το Ντικρανακέρτ του Αρτσάχ ήταν ένα από τα σπουδαιότερα αρμενικά μνημεία, εξουδετερώνοντας τις επιστημονικές και πολιτικές απόψεις του Αζερμπαϊτζάν περί δήθεν δικής του «ιθαγένειας». Οι ανασκαφές στο Ντικρανακέρτ αποτελούν μέρος της πολιτικής για την αρμενική πολιτιστική κληρονομιά. Το Ντικρανακέρτ πιστοποιεί την αρμενική ταυτότητα του Αρτσάχ, με άγνωστη μοίρα σήμερα.

Ο ναός του Βανκασάρ

Στην κορυφή του βουνού έχει διατηρηθεί αρμενική εκκλησία του 7ου αιώνα, χτισμένη με ασβεστόλιθο από το λατομείο του Βανκασάρ. Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών εμφανίστηκαν περίπου 140 απομεινάρια μνημείων. Όλες οι πέτρες της εκκλησίας φέρουν τα σημάδια των δημιουργών, με αισθητή την παρουσία των αρμενικών γραμμάτων. Στα τοιχώματα του ναού έχουν διατηρηθεί αρμενικές επιγραφές. Παλαιότερα υπήρχαν σταυρόπετρες, μία από τις οποίες, σύμφωνα με πληροφορίες, οι Αζέροι την είχαν μεταφέρει στο Αγκνά και ύστερα την τοποθέτησαν στο προαύλιο της εκκλησίας του Ασκεράν. Η δυτική είσοδος ήταν διακοσμημένη με σχηματισμό σταυρού, τον οποίο όμως έξυσαν και σκέπασαν οι Αζέροι. Ύστερα, αψηφώντας την πραγματικότητα, οι ερευνητές τους ανακήρυξαν το ναό του Βανκασάρ «αλβανικό» (στο σημερινό Αζερμπαϊτζάν στην αρχαιότητα κατοικούσαν οι «Αλβανοί του Καυκάσου»). Επιπρόσθετα, σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία, τη δεκαετία του ’70, αγνοώντας την αρμενική ναοδομία και δίχως να διατηρήσουν τους κανόνες της, προχώρησαν σε «ανακαίνιση», αλλοιώνοντας το ύφος και την αρχιτεκτονική του κτίσματος.

Tweet

Share