Η Δημοκρατία του Αρτσάχ: Ιστορία και σημερινή κατάσταση Εκτύπωση E-mail

tatigbabig

Γκάρο Αγαμπατιάν
Οκτώβριος- Δεκέμβριος 2020, τεύχος 105

Ιστορική αναδρομή

Το Αρτσάχ (Ναγκόρνο Καραμπάχ) ήταν ανέκαθεν τμήμα της ιστορικής Αρμενίας. Την περίοδο των Ουραρτού (9ος-6ος αιώνας π.Χ.) ήταν γνωστό ως Ουρτέχ-Ουρτεχινί. Ως τμήμα της Αρμενίας αναφέρεται στα έργα πολλών αρχαίων συγγραφέων όπως ο Στράβων, ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, ο Κλαύδιος Πτολεμαίος, ο Πλούταρχος και ο Δίων Κάσιος. Είναι αδιαμφισβήτητη η πλούσια ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά της Αρμενίας στην περιοχή. Μετά τη διαίρεση της Μεγάλης Αρμενίας (387 μ.Χ.), το Αρτσάχ αποτέλεσε τμήμα του βασιλείου της Ανατολικής Αρμενίας, σύντομα όμως πέρασε υπό περσική κατοχή, ως τμήμα της αρμενικής επαρχίας (μαρζπανουτιούν), ενώ αργότερα, την περίοδο της αραβικής κατοχής, ήταν τμήμα της αρμενικής περιοχής (κουσαγκαλουτιούν).
Το Αρτσάχ ήταν μέρος του αρμενικού βασιλείου των Βαγρατιδών (9ος-11ος αιώνας) και κατόπιν των Ζακαριάν (12ος-13ος αιώνας). Στους επόμενους αιώνες πέρασαν διάφοροι κατακτητές, αλλά ο πληθυσμός παρέμεινε αρμενικός, σε καθεστώς ημι-ανεξαρτησίας.
Από τα μέσα του 18ου αιώνα άρχισε η εισβολή τουρκικών νομαδικών φυλών στο βόρειο Καραμπάχ, η οποία σύντομα οδήγησε σε συγκρούσεις με τους ντόπιους Αρμένιους. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου και μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα, τα πέντε αρμενικά πριγκιπάτα (μελικουτιούν) έφτασαν στο αποκορύφωμα της ευημερίας και της δύναμής τους. Στο τέλος του ρωσο-περσικού πολέμου (1804-1813), με τη Συνθήκη του Γκιουλιστάν (1813), το Αρτσάχ προσαρτήθηκε στη Ρωσία.

Προσοβιετική περίοδος

Η σύγκρουση στο Ναγκόρνο Καραμπάχ ξεκίνησε το 1917, στη διάρκεια του σχηματισμού των τριών δημοκρατιών της Υπερκαυκασίας – Αρμενίας, Αζερμπαϊτζάν και Γεωργίας. Ο πληθυσμός του Ναγκόρνο Καραμπάχ, που ήταν κατά 95% Αρμένιοι, συγκάλεσε το πρώτο του συνέδριο, στο οποίο ανακήρυξε την ανεξαρτησία του και εξέλεξε Εθνικό Συμβούλιο και Κυβέρνηση.
Στα 1918-1920 είχε όλα τα στοιχεία μιας κρατικής οντότητας, συμπεριλαμβανομένου στρατού και νόμιμης εξουσίας.
Σε απάντηση στις ειρηνικές πρωτοβουλίες των κατοίκων του Ναγκόρνο Καραμπάχ, η Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν ξεκίνησε στρατιωτική δράση εναντίον τους.
Από τον Μάιο του 1918 έως τον Απρίλιο του 1920, το Αζερμπαϊτζάν και στρατιωτικές μονάδες της Τουρκίας που το υποστήριζαν χρησιμοποίησαν βίαια μέσα και πραγματοποίησαν σφαγές εναντίον του αρμενικού πληθυσμού (τον Μάρτιο του 1920 μόνο στο Σουσί σκοτώθηκαν ή απελάθηκαν 40.000 περίπου Αρμένιοι). Δεν κατάφεραν, όμως, να υποτάξουν τον αρμενικό πληθυσμό του. Τον Αύγουστο του 1919, προκειμένου να αποφευχθεί γενικευμένη στρατιωτική σύγκρουση, το Καραμπάχ και το Αζερμπαϊτζάν υπέγραψαν προκαταρκτική συμφωνία, με την οποία συμφώνησαν να συζητήσουν το ζήτημα στη Διάσκεψη Ειρήνης του Παρισιού.
Η ανταπόκριση της διεθνούς κοινότητας είναι αξιομνημόνευτη. Η Κοινωνία των Εθνών απέρριψε το αίτημα του Αζερμπαϊτζάν για ένταξη του Ναγκόρνο Καραμπάχ στο Αζερμπαϊτζάν, επικαλούμενη τη δυσκολία καθορισμού σαφών συνόρων υπό την κυριαρχία αυτού του κράτους.
Ανάμεσα στα άλλα αμφιλεγόμενα θέματα, υπήρχε και το ζήτημα του καθεστώτος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Ωστόσο, λόγω της σοβιετοποίησης της Υπερκαυκασίας, το θέμα δεν συζητήθηκε στην ημερήσια διάταξη των διεθνών οργανισμών.

Το Ναγκόρνο Καραμπάχ στη σοβιετική περίοδο (1920-1990)

Η εγκαθίδρυση της σοβιετικής κυριαρχίας στην Υπερκαυκασία συνοδεύτηκε από τη δημιουργία ενός νέου πολιτικού συστήματος. Το Ναγκόρνο Καραμπάχ είχε αναγνωριστεί και από τη Σοβιετική Ρωσία ως διαφιλονικούμενη περιοχή ανάμεσα στην Αρμενία και στο Αζερμπαϊτζάν. Τον Αύγουστο του 1920, με τη συμφωνία που υπεγράφη μεταξύ Σοβιετικής Ρωσίας και Δημοκρατίας της Αρμενίας, αναπτύχθηκαν προσωρινά ρωσικά στρατεύματα στο Ναγκόρνο Καραμπάχ.
Αμέσως μετά την εγκαθίδρυση του σοβιετικού καθεστώτος στην Αρμενία στις 30 Νοεμβρίου 1920, η Επαναστατική Επιτροπή του Αζερμπαϊτζάν (Revcom), και κύριο μπολσεβικικό όργανο εξουσίας εκείνη την εποχή, δήλωσε ότι αναγνωρίζει τις περιοχές του Ναγκόρνο Καραμπάχ, του Ζανκεζούρ και του Ναχιτσεβάν ως αναπόσπαστα τμήματα της Αρμενίας.
Το Εθνικό Συμβούλιο της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν, βάσει της συμφωνίας μεταξύ της «Revcom» του Αζερμπαϊτζάν και των κυβερνήσεων της Σ.Σ.Δ. του Αζερμπαϊτζάν και της Σ.Σ.Δ. της Αρμενίας, με τη διακήρυξη της 12ης Ιουνίου 1921, ανακήρυξε το Ναγκόρνο Καραμπάχ αναπόσπαστο τμήμα της Σ.Σ.Δ. της Αρμενίας.
Βάσει της δήλωσης παραίτησης του Σοβιετικού Αζερμπαϊτζάν από το Ναγκόρνο Καραμπάχ, το Ζανκεζούρ και το Ναχιτσεβάν, και βάσει της συμφωνίας μεταξύ των κυβερνήσεων της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν από τον Ιούνιο του 1921, η Αρμενία κήρυξε επίσης το Ναγκόρνο Καραμπάχ αναπόσπαστο τμήμα της.
Το διάταγμα που εκδόθηκε από την αρμενική κυβέρνηση δημοσιεύτηκε στα μέσα ενημέρωσης της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν («Baku Worker», όργανο της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος του Αζερμπαϊτζάν, 22 Ιουνίου 1921). Έτσι, επιβεβαιώθηκε και νομικά η πράξη ενοποίησης του Ναγκόρνο Καραμπάχ με την Αρμενία.
Η τελευταία νομική πράξη σχετική με το Ναγκόρνο Καραμπάχ στη διάρκεια του κομμουνιστικού καθεστώτος ήταν στα πλαίσια του διεθνούς δικαίου (με τη διεθνή νομική έννοια).
Αγνοώντας την πραγματικότητα, το Καυκασιανό Γραφείο του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ρωσίας συγκάλεσε μια σύνοδο ολομέλειας στην πρωτεύουσα της Γεωργίας, Τιφλίδα, στις 4 Ιουλίου 1921, στη διάρκεια της οποίας επιβεβαιώθηκε εκ νέου ότι το Αρτσάχ είναι τμήμα της Σ.Σ.Δ. της Αρμενίας. Ωστόσο, με την υπαγόρευση της Μόσχας και την άμεση παρέμβαση του Στάλιν, τη νύχτα της 5ης Ιουλίου, η απόφαση της προηγούμενης ημέρας αναθεωρήθηκε και αποφασίστηκε το Ναγκόρνο Καραμπάχ να ενσωματωθεί αναγκαστικά στο Αζερμπαϊτζάν ως μια αυτόνομη περιφέρεια, χωρίς την τήρηση της νόμιμης διαδικασίας. Αυτή η απόφαση είναι μια άνευ προηγουμένου νομική πράξη στην ιστορία του διεθνούς δικαίου, όπου το κομματικό όργανο μιας τρίτης χώρας, χωρίς καμία νομική βάση ή εξουσία, καθορίζει το καθεστώς του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Μάλιστα, έγιναν όλες οι ενέργειες ώστε η Αυτόνομη Περιφέρεια του Ναγκόρνο Καραμπάχ (Α.Π.Ν.Κ.) να μην έχει κοινά σύνορα με την Αρμενία.
Ωστόσο, καθ’ όλη τη διάρκεια της σοβιετικής περιόδου, οι Αρμένιοι κάτοικοι του Ναγκόρνο Καραμπάχ ποτέ δεν αποδέχτηκαν αυτήν την απόφαση, και επί δεκαετίες αγωνίστηκαν για επανένωση με τη μητέρα-πατρίδα.
Κατά τη διάρκεια όλης της περιόδου της Αυτόνομης Περιοχής του Ναγκόρνο Καραμπάχ εντός της Σ.Σ.Δ. του Αζερμπαϊτζάν, η ηγεσία της Δημοκρατίας προσπάθησε να αλλάξει την εθνογραφική σύνθεση του πληθυσμού, παραβιάζοντας τα δικαιώματα των Αρμενίων κατοίκων, που αποτελούσαν την πλειονότητα.
Οι πολιτικές των διακρίσεων αντικατοπτρίζονταν στις προσπάθειες τεχνητής ανάσχεσης της κοινωνικο-οικονομικής ανάπτυξης της περιοχής και στη δημογραφική αλλαγή με στόχο την εθνοκάθαρση, την καταστροφή ή την πλαστογράφηση αρμενικών μνημείων και πολιτιστικών αξιών.
Η πολιτική διακρίσεων του Αζερμπαϊτζάν προς το Ναγκόρνο Καραμπάχ είχε αντίκτυπο στον αρμενικό πληθυσμό του και έγινε η κύρια αιτία της μετανάστευσης των τελευταίων. Έτσι, ενώ το 1923 οι Αρμένιοι αποτελούσαν το 94,4% του πληθυσμού, το 1989, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία, ο αριθμός τους είχε μειωθεί στο 76,9%. Να σημειωθεί επίσης ότι η πολιτική της εθνοκάθαρσης είχε μεγαλύτερη επιτυχία σε ένα άλλο αρμενικό έδαφος, στο Ναχιτσεβάν.
Οι κάτοικοι του Καραμπάχ και οι αρχές της Σ.Σ.Δ. της Αρμενίας είχαν στείλει επανειλημμένως αιτήματα στις σοβιετικές αρχές για να επανεξεταστεί η απόφαση της ενσωμάτωσης του Ναγκόρνο Καραμπάχ στο Αζερμπαϊτζάν, τα οποία όμως αγνοήθηκαν ή απορρίφθηκαν, προκαλώντας μάλιστα διώξεις εναντίον των υποκινητών. Ανάμεσα σε αυτά τα αιτήματα ήταν η αίτηση της Κυβέρνησης και της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σ.Σ.Δ. της Αρμενίας, το 1945, προς την κυβέρνηση της Ε.Σ.Σ.Δ. και προς όλες τις κεντρικές επιτροπές των Κομμουνιστικών Κομμάτων των χωρών της Ένωσης, με πάνω από 2.500 υπογραφές το 1963 και από 45.000 υπογραφές το 1965 από τους κατοίκους του Καραμπάχ.

Η παρούσα κατάσταση της σύγκρουσης στο Ναγκόρνο Καραμπάχ

Η παρούσα φάση της σύγκρουσης στο Αρτσάχ ξεκίνησε το 1988, όταν, σε απάντηση των διαδηλώσεων για αυτοδιάθεση του αρμενικού πληθυσμού, οι αρχές του Αζερμπαϊτζάν οργάνωσαν μαζικές σφαγές και εθνοκάθαρση των Αρμενίων σε ολόκληρη την επικράτεια του Αζερμπαϊτζάν, ιδίως στο Σουμγκάιτ, στο Μπακού και στο Κιροβαμπάντ.
Στις 10 Δεκεμβρίου 1991, οι Αρμένιοι κήρυξαν την ίδρυση της Δημοκρατίας του Ναγκόρνο Καραμπάχ, μετά από δημοψήφισμα που ήταν σύμφωνο τόσο με τους κανόνες του διεθνούς δικαίου όσο και με το πνεύμα των νόμων της Ε.Σ.Σ.Δ. εκείνης της εποχής. Έτσι, στην επικράτεια του πρώην σοβιετικού Αζερμπαϊτζάν δημιουργήθηκαν δύο ισότιμες κρατικές οντότητες, η Δημοκρατία του Ναγκόρνο Καραμπάχ και η Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν.
Το Αζερμπαϊτζάν ξεκίνησε τότε στρατιωτικές επιχειρήσεις στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και στις γύρω περιοχές όπου κατοικούσαν Αρμένιοι, με αποτέλεσμα δεκάδες χιλιάδες νεκρούς και εκτεταμένες υλικές ζημιές. Το Αζερμπαϊτζάν αγνόησε τις εκκλήσεις της διεθνούς κοινότητας και του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, οι οποίες ζητούσαν να σταματήσουν οι στρατιωτικές ενέργειες και να διεξαχθούν διαπραγματεύσεις.
Αντιθέτως, το Αζερμπαϊτζάν κατέλαβε ολόκληρη την επαρχία του Σαχουμιάν και τα ανατολικά τμήματα των επαρχιών του Μαρτακέρτ και του Μαρτουνί που ανήκαν στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Τελικά, οι ένοπλες δυνάμεις του Ναγκόρνο Καραμπάχ έθεσαν υπό τον έλεγχό τους γειτονικές περιοχές, οι οποίες έπαιξαν ρόλο ζώνης προστασίας και διαπραγματευτικό χαρτί για έναν μελλοντικό διακανονισμό. Τον Μάιο του 1994, το Αζερμπαϊτζάν, το Ναγκόρνο Καραμπάχ και η Αρμενία υπέγραψαν εκεχειρία, η οποία, παρά τις όποιες παραβιάσεις, τηρήθηκε μέχρι το 2020.
Οι διαπραγματεύσεις για την επίλυση του ζητήματος διεξάγονταν υπό την επίβλεψη της Ομάδας Μινσκ του Ο.Α.Σ.Ε. (Ρωσία, ΗΠΑ, Γαλλία). Την τελευταία δεκαετία, αρκετές προτάσεις των συμπροέδρων τής Ομάδας απορρίφθηκαν από το Αζερμπαϊτζάν. Η τελευταία πρόταση ήταν οι λεγόμενες «Αρχές του Παρισιού», οι οποίες συνοψίζονταν στο έγγραφο «Key West» του 1991. Μέχρι το 2020, οι διαπραγματεύσεις στηρίζονταν στη βάση των προτάσεων της Μαδρίτης που υποβλήθηκαν από τους συμπροέδρους της Ομάδας τον Νοέμβριο του 2007.
Παρά τις μέχρι τώρα διαπραγματεύσεις στα πλαίσια της Ομάδας Μινσκ, η οποία ήταν η μόνη διεθνώς εξουσιοδοτημένη αρχή για την επίλυση της σύγκρουσης, το Αζερμπαϊτζάν κατέβαλλε προσπάθειες για τη συμμετοχή και άλλων διεθνών οργανισμών και ξεκίνησε παράλληλες διαδικασίες υπό μορφή «εκστρατειών» προς τον Ο.Η.Ε. και το Συμβούλιο της Ευρώπης, με σκοπό να παρεμποδίσει τις διαπραγματεύσεις.
Το Αζερμπαϊτζάν αύξησε τον στρατιωτικό προϋπολογισμό και τα επιθετικά του όπλα από τα έσοδα του πετρελαίου, παραβιάζοντας κατάφωρα συμφωνίες στον τομέα της ασφάλειας και της πολιτικο-στρατιωτικής ισορροπίας. Στην πραγματικότητα, απέτυχε σε όλες τις οικονομικές, πολιτικές, στρατιωτικές και ανθρωπιστικές πρωτοβουλίες που στόχευαν στην ενίσχυση της εμπιστοσύνης μεταξύ των αντιτιθέμενων πλευρών. Συγκεκριμένα, το Αζερμπαϊτζάν απέρριψε την προσφορά της αρμενικής πλευράς για περιφερειακή συνεργασία και το αίτημα της Ομάδας Μινσκ να αποσύρει τους ελεύθερους σκοπευτές από τη γραμμή επαφής.

Η θέση των Αρμενίων

Η θέση των Αρμενίων σχετικά με τη διευθέτηση της σύγκρουσης βασιζόταν πριν από τον πρόσφατο πόλεμο στις παρακάτω αρχές:
1. Στις διαπραγματεύσεις θα πρέπει να συμμετέχει και το Ναγκόρνο Καραμπάχ.
2. Η διευθέτηση της σύγκρουσης θα πρέπει να βασίζεται στην αναγνώριση του δικαιώματος για αυτοδιάθεση του λαού του Ναγκόρνο Καραμπάχ.
3. Το Ναγκόρνο Καραμπάχ θα πρέπει να έχει αδιάλειπτη επικοινωνία με την Αρμενία, υπό τη δικαιοδοσία της αρμενικής πλευράς.
4. Η ασφάλεια του Ναγκόρνο Καραμπάχ θα πρέπει να διασφαλιστεί διεθνώς. Η υιοθέτηση αυτών των αρχών και η συμβατική ρύθμιση θα επιτρέψουν την επίτευξη συνολικής διευθέτησης του προβλήματος.
5. Η Αρμενία εμπιστεύεται τη διαμεσολάβηση της Ομάδας Μινσκ στα πλαίσια του Ο.Α.Σ.Ε. στη διένεξη του Ναγκόρνο Καραμπάχ και την προσπάθεια που καταβάλλει για την επίλυση του ζητήματος.
6. Η Αρμενία επιδιώκει μια διευθέτηση αποκλειστικά με ειρηνικά μέσα.
7. Οι προσπάθειες του Αζερμπαϊτζάν να κερδίσει μονομερείς παραχωρήσεις με την απειλή χρήσης βίας αποτελούν το κύριο εμπόδιο για τη διευθέτηση μέσω συμβιβασμού.
8. Το Ναγκόρνο Καραμπάχ δεν έχει κανένα μέλλον ως τμήμα του Αζερμπαϊτζάν και η όποια λύση πρέπει να προέρχεται από τη βούληση του λαού του Καραμπάχ. Αυτή είναι η ουσία του δικαιώματος των λαών για αυτοδιάθεση. Το Αζερμπαϊτζάν δεν έχει ούτε νομικούς ούτε πολιτικούς ή ηθικούς λόγους να διεκδικήσει το Ναγκόρνο Καραμπάχ.
Μετά την τελευταία πολεμική σύγκρουση και απώλεια ή παράδοση μέρους του ίδιου του Ναγκόρνο Καραμπάχ (Χατρούτ, Σουσί) -όπως είχε διαμορφωθεί κατά τη σοβιετική περίοδο- και των γύρω περιοχών (Αγντάμ, Καρβαντζάρ, Λατσίν, Φιζουλί, Τζεμπραΐλ, Ζανγκιλάν), τα δεδομένα έχουν αλλάξει. Η νίκη των τουρκο-αζερικών δυνάμεων, η αποστρατικοποίηση του Ναγκόρνο Καραμπάχ και η εγκαθίδρυση ρωσικής ειρηνευτικής δύναμης στη γραμμή επαφής μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών, με στόχο η τελειωτική διευθέτηση να καθοριστεί στο μέλλον, θέτουν νέα δεδομένα. Προς το παρόν, το Ναγκόρνο Καραμπάχ έχει μετατραπεί σε ρωσικό «προτεκτοράτο», με αυξημένη επιρροή της Ρωσίας, με εμφανή την παρουσία του τουρκικού παράγοντα και με υποχώρηση της επιρροής των δυτικών δυνάμεων, κυρίως των συμπροέδρων της Ομάδας Μινσκ (Η.Π.Α. και Γαλλίας).


Πηγή: www.president.am

Share
 

Για να εξασφαλίσουμε τη σωστή λειτουργία του ιστότοπου, μερικές φορές τοποθετούμε μικρά αρχεία δεδομένων στον υπολογιστή σας, τα λεγόμενα «cookies». Οι περισσότεροι μεγάλοι ιστότοποι κάνουν το ίδιο. Περισσότερα...

"Δέχομαι"


ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΒΙΒΛΙΩΝ


διαφήμιση στο αρμενικά

armenian community

Online Επισκέπτες

Έχουμε 23 επισκέπτες συνδεδεμένους