Nουνιά Γεραμιάν 

Τεύχος: Μάιος-Ιούνιος 2010

Παπούτσι από τον τόπο σου κι ας είναι και 5.500 ετών!!», θα μπορούσε να είχε σκεφθεί η αρχαιολόγος και υποψήφια διδάκτωρ αρχαιολογίας Ντιάνα Ζαρνταριάν, όταν πριν από περίπου μια 2ετία, ανακάλυψε σε σπήλαιο στην περιοχή Βαγιότς Τσορ, το επονομαζόμενο και «σπήλαιο των πουλιών», ένα σχεδόν άριστα διατηρημένο δερμάτινο παπούτσι.

Όταν ο Δρ. Ρον Πινχάσι - υφηγητής στην προϊστορική αρχαιολογία του Πανεπιστημίου Κορκ της Ιρλανδίας - και η ομάδα του πραγματοποιούσαν ανασκαφές στο συγκεκριμένο σπήλαιο της Αρμενίας, δεν περίμεναν ποτέ να «σκοντάψουν» επάνω σ’ ένα εύρημα ζωής: ένα άψογα διατηρημένο προϊστορικό παπούτσι, το οποίο αποτελεί και την πρώτη ευθεία απόδειξη της ύπαρξης υποδημάτων στη χαλκολιθική εποχή στις ορεινές περιοχές της ευρύτερης Εγγύς Ανατολής.

Για το γεγονός αυτό της ανακαλύψεως, ο Δρ. Ρον Πινχάσι, παραχώρησε την ακόλουθη συνέντευξη στο επιστημονικό περιοδικό PLOS ONE (Public Library of Science).

PLOS ONE: Κατ’ αρχήν θα θέλαμε να σας ρωτήσουμε για την επιλογή της επιστημονικής σας κατευθύνσεως. Δηλαδή τι ήταν αυτό το οποίο σας ώθησε να ενδιαφερθείτε για την αρχαιολογία και τη βιολογική ανθρωπολογία;

Ρον Πινχάσι: Όντας μέλλων απόφοιτος του πανεπιστημίου Σύμων Φράιζερ στον Βανκούβερ του Καναδά, αποφάσισα να εγγραφώ στο τμήμα προελεύσεως της ανθρώπινης καταγωγής και αμέσως με προσέλκυσε η προϊστορική αρχαιολογία και η μελέτη της απαρχής του ανθρώπου.

Με ποιο τρόπο ανακάλυψε η ομάδα σας το παπούτσι;

Η Αρμένια Ντιάνα Ζαρνταριάν και υποψήφια διδάκτωρ, ανακάλυψε έναν ασβεστωμένο λάκκο ο οποίος κοβόταν μέσα σε ένα δάπεδο μιας κατοικίας. Έσκαψε και ανακάλυψε το παπούτσι κάτω από ένα σπασμένο σκεύος και συνενωμένο με δύο κέρατα μιας ενήλικης άγριας κατσίκας. Επειδή έχουμε συναντήσει ποικίλους μεσαιωνικούς λάκκους και άλλα χαρακτηριστικά τα οποία κόβονται σε διάφορα χαλκολιθικά στρώματα, η αρχική εκτίμησή μας ήταν ότι η παλαιότητα του παπουτσιού και των άλλων αντικειμένων τα οποία βρέθηκαν μέσα στο λάκκο, ήταν μόνο 700 ετών.

Εν τούτοις, τα κέρατα της κατσίκας δεν ήταν περιστραμμένα και ο καθηγητής Γκι Μπαρ-Οζ, ο αρχαιοζωολόγος της ομάδας μας, υποψιάσθηκε ότι τα κέρατα και τα λοιπά αντικείμενα μπορεί να είναι παλαιότερα.

Αμέσως πήραμε δείγματα από το δέρμα του παπουτσιού και του αχύρου το οποίο υπήρχε μέσα σε αυτό και τα στείλαμε σε δύο εργαστήρια για να εξετασθούν με τη μέθοδο του ραδιενεργού άνθρακα.

Μόλις πήραμε τα αποτελέσματα, συνειδητοποιήσαμε ότι ήταν σύγχρονα, δηλαδή ταυτόσημα με το πραγματικό επαγγελματικό μας αντικείμενο, το οποίο αφορά τη διερεύνηση των φάσεων της χαλκολιθικής εποχής μέσα στη σπηλιά. Το παπούτσι λοιπόν χρονολογείται μεταξύ των 5.637-5.387 ετών.

Σε άλλες περιοχές του κόσμου έχουν βρεθεί υποδήματα του αρχαϊκού ανθρώπου, όπως στη σπηλιά του Άρνολντ και στον Ότζι, τον άνθρωπο των πάγων. Το συγκεκριμένο παπούτσι είναι διαφορετικό από τα άλλα δείγματα και τι μπορεί να μας διδάξει σχετικά με τα υποδήματα στην ευρωπαϊκή ήπειρο γύρω στο 3.500 π. Χ.;

Το παπούτσι με την κωδική ονομασία Areni-1 είναι μοναδικό καθώς διαφέρει στην τεχνολογία και στη μορφή από τα άλλα δύο, δηλαδή της σπηλιάς του Άρνολντ και αυτού του Ότζι. Τα παπούτσια της πρώιμης εποχής είναι κατασκευασμένα με σκοινιά, ενώ το παπούτσι Areni-1 είναι φτιαγμένο από επεξεργασμένο δέρμα. Το παπούτσι του Ότζι συνδυάζει και τα δύο υλικά. Νομίζω ότι το σημαντικό στην ανακάλυψή μας είναι το γεγονός ότι ο τύπος του παπουτσιού έγινε από ενιαίο κομμάτι δέρματος, πράγμα το οποίο ήταν κοινό σε διάφορα μέρη της Ευρώπης μέχρι τον 20ό αιώνα. Είναι ένα δείγμα, μιας σχετικά απλής εφευρέσεως, το οποίο εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη.

Όμως, από την ανακάλυψη τόσων σπανίων αντικειμένων δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι εάν εφευρέθηκε στην περιοχή Areni-1 ή προήλθε από άλλη περιοχή της Αρμενίας όπου προϋπήρχαν πολύ νωρίτερα. Πάντως μπορούμε να υποθέσουμε, ότι το συγκεκριμένο εύρημα πιθανόν να μην έχει ευρωπαϊκή προέλευση.

Γνωρίζετε σε ποιον ανήκε το παπούτσι και γιατί βρίσκεται μέσα σε ένα πήλινο σκεύος;

Είναι ένα παπούτσι Νο 7 βάσει των αμερικανικών μεγεθών (αντιστοίχως Νο 37 βάσει των ευρωπαϊκών μεγεθών) και το πιθανότερο είναι ότι ανήκει σε γυναίκα. Όμως θα μπορούσε κάλλιστα να ανήκει και σε έναν μικρόσωμο άνδρα ή ακόμα και σε έναν έφηβο. Υπάρχουν ενδείξεις, ότι χρησιμοποιόταν για περπάτημα βάσει του αποτυπώματος του μεγάλου δακτύλου του ποδιού.

Ακόμη έχουν επιδιορθωθεί διάφορες μικρές τρύπες και έχουν δημιουργηθεί νέες.

Ταυτόχρονα, πρέπει να ξεκαθαριστεί απολύτως ότι έχει φορεθεί πολύ λίγο και αυτό αποδεικνύεται από τον πάτο (σόλα) και τη μύτη του παπουτσιού, τα οποία δεν έχουν φθαρεί, λαμβανομένου υπ’ όψιν του πετρώδους εδάφους της περιοχής βάσει των εθνογραφικών πληροφοριών. Επίσης, μας υποδεικνύει ότι ο λάκκος απεδείχθη ένας άκρως προστατευτικός χώρος. Ελπίζουμε, ότι την επόμενη περίοδο, θα ανακαλύψουμε περισσότερα σχετικά με τη φύση και τις επαγγελματικές φάσεις της χαλκολιθικής εποχής σε αυτό το σπήλαιο και τις ποικίλες λειτουργίες των διαφόρων δωματίων και των εσωτερικών του στοών.

Κατά τη διάρκεια των ερευνών σας ποια ήταν η πλέον εκπληκτική ανακάλυψη;

Το παπούτσι και τα τρία παιδικά κρανία, καθένα σε ξεχωριστό σκεύος, ήταν οι εκπληκτικότερες ανακαλύψεις στην Areni-1 και αφ’ ότου άρχισαν οι ανασκαφές στην Αρμενία το 2005.

Αλλά αρχαιολογία σημαίνει αυτό: Κατά καιρούς έχεις μεγάλες προσδοκίες οι οποίες τελικώς σε απογοητεύουν, ενώ άλλες φορές όπου δεν περιμένεις κάποια σπουδαία ανακάλυψη, ανταμείβεσαι με ένα εντυπωσιακό εύρημα.

Ποιο είναι το επόμενο μεγάλο ερευνητικό σας σχέδιο και ακόμα σε ποιο μέρος θα θέλατε να πάτε μετά από εδώ;

Η κύρια επικέντρωσή μου είναι η πρώιμη κατώτερη μέση και ανώτερη παλαιολιθική περίοδος. Διευθύνω μαζί με τον καθηγητή Ντάνιελ Άντλερ (του πανεπιστημίου του Κονέκτικατ) την ανασκαφή της μέσης Παλαιολιθικής πλευράς της περιοχής Lussa-kert-1 στην Αρμενία με έμφαση στη μελέτη της επιβιώσεως και της εξαφανίσεως του τελευταίου προϊστορικού ανθρώπου (Neanderthal) και την πρώτη άφιξη των σύγχρονων ανθρώπων στο νότιο Καύκασο.

Είμαι, επίσης, ο κύριος ερευνητής ενός επιστημονικού ιδρύματος της Ιρλανδίας και ενός προγράμματος το οποίο εξετάζει τη φυλογεωγραφία του προϊστορικού ανθρώπου (Neander-thal) μεταξύ νοτίου και βορείου Καυκάσου. Ταυτόχρονα εμπλέκει τη μελέτη του παλαιού D.N.A. του προϊστορικού ανθρώπου και τη νέα χρονολόγηση των θέσεων-κλειδιών στη νότια Ρωσία, Γεωργία και Αρμενία.

Οπωσδήποτε όμως ακόμα ελπίζω, ότι θα βρούμε νέες περιοχές με νεολιθικούς δρόμους καθώς είμαι εξαιρετικά περίεργος για την προέλευση της γεωργίας, της κτηνοτροφίας και της εξημέρωσης των άγριων ζώων (ιδιαίτερα των προβάτων και των αιγών) σε αυτή την περιοχή.

Όσον αφορά αυτή τη δεύτερη επιστημονική σας δημοσίευση στο PLOS ONE, για ποιο λόγο αποφασίσατε να την υποβάλλετε πάλι σε εμάς;

Υποστηρίζω ανεπιφύλακτα την πολιτική του PLOS ONE και το γεγονός ότι το περιοδικό είναι ένα σοβαρό έντυπο, το οποίο δέχεται μελέτες από κάθε επιστημονικό πεδίο. Είχα πολύ καλές εμπειρίες με το PLOS το 2005 (PLOS Biology) και με το PLOS ONE αυτόν τον τελευταίο χρόνο.

Εκτιμώ πολύ τον επαγγελματισμό σας, την ταχύτητά σας κ.λ.π. και προτίθεμαι να συνεχίσω να υποβάλλω τις επιστημονικές μου εργασίες στο PLOS.

ΜΕΡΙΚΕΣ ΑΚΟΜΗ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Όπως είναι φυσικό, μια τέτοια ανακάλυψη δεν άφησε ασυγκίνητη την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα. Για το λόγο αυτό παραθέτουμε μερικές ακόμη ειδήσεις τόσο από πηγές της Αρμενίας όσο και από το διεθνή Τύπο καθώς και μεμονωμένες συμπληρωματικές πληροφορίες.

1. Σήμερα το παπούτσι βρίσκεται στο ίδρυμα αρχαιολογικών και εθνολογικών επιστημών της Ακαδημίας της Αρμενίας, ωστόσο είναι πιθανό σύντομα να μεταφερθεί στην Ελβετία ή στη Γερμανία όπου, για λόγους προστασίας, θα επεξεργασθεί με ειδικό τρόπο και κατόπιν θα επιστραφεί στην Αρμενία και θα εκτεθεί στο ιστορικό και εθνολογικό μουσείο.

2. Σύμφωνα με πρωτοσέλιδο δημοσίευμα των «New York Times», αναφέρεται ότι στο συγκεκριμένο σπήλαιο ανακαλύφθηκαν ίχνη τα οποία αποδεικνύουν ότι εκεί λειτουργούσε και οινοποιείο.

3. Κατά δήλωση του επικεφαλής της ομάδας Μπορίς Κασπαριάν στο περιοδικό «National Geograhpic», μεταξύ των έως σήμερα ανακαλυφθέντων ευρημάτων υπάρχουν και πολύ καλά διατηρημένα ανθρώπινα μέλη χάρη στις εξαιρετικές κλιματολογικές συνθήκες οι οποίες επικρατούσαν στο σπήλαιο.

4. Ανακοίνωση του ειδησεογραφικού πρακτορείου «Armenpress», αναφέρει ότι το παπούτσι ανακαλύφθηκε το Σεπτέμβριο του 2008 και για 2 χρόνια βρισκόνταν στα επιστημονικά εργαστήρια της Οξφόρδης και της Καλιφόρνια για ενδελεχή μελέτη.

Ακόμη ο Μπορίς Κασπαριάν δήλωσε ότι το παπούτσι είναι κατασκευασμένο κατά πάσα πιθανότητα από δέρμα αγελάδος, όμως τα αποτελέσματα των εξετάσεων D.N.A. δεν έχουν οριστικοποιηθεί.

Πάντως, η ανακάλυψη ανθρωπίνων μελών στο σπήλαιο θεωρεί ότι είναι παλαιότερα του υποδήματος.

5. Η Elizabeth Semmelhach, συντηρήτρια στο Μουσείο Bata Shoe του Τορόντο στον Καναδά, δήλωσε στα ΜΜΕ, ότι το παπούτσι της θυμίζει έντονα τα βαλκανικά υποδήματα γνωστά και ως opanke, τα οποία φοριούνται ακόμη και σήμερα ως μέρος των τοπικών παραδοσιακών στολών.

6. Σύμφωνα με ειδικούς υποδηματοποιούς, το δέρμα πρώτα βράχηκε και κατόπιν κόπηκε και εφαρμόσθηκε γύρω από το πόδι, πάνω στο οποίο ράφτηκε επιμελώς.

7. Για την, σε άριστη κατάσταση, διατήρηση του δέρματος καθώς και όλου του υπόλοιπου αρχαιολογικού υλικού, βοήθησε το γεγονός ότι όλα είχαν καλυφθεί από πολύ παχύ στρώμα κοπράνων προβάτων!!!

8. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους του University of California, οι οποίοι χρηματοδοτήθηκαν από την Επιτροπή του προγράμματος έρευνας και εξερεύνησης του National Geographic Society, τέτοιου είδους υποδήματα βοηθούσαν τους ανθρώπους να αντιμετωπίζουν τις εξαιρετικά δύσκολες καιρικές συνθήκες της εποχής τους- είτε το χιόνι, είτε τους 45°C του καλοκαιριού- αλλά τους βοηθούσαν και για να ταξιδεύουν σε μακρινές αποστάσεις. Τα υπολείμματα οψιδιανού στη σπηλιά καταδεινύουν, ότι οι κάτοικοί της τον είχαν μεταφέρει από απόσταση 120 χιλιομέτρων για να τον επεξεργασθούν.

9. Οι επιστήμονες θεωρούν την ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής ως το λίκνο των μεγαλύτερων τεχνολογικών εφευρέσεων εκείνης της εποχής. Για το λόγο αυτό θα συνεχισθούν οι έρευνες προκειμένου να μελετηθεί ακόμη περισσότερο η σχετικά άγνωστη περίοδος.

10. Και μια ανακοίνωση Life Style!!

Τα νέα για την ανακάλυψη του παπουτσιού Areni-1 οδήγησαν την περίφημη εταιρεία υποδημάτων Manolo Blahnik - πελάτες της οποίας είναι οι παραγωγοί της τηλεοπτικής σειράς και κινηματογραφικής ταινίας «Sex and the City» που ντύνουν με τη συγκεκριμένη μάρκα τις τέσσερις πρωταγωνίστριες - στην ακόλουθη δήλωση: «Είναι φανταστική ανακάλυψη, καθώς μοιάζει υπερβολικά με μοντέρνο υπόδημα».

Τέλος, αναφέρουμε, ότι από το 2007 γίνονται ανασκαφές στην Αρμενία από την Εθνική Ακαδημία Επιστημών Αρχαιολογίας και Εθνογραφίας, σε συνεργασία με ιρλανδούς και αμερικανούς αρχαιολόγους.

Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών ήλθε στο φως σημαντικός αριθμός πολύ καλά διατηρημένων ευρημάτων τα οποία χρονολογούνται από 4.200 έως 3.500 χρόνια.

Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, στο συγκεκριμένο σπήλαιο όπου επικρατούσε ξηρασία, καθαρότητα και φυσικό περιβάλλον, βρέθηκαν ακόμη καλά συντηρημένα τρόφιμα όπως σιτάρι, κριθάρι, βερύκοκα κ.λ.π.

Tweet

Share