Καρέν Ματεβοσιάν, Δρ Ιστορίας, Αντιπρόεδρος του Ματεναταράν
Μετάφραση από τα αρμενικά του Γκεβόργκ Καζαριάν (υποψ. Δρ. Θεολογίας, ΕΚΠΑ)
Οκτώβριος- Δεκέμβριος 2020, τεύχος 105

Η Ιερά Μονή του Αγίου Δαδίου (στα αρμενικά: Δαδιβάνκ) που καθίσταται ένα από τα παλιότερα Μοναστήρια της Αρμενίας, βρίσκεται στο Αρτσάχ, στην αριστερή όχθη του Τρτου (Θαρθάρ) – δεξιού παραπόταμου του Κύρου, σε μια καταπληκτική δασώδη και ορεινή τοποθεσία. Σύμφωνα με την τοπική εκκλησιαστική παράδοση, η Μονή ιδρύθηκε στον τόπο του μαρτυρίου του Αγίου Αποστόλου Δαδίου (ή Θαδδαίου) – ενός από τους 72 μαθητές του Χριστού.
Έτσι στον ιερό τόπο αυτό κατά τον Α΄ αι. μ. Χ. ιδρύθηκε ένα Μαρτύριο, το οποίο μεταγενέστερα εξελίχθηκε σε Μοναστήρι. Η μοναστική Αδελφότητα του Δαδιβάνκ συνέχισε να υφίσταται μέχρι και τον ΙΘ΄ αι., αλλά ειδικά άκμαζε κατά τους ΙΓ΄-ΙΔ΄αι., όταν η Μονή υπήρχε όχι μόνο ένα δημοφιλές προσκύνημα, αλλά και Έδρα του τοπικού Επισκόπου, καθώς επίσης τόπος ενταφιασμού των αρχόντων της περιοχής. Έτσι, το 1214 ανεγέρθηκε το εντυπωσιακό και περικαλλές Καθολικό της Μονής, από την Αρζού Χαθούν - αρχόντισσα της επαρχίας Αθέρκ, εις μνήμην του θανόντος συζύγου της – του άρχοντα Βαχθάνγκ και των δύο γιών της.
Για το γεγονός αυτό μαρτυρεί η εκτενής κτιτορική εγχάρακτη επιγραφή της ίδιας Αρζού Χαθούν, η οποία διακοσμεί τον εξωτερικό τοίχο του Καθολικού, ενώ δίπλα, στα νότια και ανατολικά παράθυρα του Ναού βλέπει κανείς τις ανάγλυφες απεικονίσεις του άρχοντα Βαχθάνγκ και των τέκνων του.
Η Μονή του Αγίου Δαδίου είναι σημαντική όχι μόνο με την ιστορία και την αρχιτεκτονική, αλλά και τις υπέροχες τοιχογραφίες της.
Οι τελευταίες διακοσμούν τον νότιο και τον βόρειο τοίχο του Καθολικού της Μονής και χρονολογούνται από το 746 έτος της Αρμενικής χρονολογίας, το οποίο αντιστοιχεί στο Σωτήριο έτος 1297. Δυστυχώς, μένει άγνωστο το όνομα του αγιογράφου.
Παλαιότερα, οι τοίχοι ήταν καλυμμένοι με παχύ στρώμα από καπνό, οι αξιόλογες τοιχογραφίες αυτές δεν φαινόταν καλά, με αποτέλεσμα να μένουν άγνωστες στους ερευνητές.
Μόνο κατά τα έτη 2014-2016 χάρη στις εργασίες καθαρισμού και αποκατάστασης, που τις πραγματοποίησαν ο Ιταλοαρμένιος Αρά Ζαριάν και η Βελγίδα Κριστίν Λαμουγέ, οι τοιχογραφίες παρουσιάστηκαν με όλη τους τη λαμπρότητα και κάλλος. Οι τοιχογραφίες του Δαδιβάνκ, μ’αυτό τον τρόπο είναι οι πιο αξιόλογες σ’όλο το Αρτσάχ, όχι μόνο από την άποψη της τεχνοτροπίας, αλλά και της θεματικής τους. Στον βόρειο τοίχο, παριστάνεται η σπάνια σκηνή του λιθοβολισμού του Αγίου πρωτομάρτυρος και αρχιδιακόνου Στεφάνου. Σ’αυτή την τοιχογραφία αριστερά, βλέπουμε μια ομάδα ανδρών – δολοφόνων του Αγίου, με χαρακτηριστικά ενδύματα της εποχής. Μπροστά τους στέκεται όρθιος ο Στέφανος με την αμφίεση του Διακόνου, κρατώντας με το αριστερό του χέρι μικρό σκεύος με θυμίαμα και με το αριστερό χέρι θυμιάζοντας τους φονιάδες του• μια συγκλονιστική απεικόνιση της χριστιανικής αμνησικακίας και συγχώρεσης! Πάνω από το κεφάλι του μεγαλόσωμου Αγίου φαίνεται ο Χριστός, ενώ μπροστά του είναι μια ομάδα των Αγγέλων, που είναι έτοιμοι να υποδεχτούν μέσα στην αγκαλιά τους την ψυχή του Στεφάνου.
Η επιγραφή στο κέντρο της σκηνής επαναλαμβάνει έναν στίχο από τον ύμνο, αφιερωμένο στον Άγιο Στέφανο, που τον έγραψε ο Καθολικός-Πατριάρχης της Αρμενίας ο Νερσής Χαρίεις (1066-1073): «Να δείτε τη χοϊκή φύση, που για τη χάρη μου βασανίστηκε κατά σώμα».
Στον τοίχο απέναντι, ο ανώνυμος καλλιτέχνης μας παρουσιάζει μια άλλη επιβλητική σκηνή – αυτή του δοξασμού του Αγίου Νικολάου από τον Χριστό και την Παναγία.
Στο κέντρο της σκηνής απεικονίζεται ο Αρχιεπίσκοπος των Μύρων της Λυκίας ο Άγιος Νικόλαος, με χαρακτηριστικά γνωρίσματα της εικονογραφίας του• φαλακρός γέροντας με πλατύ μέτωπο, κοντή γενειάδα και εκφραστικό βλέμμα. Ο δημοφιλέστατος Άγιος φοράει άσπρο αρχιερατικό πολυσταύριο φελόνιο, ένα παρόμοιο πετραχήλι, καθώς επίσης στιχάριο σε μωβ χρώμα και κόκκινα υποδήματα. Ο Άγιος Νικόλαος στέκεται με χέρια υψωμένα σε στάση δέησης. Η μορφή του και γενικά όλη η εικονογραφία της σκηνής απηχεί τη βυζαντινή τέχνη.
Δεξιά του Αγίου Νικολάου είναι ο Χριστός, αριστερά – η Παναγία. Ο Χριστός κάνει ένα βήμα προς τον Άγιο. Στο αριστερό χέρι του ο Κύριος κρατάει το ειλητάριο, ενώ με το δεξί του χαρίζει στον Νικόλαο ένα Ευαγγέλιο με πλούσια διακοσμημένο κάλυμμα. Ο Χριστός φοράει βυσσινί χιτώνα και άσπρο ιμάτιο. Το πρόσωπό του εκφράζει γαλήνη και θεία γλυκύτητα.
Η Παναγία όπως και ο Χριστός είναι στραμμένη προς τον Άγιο Νικόλαο. Στα δύο χέρια της η Θεοτόκος Μαρία κρατάει το ωμοφόριο, το οποίο και προσφέρει στον Αρχιεπίσκοπο. Η Παναγία φοράει βυσσινί μαφόριο και λευκό χιτώνα. Τα μεγάλα, εκφραστικά μάτια της Παναγίας αποδίδουν στο πρόσωπό της μια ιδιαίτερη μεγαλοπρέπεια.
Οι μορφές του Αγίου Νικολάου, του Κυρίου και της Παναγίας συνοδεύονται από επιγραφές στα Αρμενικά που δηλώνουν την ταυτότητα των απεικονισμένων. Έτσι, δίπλα στα φωτοστέφανα διακρίνονται οι επιγραφές «Άγιος Ιεράρχης Νικόλαος», «Χριστός» και «Αγία Θεοτόκος Μαριάμ».
Η τοιχογραφία του Αγίου Νικολάου του Θαυματουργού παρουσιάζει μια αξιόλογη και μοναδική εικονογραφική ιδιομορφία• ανάμεσα στον Άγιο Νικόλαο και την Παναγία απεικονίζεται ένας Άγγελος σε στάση υπηρεσίας στον Αρχιεπίσκοπο. Πάνω από τον Άγγελο η επιγραφή αναφέρει τα εξής: «Εγώ είμαι ο Μιχαήλ, που πάντα σε διαφυλάττω και παιδιόθεν είμαι ο συνεργάτης σου. Εν έτει 746 (=1297)». Αυτά τα λόγια ο Άγγελος, που δεν είναι παρά ο ίδιος ο Ταξιάρχης τα απευθύνει στον Άγιο Νικόλαο. Μ’αυτό τον τρόπο ο άγνωστος αγιογράφος της Μονής του Αγίου Δαδίου, μας αποδίδει την παράδοση – τεκμηριωμένη μέσα στον «Βίο» του Αγίου Νικολάου, ότι ο Άγγελος-φύλακάς του ήταν ο ίδιος ο Αρχιστράτηγος των επουρανίων δυνάμεων Μιχαήλ.
Καθίσταται σαφές λοιπόν, ότι οι τοιχογραφίες του Δαδιβάνκ, που προβάλλουν τις μορφές των δύο μεγάλων Αγίων της Εκκλησίας – του Πρωτομάρτυρα Στεφάνου και του Νικολάου Θαυματουργού, έχουν μεγάλη ιστορική και καλλιτεχνική αξία και διακρίνονται τόσο από τη μοναδική τεχνοτροπία, όσο και την εικονογραφία τους.
Δυστυχώς, λόγω της επίθεσης του Αζερμπαϊτζάν στο Αρτσάχ, που άρχισε στις 27 Σεπτεμβρίου και διήρκησε μέχρι τις 9 του Νοεμβρίου 2020, το μοναστηριακό συγκρότημα του Δαδιβάνκ βρέθηκε στη σφαίρα των πολεμικών επιχειρήσεων, ενώ μετά από τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός η Μονή πλέον βρίσκεται σε συνοριακό σημείο των αντιμαχόμενων πλευρών.
Στην Ιερά Μονή του Αγίου Δαδίου αυτή τη στιγμή προσωρινά είναι εγκαταστημένες οι ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις. Όμως είναι ολοφάνερο ότι η μετέπειτα μοίρα της Μονής, των μνημείων, των αρμενικών επιγραφών και των αξιοθαύμαστων τοιχογραφιών της βρίσκονται σε τεράστιο κίνδυνο.

Tweet

Share