
Αλέξανδρος-Μιχαήλ Χατζηλύρας
«Aρμενικά» Απρίλιος - Ιούνιος 2014. Τεύχος 81
Ο μητροπολιτικός ναός της Παναγίας Θεοτόκου στην Ακρόπολη (Στρόβολος), δίπλα από το Σχολείο Ναρέκ, τη Μητρόπολη και το Μνημείο της Αρμενικής Γενοκτονίας, αποτελεί το επίκεντρο της αρμενοκυπριακής κοινότητας. Αυτή είναι η ιστορία του.
Κατά την τουρκοκυπριακή ανταρσία του 1963-1964, οι Τουρκοκύπριοι εξτρεμιστές κατέλαβαν τη μεσαιωνική εκκλησία της Παρθένου Μαρίας. Στις αρχές του 1964 ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ’ παραχώρησε το παρεκκλήσι του Αγίου Δομετίου, αφού εκεί υπήρχε συγκεντρωμένος αριθμός Αρμενοκυπρίων. Για τις σημαντικές Λειτουργίες χρησιμοποιούνταν η κοντινή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου (1964-1969), ο αγγλικανικός καθεδρικός ναός του Αγίου Παύλου (1969-1981) ή η αίθουσα εκδηλώσεων του Σχολείου Ναρέκ (1972-1981). Μετά από διαβήματα του Εκπροσώπου Μπερτζ Τιλμπιάν, στα τέλη του 1966 η κυβέρνηση παραχώρησε ως εμπίστευμα1 ένα οικόπεδο στην οδό Κύκλωπος για το Δημοτικό Σχολείο, του οποίου και ανέλαβε το κτίσιμο (1971-1972, κόστος £50.000), με πρόνοια για ανέγερση αίθουσας θεάτρου, το κόστος της οποίας (£28.000) θα κάλυπτε η κοινότητα· αν και τοποθετήθηκαν τα θεμέλια του θεάτρου, αυτό δεν κτίστηκε ποτέ. Όταν μεταξύ 1973-1974 ξαναέγινε συζήτηση για το κτίσιμο μιας εκκλησίας, η κυβέρνηση πρότεινε οικόπεδα στην Ακρόπολη, ωστόσο η Εθναρχία θεωρούσε καταλληλότερη την ανέγερσή της δίπλα από το Ναρέκ. Μετά από τις επίμονες και άοκνες προσπάθειες του εφημέριου της Λευκωσίας, πρωθιερέα Βαζκέν Σαντρουνί, και του Εκπροσώπου, Δρος Αντρανίκ Λ. Αστζιάν, τελικά δόθηκε η αναγκαία άδεια και στις 25/09/1976 ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ’ και ο Μητροπολίτης Νερσές Παχτικιάν κατέθεσαν το θεμέλιο λίθο της εκκλησίας σε μια βροχερή ημέρα, κάτι που ο Μακάριος θεώρησε «μπερεκέτι». Όταν το Νοέμβριο του 1977 ανέλαβε Μητροπολίτης ο Επίσκοπος Ζαρέχ Αζναβοριάν, έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το έργο: στις 04/01/1978 υπογράφηκαν τα συμβόλαια με τους αρχιτέκτονες Ιάκωβο & Ανδρέα Φιλίππου και τον εργολάβο Νικόλα Σιακόλα κι έτσι άρχισαν τα κατασκευαστικά έργα. Για να της δοθεί αρμενικός ρυθμός, προσκλήθηκε ο έμπειρος Λιβανοαρμένιος αρχιτέκτονας Κεβόρκ Εμμιγιάν. Στις 16/04/1978, κατά την πρώτη ποιμενική επίσκεψη του Συγκαθήμενου Καθόλικου (Πατριάρχη) της Κιλικίας, Καρεκίν Β’, τελέστηκε ο πανηγυρικός αγιασμός των 16 κολώνων της εκκλησίας, με τη συμμετοχή της λιβανοαρμενικής χορωδίας του Κεβόρκ Κανταχαριάν. Στις 10/12/1979 το Συμβούλιο Βελτιώσεως Στροβόλου μετονόμασε την οδό Κύκλωπος σε οδό Αρμενίας, ως χειρονομία αλληλεγγύης προς τον αρμενικό λαό. Τρία χρόνια μετά, τα κατασκευαστικά έργα έφθασαν αισίως στο τέλος τους και τα εγκαίνια είχαν προγραμματιστεί για τις 12/04/1981. Ωστόσο, αυτό δεν έγινε κατορθωτό λόγω της έκρυθμης κατάστασης στο Λίβανο και τελικά τα εγκαίνια τέλεσαν στις 22/11/1981 ο Αρμενοκύπριος Καθόλικος (Πατριάρχης) Χορέν Α’ και ο Συγκαθήμενός του, Καρεκίν Β’, στην παρουσία του Αρχιεπισκόπου Κύπρου Χρυσοστόμου Α’. Όπως μας πληροφορεί η μαρμάρινη αναμνηστική επιγραφή πάνω από την είσοδο, ο κομψός μητροπολιτικός ναός της Παναγίας Θεοτόκου κτίστηκε με την οικονομική αρωγή της Ηνωμένης Ευαγγελικής Εκκλησίας της Βεστφαλίας (£44.357), της Κυπριακής Κυβέρνησης (£35.000), των πιστών και άλλων δωρητών (£43.081). Στα αριστερά της κεντρικής εισόδου του ναού βρίσκεται ξυλόγλυπτο παγκάρι και δύο δωμάτια: το βόρειο χρησιμοποιείται ως αποθήκη της εκκλησίας [στο οποίο βρίσκεται ο επιτάφιος, μια εικόνα του Αποστόλου Ανδρέα (Καλλίνικος Σταυροβουνιώτης, 1986) και μια εικόνα του Χριστού], ενώ στο νότιο υπάρχει ένας πίνακας με τον πλατύ δρόμο της Κόλασης και το στενό δρόμο του Παραδείσου, ένας σταυρωμένος Ιησούς και το κλιμακοστάσιο προς το άνω διάζωμα, το οποίο φιλοξενεί τη χορωδία και το αρμόνιο. Πίσω από το παγκάρι βρίσκεται μια εικόνα-παζλ που απεικονίζει διάφορες φάσεις της επίγειας ζωής του Χριστού (γέννηση, προσευχή στο Όρος των Ελαιών, ο Χριστός με παιδιά και ο Χριστός με τους Αποστόλους). Στους δύο δυτικούς τοίχους βρίσκονται δύο κοντάκια του Καθόλικου (Πατριάρχη) Αράμ Α’ (2005) για τα 90χρονα της Γενοκτονίας και το Έτος Αρμενικών Γραμμάτων, ενώ δίπλα από το νότιο δωμάτιο βρίσκεται κοντάκιο (2011) για τα 30χρονα της εκκλησίας. Ο κυρίως ναός είναι ανοικτός και χωρίς κολώνες· στα αριστερά και δεξιά υπάρχουν δύο μαρμάρινα μανουάλια, πάνω από τα οποία υπάρχουν ελαιογραφίες του Αγίου Γρηγορίου του Φωτιστή και του Αγίου Γεωργίου, αμφότερες έργα του Λιβανοαρμένιου ζωγράφου Ζοχράπ Κεσισιάν (1981). Πάνω από τις πλάγιες εισόδους, στα βόρεια και νότια, βρίσκονται δύο στρογγυλοί φεγγίτες βιτρώ που απεικονίζουν την Παναγία με τον Ιησού στην αγκαλιά της και τον Ιησού να κρατά το ευαγγέλιο, αντίστοιχα, έργα του αυτοδίδακτου Ελληνοαρμένιου Χακόπ Αλαλατζιάν. Στους τοίχους του κυρίως ναού υπάρχουν οι εξής εικόνες: ανατολικά η Σταύρωση και η Ανάσταση (αμφότερες Ζοχράπ, 1981), νότια ο Άγιος Σέργιος ο Στρατηγός (Κεβόρκ Τοβμασιάν, 2002) και ο Άγιος Ναρσής ο Χαρίεις (Σαμβέλ Πετροσιάν, 2007), δυτικά σύνθεση με την ανακάλυψη του Αρμενικού Αλφαβήτου και το Βαρτανάντς, και σύνθεση με τους Απόστολους Θαδδαίο και Βαρθολομαίο, τις Αγίες Ριψιμία και Γαϊανή, το όραμα του Αγίου Μεσρώπ και τη βάφτιση του Βασιλιά Τιριδάτη από τον Άγιο Γρηγόριο το Φωτιστή (αμφότερες Ζοχράπ, 1982) και βόρεια ο Άγιος Γρηγόριος ο Ναρεκήνσιος (Πετροσιάν, 2007) και ο Άγιος Ιάκωβος ο Νισίβεως (Χοβσέπ Ασκαριάν, 2005). Στο κέντρο του κυρίως ναού, σαν κορωνίδα, αναπαύεται ο οκταγωνικός καθολικός τρούλλος, του οποίου οι φεγγίτες φέρουν χρωματιστά βιτρώ που απεικονίζουν το Χριστό, τους Αποστόλους Θαδδαίο και Βαρθολομαίο, τον Άγιο Γρηγόριο το Φωτιστή, τον Άγιο Γρηγόριο το Ναρεκήνσιο και τρεις άλλους Άγιους, επίσης έργα του Αλαλατζιάν. Ο σολέας διακρίνεται από τον κυρίως ναό με μεταλλικό κάγκελλο που φέρει την αρμενική επιγραφή «Ουράνιε πατέρα, κράτα την εκκλησία σου ατάραχη» και όντας σε ψηλότερο επίπεδο. Στην κεφαλή του βόρειου τμήματος υπάρχει ο ξυλόγλυπτος θρόνος του Μητροπολίτη με το ναοειδές κάλυμμα και με ανάγλυφες εικόνες των καθεδρικών ναών του Αντηλιάς και του Ετσμιατζίν, καθώς και ένα δικέφαλο αετό. Στην ανατολική κόγχη και υπερυψωμένο βρίσκεται το ιερό βήμα, στο κεντρικό μέτωπο του οποίου συναντούμε μια σταυρόπετρα από γκρίζα πέτρα τουφ, η οποία δωρήθηκε από τον Καθόλικο (Πατριάρχη) του Ετσμιατζίν, Βαζκέν Α’, το 1980. Στο κέντρο του ιερού βήματος αναδύεται η αγία τράπεζα, φτιαγμένη από ιταλικό ανοιχτόχρωμο ροζ μάρμαρο, με τέσσερις μελί κολώνες από όνυχα και τρεις ναόσχημους τρούλλους από πάνω· στο κέντρο βρίσκεται ελαιογραφία του Ζοχράπ (1990) με την Παναγία με το Θείο Βρέφος2 . Δεξιά και αριστερά της αγίας τράπεζας υπάρχουν δύο δευτερεύουσες τράπεζες, με ελαιογραφίες του Ζοχράπ (1983), οι οποίες απεικονίζουν τη Θεία Βάπτιση και το Μυστικό Δείπνο, αντίστοιχα, και φιλοξενούν το μυροφόρο περιστέρι και το δισκοπότηρο. Στο βόρειο και νότιο τοίχο του σολέα βρίσκονται δύο εικόνες που απεικονίζουν τον Άγιο Βαρθολομαίο και τον Άγιο Θαδδαίο, αντίστοιχα (Ασκαριάν, 2012). Νότια και βόρεια βρίσκονται το αποθετήριο και το βαπτιστήριο, αντίστοιχα. Στο αποθετήριο υπάρχει κοντάκιο του Καθόλικου (Πατριάρχη) Χορέν Α’ (1968) για τον νεοαφιχθέντα τότε Ανώτερο Αρχιμανδρίτη Αρσέν Αβεντικιάν, κατάλογος με το τι λέγουν οι ψάλτες/διάκονοι/ιερωμένοι όταν ενδύονται τα διάφορα άμφια, πίνακας με κεντητό σταυρό, υφασμάτινος πίνακας μιας εκκλησίας και τσιγκογραφία της Παναγίας που εξορκίζει τα κακά. Στην ανατολική πλευρά του βαπτιστηρίου βρίσκεται η εντοιχισμένη ναόσχημη κολυμβήθρα από λευκό ιταλικό μάρμαρο, ενώ στο νότιο τοίχο υπάρχει ελαιογραφία του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου (Ζοχράπ, 1981). Το 1994 εγκαταστάθηκε το ηλεκτρονικό σύστημα για την καμπάνα, ενώ το 1999 το κεντρικό σύστημα θέρμανσης/κλιματισμού. Στο βόρειο τοίχο, πλάι της κεντρικής εισόδου, υπάρχει η μαρμάρινη κτητορική επιγραφή στα Ελληνικά. Στα δυτικά, επίσης πλάι της εισόδου, τοποθετήθηκε το 2013 μαρμάρινη επιγραφή στα Αρμένικα με τα ονόματα των νονών της εκκλησίας, δωρεά του Καρεκίν Κωστανιάν. Όπως μας πληροφορούν οι αλουμινένιες αναμνηστικές επιγραφές στις δυτικές κολώνες, το 2005 το κωδωνοστάσιο ανακαινίστηκε εις μνήμην του πρωθιερέα Βαζκέν Σαντρουνί και η εκκλησία ανακαινίστηκε εξωτερικά εις μνήμην της οικογένειας Τουτουντζιάν που σκοτώθηκε στο αεροπορικό δυστύχημα της Ήλιος. Το 2008 έγινε εσωτερική επιδιόρθωση του ναού από ανώνυμο δωρητή. Δεξιά της εισόδου της εκκλησίας βρίσκεται μαρμάρινο χατσκάρ (σταυρόπετρα, 2001), αφιερωμένο στην αιώνια φιλία Ελληνοκυπρίων και Αρμενοκυπρίων), καθώς και η μπρούντζινη προτομή του κτήτορα της εκκλησίας, Αρχιεπισκόπου Ζαρέχ Αζναβοριάν (2005). Ο μητροπολιτικός ναός της Παναγίας Θεοτόκου γιορτάζει κάθε έτος την πλησιέστερη Κυριακή στις 21 Νοεμβρίου, εορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου. Εφημέριος είναι από το 2000 ο π. Μομίκ Χαπεσιάν.
1. Χάρη στον Εκπρόσωπο Αράμ Καλαϊτζιάν, στις 31/03/1983 η κυβέρνηση παραχώρησε τίτλο πλήρους ιδιοκτησίας της γης.
2. Πάνω στην αρχική εικόνα της Παναγίας (έργο του Λιβανοαρμένιου ζωγράφου Χαριουτιούν Τοροσιάν) γύρω στο 1985 επικολλήθηκε αντίγραφο από την εικόνα της Παναγίας μιας εκκλησίας στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ, την οποία έφερε ο Αρχιμανδρίτης Γεγισέ Μαντζικιάν. Το 1990 αυτή αφαιρέθηκε και μεταφέρθηκε στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στη Λεμεσό και τοποθετήθηκε η σημερινή εικόνα, η οποία είναι επικολλημένη πάνω στην αρχική.
|