|
Κείμενο - φωτογραφίες: Κρικόρ Τσακιτζιάν*
Οκτώβριος- Δεκέμβριος 2020, τεύχος 105
Η πάλαι ποτέ κραταιά Σοβιετική Ένωση και το διεστραμμένο μυαλό του Στάλιν έθεσαν τον αρμενικό λαό σε έναν διαρκή πόλεμο με τους Αζέρους, ο οποίος ούτε αυτή τη φορά έλαβε οριστικό τέλος, σε αντίθεση με αυτό που θέλουν να πιστεύουν ορισμένοι. Οι Αρμένιοι μπορεί να υποχρεώθηκαν σε συνθηκολόγηση για κατάπαυση του πυρός και παραχώρηση στρατηγικής σημασίας περιοχών, αλλά δεν έκλεισαν το κεφάλαιο Αρτσάχ. Άφησαν ανοιχτούς λογαριασμούς με το Αζερμπαϊτζάν, τους οποίους υπόσχονται να λύσουν στο μέλλον. Δεν παρέδωσαν τα όπλα. Απλά τα έθεσαν παρά πόδας.
Πριν ακόμα από την πτώση του Σοβιετικού Καθεστώτος το 1988, οι Αρμένιοι είχαν εξεγερθεί και πραγματοποιούσαν κινητοποιήσεις στην Αρμενία ζητώντας την ανεξαρτησία του Αρτσάχ. Ο λόγος ήταν οι συνεχείς διώξεις που υφίσταντο στη συγκεκριμένη περιοχή από τους Αζέρους, με σκοπό την εκδίωξή τους από τα πατρογονικά τους εδάφη. Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, το Αζερμπαϊτζάν κήρυξε την ανεξαρτησία του στις 30 Αυγούστου 1991, και αμέσως ο στρατός του άρχισε τις εκκαθαρίσεις στο Αρτσάχ προκειμένου να εκδιώξει τους Αρμένιους, που αποτελούσαν το 80% του πληθυσμού της ορεινής αυτής περιοχής του Καυκάσου. Διέπραξαν φρικαλεότητες κατά των Αρμενίων, με αποτέλεσμα, ένα μήνα αργότερα, το Σεπτέμβριο του ίδιου έτους, να ξεσηκωθούν οι Αρμένιοι, να πάρουν τα όπλα και να κηρύξουν την αυτονομία του Αρτσάχ.
Έτσι ξεκίνησε ο πόλεμος μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και Αρτσάχ. Το Αζερμπαϊτζάν, και σε εκείνο τον πόλεμο, υπερτερούσε αριθμητικά κατά πολύ περισσότερο από τους Αρμένιους. Ο πληθυσμός τους ξεπερνούσε τα 10.000.000, ενώ οι Αρμένιοι μετά βίας έφταναν τα 3.500.000. Ο στρατιωτικός οπλισμός των Αζέρων ήταν πιο σύγχρονος και μεγαλύτερος. Διέθεταν μέχρι και αεροπορική δύναμη με πολεμικά αεροπλάνα τύπου MIG, σοβιετικής κατασκευής. Οι Αρμένιοι διέθεταν μόνο ελάχιστα μεταγωγικά ελικόπτερα, με τα οποία προσπαθούσαν να προσεγγίσουν τις αποκλεισμένες αρμενικές περιοχές του Αρτσάχ, για να προσφέρουν βοήθεια με τρόφιμα και φάρμακα.
Σε εκείνο τον πόλεμο, οι Αζέροι είχαν αποκλείσει εντελώς το σύνολο της περιοχής του Αρτσάχ από την Αρμενία. Είχαν κλείσει όλους τους διαδρόμους και προσπαθούσαν με τον αποκλεισμό αυτό να οδηγήσουν τους Αρμένιους σε παράδοση άνευ όρων.
Παρά τις αντιξοότητες αυτές, και παρά τον αποκλεισμό, οι Αρμένιοι αγωνίστηκαν με σθένος και άντεξαν τέσσερα χρόνια να πολεμούν τους υπεράριθμους αντιπάλους τους, έως ότου τους οδήγησαν σε συντριπτική ήττα και συνθηκολόγηση.
Το σχέδιο του Παντουρκισμού
Τον καιρό εκείνο, οι Αρμένιοι πολεμούσαν ταυτόχρονα σε δύο μέτωπα. Το ένα στο Αρτσάχ με το Αζερμπαϊτζάν και το άλλο στα δυτικά της Αρμενίας με το Ναχιτσεβάν, μια περιοχή ημιαυτόνομη που κατοικείται από Αζέρους. Από εκεί ήθελαν να δημιουργήσουν ρήγμα στην Αρμενία και να καταλάβουν την περιοχή Μεγρί στα νότια της χώρας, με την οποία θα ένωναν το Αζερμπαϊτζάν με το Ναχιτσεβάν. Να σημειωθεί ότι το Ναχιτσεβάν συνορεύει με την Τουρκία, επομένως, όπως γίνεται αντιληπτό, με την ένωση αυτή ουσιαστικά θα ενώνονταν η Τουρκία με το Αζερμπαϊτζάν.
Αυτό είναι και το σχέδιο της Τουρκίας εδώ και δεκαετίες, να ενώσει τις τουρκόφωνες περιοχές. Το σχέδιο του Παντουρκισμού. Γι’ αυτό και ίδρυσε το Διεθνή Πολιτιστικό Οργανισμό για χώρες με τουρκικούς πληθυσμούς όπου μιλιούνται γλώσσες που ανήκουν στην τουρκική. Ο οργανισμός αυτός είναι ο περίφημος Turksoy. Ιδρύθηκε το 1993 στο Καζακστάν και αποτελείται από έξι μόνιμα μέλη: Τουρκία, Καζακστάν, Κιργιστάν, Αζερμπαϊτζάν, Ουζμπεκιστάν, Τουρκμενιστάν. Υπάρχουν όμως και μέλη που ονομάζονται παρατηρητές, όπως κάποιες ρωσικές ημιαυτόνομες περιοχές σαν το Μπασκορτοστάν, το Ταταρστάν, τη Χακασία, την Γκαουζία και τη Βόρεια Κύπρο.
Στον πρώτο πόλεμο του Αρτσάχ, πρόεδρος στην Τουρκία ήταν ο Τουρκούτ Οζάλ. Ένας άνθρωπος που ονειρευόταν κι εκείνος, όπως και ο σημερινός Τούρκος πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν, τη μεγάλη Τουρκία. Βλέπετε, το όνειρο της αναθεωρητικής Τουρκίας δεν είναι προνόμιο του Ερντογάν. Βρίσκεται στο πίσω μέρος του μυαλού όλων των Τούρκων προέδρων και όσοι βρουν πρόσφορο έδαφος, όπως στην προκειμένη περίπτωση ο σημερινός Τούρκος πρόεδρος, κινητοποιούνται προκειμένου να το υλοποιήσουν.
Η συνθηκολόγηση των Αζέρων του 1994
Πίσω στον πόλεμο, ο Οζάλ έβλεπε τους Αρμένιους να κερδίζουν και να κατακτούν συνεχώς όλο και περισσότερα εδάφη, παρά τη μειονεκτική τους θέση στο Αρτσάχ και την οικονομική κρίση που αντιμετώπιζαν στην Αρμενία. Επίσης, είχαν έναν ακόμη πόλεμο στο μαλακό τους υπογάστριο, στα σύνορα με το Ναχιτσεβάν, όπου κι εκεί έβγαινε κερδισμένη η Αρμενία, αφού κατατρόπωσε τους Αζέρους. Έτσι, ο Οζάλ ετοιμαζόταν να δώσει εντολή προκειμένου να αναλάβει δράση ο τουρκικός στρατός και να εισβάλει στην Αρμενία. Όμως, δεν πρόλαβε να βάλει σε εφαρμογή το σχέδιό του, καθώς επήλθε συνθηκολόγηση.
Στο Αζερμπαϊτζάν, οι συνεχείς ήττες εκείνης της περιόδου οδήγησαν σε εμφύλιο σπαραγμό, με αποτέλεσμα να αλλάζουν οι ηγέτες ο ένας μετά τον άλλον. Στο τέλος του 1993, προς τις αρχές του 1994, επήλθε η συνθηκολόγηση των Αζέρων, οι οποίοι αποδέχτηκαν, έστω και προσωρινά, την ήττα τους. Στους Αρμένιους είχε περιέλθει το μεγαλύτερο μέρος του Αρτσάχ, περιοχή που ανακήρυξαν Ανεξάρτητη Δημοκρατία του Αρτσάχ.
Το 1994 στο Αζερμπαϊτζάν εμφανίστηκε ένα νέο πρόσωπο στην ηγεσία της χώρας. Ήταν ο μέχρι πρότινος πρόεδρος της Βουλής του Ναχιτσεβάν, ο Χαϊντάρ Αλίγιεφ, ο οποίος θα αναλαμβάνει την ηγεσία της χώρας και μετατρέπει το καθεστώς της σε δικτατορικό.
Παρέμεινε στην εξουσία για πολλά χρόνια, μέχρι που αρρώστησε το 1998 και προετοίμασε το έδαφος για να τον διαδεχθεί μέχρι και σήμερα ο γιος του, επίσης δικτάτορας, Ιλχάμ Αλίγιεφ, ο οποίος από το 2003 μέχρι και σήμερα εκλέγεται με συνοπτικές διαδικασίες πρόεδρος της χώρας.
Η οικονομική ανάπτυξη και ο εξοπλισμός του Αζερμπαϊτζάν
Οι Αζέροι δεν συμβιβάστηκαν ποτέ με την ήττα του 1994 στο Αρτσάχ. Από τότε μέχρι σήμερα, η φτωχή εκείνη χώρα πέρασε σε άλλο οικονομικό επίπεδο. Τα πετρέλαια της Κασπίας, που ανήκαν στο Αζερμπαϊτζάν, έγιναν πόλος έλξης για τη Βρετανική ΒP, η οποία έδωσε γη και ύδωρ στην ηγεσία της χώρας προκειμένου να τα εκμεταλλευτεί. Άρχισαν να εισρέουν τα πετροδόλαρα αρχικά στις τσέπες του Αλίγιεφ και της οικογένειάς του, και σε δεύτερο χρόνο στα κρατικά ταμεία, χρήματα με τα οποία μπορούσε η χώρα να εξοπλιστεί και να αρχίσει να προετοιμάζεται για τον «ιερό πόλεμο κατά των Αρμενίων». Αργότερα βρέθηκε στην περιοχή το φυσικό αέριο, μια νέα, ακόμα μεγαλύτερη και πιο προσοδοφόρα πλουτοπαραγωγική ενεργειακή πηγή, για την οποία όλοι ήθελαν να προσεγγίσουν το Αζερμπαϊτζάν, και πολύ περισσότερο η Τουρκία. Έτσι, η τελευταία άρχισε να καλλιεργεί την ιδέα για τη νέα σύγκρουση με τους Αρμένιους, όπου θα έπρεπε πάση θυσία το Αζερμπαϊτζάν να πάρει πίσω τα εδάφη εκείνα που θα εξασφάλιζαν τη σύνδεσή του με το Ναχιτσεβάν, και κατ’ επέκταση με την Τουρκία, ώστε να περάσει ο πολυπόθητος αγωγός φυσικού αερίου του Μπακού μέσω της Τουρκίας στην Ευρώπη, η οποία τροφοδοτείτο μέχρι εκείνη τη στιγμή, στο μεγαλύτερο μέρος της, με το φυσικό αέριο της Ρωσίας από την Gazprom.
Με το χρήμα που συσσώρευσε το Αζερμπαϊτζάν από τον αστείρευτο ορυκτό του πλούτο άρχισε να εξοπλίζεται με τα πιο σύγχρονα όπλα. Όλες οι αγορές ήταν στα πόδια του. Κανείς δεν αρνήθηκε να βοηθήσει εξοπλιστικά το Αζερμπαϊτζάν στον κατ’ επίφαση δίκαιο αγώνα που θα ξεκινούσε, από τη Ρωσία και τις ΗΠΑ μέχρι το Ισραήλ, τον Καναδά, την Πολωνία, τη Γαλλία και άλλες χώρες. Εξάλλου, στους διεθνείς οργανισμούς εμφανιζόταν το Αρτσάχ να ανήκει στο Αζερμπαϊτζάν, σύμφωνα με την παραχώρηση που είχε υπογράψει ο Στάλιν. Η απόφαση ενός παρανοϊκού δικτάτορα ήταν το θέσφατο για την παγκόσμια κοινότητα, η οποία δικαίωνε το Αζερμπαϊτζάν και δεν έβλεπε κανένα οικονομικό και στρατιωτικό παράγοντα να την πιέζει για το αντίθετο. Κάθε άλλο, είχαν όλοι τόσα κοινά συμφέροντα με το Αζερμπαϊτζάν που δεν υπήρχε λόγος να βρεθούν απέναντί του.
Η Αρμενία είχε να αντιμετωπίσει τη διεθνή κατακραυγή, σε έναν πόλεμο που κανείς δεν στεκόταν στο πλευρό της, ούτε καν η Ρωσία που είχε το ρόλο της εγγυήτριας δύναμης. Η αιτιολογία της άρνησης της Ρωσίας για βοήθεια στο λαό του Αρτσάχ ήταν η διεθνής αναγνώριση, ότι η περιοχή ανήκει στο Αζερμπαϊτζάν. Κι από την άλλη, η Αρμενία θα αντιμετώπιζε έναν υπερσύγχρονο στρατό, ο οποίος μάλιστα ενισχύθηκε με το πιο αποτελεσματικό υβριδικό όπλο, τα μη επανδρωμένα κατασκοπευτικά και βομβαρδιστικά αεροπλάνα drones, με τα οποία προμήθευσαν τη χώρα κατά εκατοντάδες η Τουρκία, το Ισραήλ και ο Καναδάς, φυσικά με υψηλό οικονομικό αντάλλαγμα.
Ο ρόλος της Τουρκίας και των χωρών της ομάδας του Μινσκ
Η Τουρκία δεν λειτούργησε μόνο ως υποκινητής αλλά και ως επίσημος προστάτης του Αζερμπαϊτζάν, κάτι που έδειξε έμπρακτα σε αυτό τον πόλεμο. Ήταν αυτή που έκανε το σχεδιασμό του πολέμου. Εξοβέλισε από τις στρατηγικές θέσεις τους ανώτατους αξιωματικούς του στρατού του Αζερμπαϊτζάν, τοποθετώντας στα επιτελικά πόστα Τούρκους στρατηγούς, οι οποίοι διηύθυναν τον πόλεμο. Απώτερος στόχος τους ήταν να κερδηθεί αυτή η παρτίδα, για να φτάσουν πιο κοντά στον τελικό στόχο, την αναγέννηση του Παντουρκισμού και της μεγάλης ιδέας για την αναθεωρητική Τουρκία.
Στον πόλεμο στρατολογήθηκαν οι σκληρότεροι δολοφόνοι, μισθοφόροι του ISIS από τη Συρία, οι οποίοι μεταφέρθηκαν από τους Τούρκους στο μέτωπο του Αρτσάχ και πολέμησαν με λύσσα σε έναν πόλεμο που δεν τους αφορούσε. Πολέμησαν μόνο και μόνο για να εισπράξουν μερικές χιλιάδες δολάρια.
Απέναντι σε αυτόν τον πολυμέτωπο αγώνα, οι Αρμένιοι πολέμησαν λυσσαλέα. Με αυταπάρνηση, άντεξαν στα χαρακώματα της πρώτης γραμμής επί 45 ημέρες, σε έναν άνισο πόλεμο. Κατάφεραν τεράστια πλήγματα και μεγάλες απώλειες σε έναν εχθρό που υπερτερούσε σε όλες τις γραμμές. Απέδειξαν πως αν και σε αυτό τον πόλεμο ήταν μόνοι τους, οι Αζέροι, θα τον έχαναν για μία ακόμη φορά. Αυτή τη φορά, όμως, η Αρμενία πολέμησε απευθείας με την Τουρκία. Ακόμα και οι εγγυήτριες δυνάμεις της ομάδας του Μινσκ, της οποίας είναι μέλος η Αρμενία, της γύρισαν την πλάτη. Γαλλία και ΗΠΑ ήταν οι μεγάλες απούσες σε αυτό τον πόλεμο, εξυπηρετώντας πολιτικές σκοπιμότητες, ενώ η Ρωσία έπαιξε το δικό της γεωστρατηγικό παιχνίδι σε βάρος της Αρμενίας, την οποία θέλησε να καθυποτάξει απόλυτα στη δική της σφαίρα επιρροής για τις επόμενες δεκαετίες. Επίσης, κατάφερε να είναι η μεγάλη νικήτρια, βάζοντας για πρώτη φορά ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις στην περιοχή και αποκλείοντας την παρουσία του ΝΑΤΟ στον Καύκασο, και ιδιαίτερα στο Αζερμπαϊτζάν, όπου είχε αρχίσει να διεισδύει τα τελευταία χρόνια. Η Ρωσία απέκλεισε την Τουρκία από τη στρατιωτική δύναμη που θα επιτηρεί την ειρήνη στην περιοχή του Αρτσάχ.
Αυτοί ήταν και οι λόγοι που δεν είδε η Ρωσία, όπως και κανείς άλλος, τα εγκλήματα πολέμου που διέπραξαν το Αζερμπαϊτζάν και η Τουρκία. Κανείς δεν έλαβε υπόψιν ότι βομβαρδίστηκαν νοσοκομεία και κατοικημένες περιοχές με θύματα άμαχο πληθυσμό. Ότι χρησιμοποιήθηκαν απαγορευμένες βόμβες διασποράς ισραηλινής προέλευσης και απαγορευμένα χημικά όπλα. Εικόνες αιχμαλώτων που βασανίστηκαν και δολοφονήθηκαν με τον πιο απάνθρωπο τρόπο, μπροστά στις κάμερες, έκαναν το γύρο του κόσμου, αλλά αγνοήθηκαν επιδεικτικά για λόγους σκοπιμότητας. Όλοι σφύριζαν αδιάφορα, για να μη διαρρηχθούν οι σχέσεις τους με την Τουρκία, τον εμπνευστή και υποκινητή αυτού του πολέμου.
Από την άλλη, η Τουρκία κατάφερε να πετύχει μία ακόμη νίκη και σε αυτό το μέτωπο όπου ενεπλάκη ενεργά. Έσφιξε πιο σφιχτά στην αγκαλιά της το Αζερμπαϊτζάν, και το κατέστησε προτεκτοράτο της. Έβαλε ακόμα ένα λιθαράκι στο νέο της οικοδόμημα του Παντουρκισμού και έφτασε κοντύτερα στην Κασπία Θάλασσα, που αποτελεί έναν από τους στρατηγικούς της στόχους.
Η Τουρκία πέτυχε και κάτι ακόμα πιο ανησυχητικό για τους Δυτικούς, που κάνουν πως δεν καταλαβαίνουν τα προβλήματα που θα βρουν μπροστά τους το επόμενο διάστημα με την αδιάφορη στάση που κράτησαν σε αυτό τον πόλεμο. Ο Τούρκος πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν, εκτός από την αυτοκρατορική εμφάνιση που έκανε στο Μπακού έχοντας δίπλα του σαν Ύπατο Αρμοστή της περιοχής τον πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίγιεφ, κατάφερε να παρελάσει ο τουρκικός στρατός του στο Μπακού, ξανά μετά από εκατό χρόνια, και να φέρει στη μνήμη στιγμές που ήθελε να ξεχάσει η ανθρωπότητα. Για πρώτη φορά βρέθηκαν να παρελαύνουν μαζί για τα κοινά στρατιωτικά τους κατορθώματα δύο στρατοί, ο ένας σουνιτικός και ο άλλος σιιτικός. Φαντάζομαι πολλοί είναι αυτοί που μπορούν να αντιληφθούν τι σημαίνει κάτι τέτοιο, δηλαδή το να ξεπεράσουν τις τεράστιες θρησκευτικές διαφορές που τους χωρίζουν και να βρεθούν ο ένας στο πλευρό του άλλου.
Η επόμενη μέρα του πολέμου
Η Αρμενία βυθίζεται σε μια βαθιά πολιτική και οικονομική κρίση. Έχει να αντιμετωπίσει το θυμό του κόσμου για την απόφαση της κυβέρνησης να συνθηκολογήσει. Όμως, εκεί που έφτασε το πράγμα, η απόφαση αυτή φαίνεται να ήταν μονόδρομος, αφού σε αντίθετη περίπτωση η Αρμενία θα μετρούσε δεκάδες χιλιάδες νεκρούς, και όχι 4.500, που είναι, σύμφωνα με εκτιμήσεις, ο τελικός απολογισμός αυτού του πολέμου.
Η χώρα βρίσκεται σε πολιτική περιδίνηση, με το λαό να ζητά την παραίτηση της πολιτικής ηγεσίας, και την πολιτική ηγεσία να αρνείται πεισματικά να παραδεχτεί τις ευθύνες της και να αναλάβει το κόστος αυτής της ήττας. Συν τοις άλλοις, η χώρα έχει να αντιμετωπίσει και το μεταναστευτικό κύμα των κατοίκων του Αρτσάχ, οι οποίοι κατά χιλιάδες επέστρεψαν στην Αρμενία και πρέπει να βρουν κάπου να μείνουν, να συντηρηθούν και να ξαναστήσουν τη ζωή τους από την αρχή. Με λίγα λόγια, η Αρμενία βρίσκεται στη θέση που είχε βρεθεί το Αζερμπαϊτζάν με τη λήξη του πρώτου πολέμου το 1994 και με την πολιτική κρίση που αντιμετώπισε.
Η χώρα πρέπει να ξεπεράσει γρήγορα αυτή την κρίση. Να ανακάμψει οικονομικά και να ανασυνταχθεί. Το βέβαιο είναι ότι οι Αρμένιοι δεν πρόκειται να συμβιβαστούν με το αποτέλεσμα αυτού του πολέμου και για τα επόμενα χρόνια θα προετοιμάζονται με σκοπό να ξαναπάρουν πίσω τα πάτρια εδάφη του Αρτσάχ. Για να συμβεί, όμως, κάτι τέτοιο, όχι μόνο θα πρέπει η Αρμενία να γίνει μια μεγάλη οικονομική δύναμη που θα μπορέσει να εξοπλίσει με σύγχρονα όπλα το στρατό της, αλλά θα πρέπει να ελπίζει και σε μια συντριπτική ήττα της Τουρκίας, τέτοιου μεγέθους που δεν θα της επιτρέπει να επεμβαίνει στις διαφορές των γειτονικών της χωρών. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο όχι μόνο δεν είναι στη σφαίρα του ιδεατού αλλά για πολλούς αναλυτές βρίσκεται και πολύ κοντά στο να γίνει πραγματικότητα, ειδικά με την αλαζονεία που δείχνει ο τελευταίος της ηγέτης Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος, με όλα αυτά που κάνει σε τρεις ηπείρους, Ασία, Αφρική και Ευρώπη, το τελευταίο διάστημα, προκαλεί την τύχη όχι μόνο τη δική του αλλά και ολόκληρου του τουρκικού έθνους.
*Σχετικά με το τι έγινε στον πρώτο πόλεμο του Αρτσάχ, μπορείτε να μπείτε στο YouTube και να γράψετε: «Κρικόρ Τσακιτζιάν - 1ος πόλεμος του Ναγκόρνο Καραμπάχ (Αρτσάχ)». Θα δείτε ένα ημίωρο ντοκιμαντέρ που περιγράφει τι ακριβώς συνέβη εκείνη την περίοδο. Οι φωτογραφίες που συνοδεύουν το άρθρο είναι από την ίδια περίοδο.
|
