Ζακ Νταματιάν

Ο Τρωικός Πόλεμος υπήρξε διαχρονικά αντικείμενο ενδιαφέροντος για τους μελετητές και πηγή έμπνευσης για καλλιτεχνική δημιουργία.

Μέχρι την ανακάλυψη της μυθικής πυρπολημένης πολιτείας από τον Σλήμαν, επικρατούσε ευρέως η πεποίθηση ότι αυτή η εμφύλια ελληνική διαμάχη αποτέλεσε αποκύημα της φαντασίας του Ομήρου και των άλλων ποιητών του τρωικού επικού κύκλου.

Ιστορικά, ο Τρωικός Πόλεμος τοποθετείται στις αρχές του 12ου αιώνα π.Χ., την εποχή που το Βασίλειο των Χετταίων καταλύεται οριστικά, δεχόμενο πολλαπλές επιθέσεις από τους «λαούς της θάλασσας», Μυκηναίους, Αχαιούς, Φρύγες κ.ά. Σύμφωνα με Αρμένιους ιστορικούς, στον πόλεμο μετείχε με ολιγάριθμους οπλίτες και ο βασιλιάς της Αρμενίας Ζαρμάιρ Χαϊγκαζουνί, στο πλευρό του εκστρατευτικού σώματος της Αιθιοπίας.

Κατά την «Αιθιοπίδα», που αποδίδεται στον Αρκτίνο της Μιλήτου, ο βασιλιάς της Αιθιοπίας Μέμνων σκοτώνεται από τον Αχιλλέα. Γίνεται επίσης λόγος για τη βασίλισσα των Αμαζόνων Πενθεσίλεια, την οποία ερωτεύεται ο ομηρικός ήρωας ενώ αυτή ψυχορραγεί χτυπημένη από το ξίφος του. Η πρώτη αναφορά στον Ζαρμάιρ γίνεται από τον «πατέρα της αρμενικής ιστορίας» Μοβσές Χορενατσί. Ανήκει στη θρυλική δυναστεία των Χαϊγκαζουνί, που έχει ως ιδρυτή της τον Χάικ Ναχαμπέτ (γενάρχης ή πατριάρχης) το 2492 π.Χ..

Σύμφωνα με τον ιστοριογράφο του 5ου αιώνα μ.Χ., ο Ζαρμάιρ σκοτώνεται από γενναίους Έλληνες μαχόμενος μαζί με τον αιθιοπικό στρατό, έχοντας σταλεί από τον Τεύταμο για να βοηθήσει τον Πρίαμο (βασιλιά των Τρώων). Η μυστηριώδης αυτή προσωπικότητα είναι προφανώς ο βασιλιάς των Ασσυρίων Νινούρντα, σε ελληνική απόδοση του ονόματος.

Ο Αρχιμανδρίτης Μικαέλ Τσαμτσιάν, ιστορικός, δάσκαλος και μέλος του Τάγματος των Μεχιταριστών της Βενετίας, σημειώνει ότι «ο δικός μας Ζαρμάιρ ήταν υποτελής στους Ασσύριους». Ουσιαστικά, επιβεβαιώνει τα γραφόμενα του Μοβσές Χορενατσί, καθώς και την επιθυμία του «το θανάσιμο τραύμα να είναι από τον Αχιλλέα και όχι από άλλον γενναίο».

Η περίοδος της βασιλείας και το έτος θανάτου του Ζαρμάιρ, όπως χρονολογείται από τον Τσαμτσιάν, ταυτίζεται με τον 10ετή πόλεμο και την πτώση της Τροίας, η οποία υπολογίζεται το 1180 π.Χ.

Ο Μεχιτάρ Αϊριβανετσί, χρονογράφος, ιστορικός και δάσκαλος του 13ου αιώνα, τοποθετεί χρονικά την ηγεμονία του Ζαρμάιρ «την ίδια περίοδο που βασίλεψε στους Ρωμαίους ο Αινείας».

Ο ποιητής Ραπαέλ Μπαντκανιάν προσδίδει τον δικό του επικό τόνο στο τέλος του μυθικού Αρμένιου βασιλιά.

Ο θάνατος του πατριάρχη Ζαρμάιρ
(αποσπάσματα)

Ήρθε το σύννεφο, σκέπασε όρη και λαγκάδια,
δε φαινόντουσαν του πολέμου τα πεδία,
πυκνή ομίχλη κατέβαινε από τα βουνά της Ίδας,
το σκοτάδι της νύχτας περιστοίχισε τα πτώματα.
...
Κάτω από το δρυ είχε απλώσει φαρδιά προβιά,
ή λιονταριού ήταν αυτή, καμηλοπάρδαλης ή τίγρεως,
πάνω είχε γείρει πληγωμένος βαριά γενναίος οπλίτης,
με θανάτου ιδρώτα σε ολάκερο το κορμί του.
Με τα δυο του χέρια κρατούσε το πλευρό του,
ήθελε να σταματήσει το αίμα του...
Έφερε στο νου την αγαπημένη Αρμενία του.
...
Δίχως φωνή, δίχως γλώσσα, θαρρείς
έλεγε στον κύριό του το πιστό ζωντανό:
-Σ’ αυτήν τη σκοτεινή πεδιάδα μην πλαγιάσεις,
κάτω από αυτό το δρυ τη νύχτα τούτη μην περάσεις.
Σήκω πάνω! Καβάλα αμέσως πάνω μου, κύριέ μου!
Εγώ θα σε πάω στην πατρική σου γη,
τα τέσσερα πόδια μου θ’ απλώσω χάμω,
θα χαμηλώσω τη ράχη μου, άνετα να καθίσεις.
...
Αχό βαρύ τράβηξε εκείνος ο Ζαρμάιρ με τις έντονες πληγές,
με πύρινη φλόγα ν’ αναβλύζει από τα βάθη της ψυχής και της καρδιάς,
έτρεξε αίμα απ’ την ορθάνοιχτη βαθιά πληγή,
μ’ έρεβος θανάτου να περικλείει μάτια και καρδιά.
...
-Έλα, γενναίε μου φίλε, καρδιακέ,
έλα, ευγενή μου ίππε, άτι μου,
δεν μπορώ πια να σε καβαλήσω,
στη σέλα σου ξανά σαν πρώτα να καθίσω.
...
Μια να φιλήσω τα δακρυσμένα σου μάτια,
απεύθυνε το χαιρετισμό μου στην πατρική μας γη.
Πήγαινε, γύρνα, φτάσε γοργά στην Αρμενία,
που με το νόστο της θα μείνω εδώ,
πήγαινε σπίτι μας, δώσε τη φήμη στο Αρμαβίρ,
να μην προσμένει το γυρισμό του ηγεμόνα του.
Σαν δεις το γιο μου πες: δεν έχεις πια πατέρα,
στο εξής η Αρμενία είναι ο γονιός σου,
πες: των Αρ­με­νί­ων ο πατριάρχης σας Ζαρμάιρ
απέθεσε τα δίκοπα ξίφη του.
...
Πες: των Αρ­με­νί­ων ο πατριάρχης σας Ζαρμάιρ
δεν ηγείται σαράντα χιλιάδων στρατιάς,
οι γενναίοι Αρμένιοι σκόρπισαν στην πεδιάδα,
ουδείς είδε του ηγέτη του τον πεθαμό.
...
Σαν όμως δεις εσύ νεόνυμφη μαυροφορούσα,
μ’ ένα παιδί στην αγκαλιά,
...
Μάθε, πως αυτή είν’ η αξιολύπητη γυναίκα μου.
Μόνο σ’ αυτήν μη διηγηθείς το θάνατό μου,
αυτή δεν μπορεί ν’ ακούσει τούτη τη μαύρη φήμη.
Να μην κυλήσει δάκρυ από το μάτι της,
να μη βρέξει με το δάκρυ της το μαύρο χώμα.
Πες της, αγαπημένο μου λευκό άλογο,
πως ο άνθρωπός σου σε γη ξένη, μακρινή,
στεφανώθηκε μ’ άλλη όμορφη κοπέλα,
σε λησμόνησε, τ’ όνομά σου ούτε που θυμήθηκε.
Πες της, αγαπημένο μου λευκό άλογο,
πως ο άνθρωπός σου στον πυθμένα του όρους της Ίδας
πήρε την αρραβωνιαστικιά του, έγειρε στην αγκαλιά της,
θαμπώθηκε, κοιμήθηκε με ύπνο γλυκό.
Πες της, αγαπημένο μου λευκό άλογο,
πως ο άνθρωπός σου πλάγιασε σα γαμπρός,
κι ο γάμος ήταν μες στην κοιλάδα της Ίδας,
η νυφική παστάδα με πτώματα στολισμένη,
και νυφικό κρεβάτι τ’ ουρανού ο γαλάζιος θόλος,
πηγή φωτός η πύρινη λάμψη κι αστραπή,
κρεβάτι ήταν το παγωμένο και σκοτεινό υγρό χώμα,
ορχήστρα των σύννεφων η φριχτή κραυγή.
Βέρα ήταν η πλατιά λόγχη,
μελλόνυμφος ήταν ο ανίκητος Αχιλλέας,
παρά τω νυμφίω ήταν ο παλαιός φίλος Μέμνων,
και αδελφή της νύφης* η Αμαζόνα Πενθεσίλεια.

Ο καλλωπισμός μου ήταν το πορφυρό αίμα,
αγκαλιά ο πάταγος θανάτου των πτωμάτων,
αρραβωνιάστηκα αιχμηρά βέλη,
στεφανώθηκα μ’ αλύγιστα ατσάλινα ξίφη.

* Στον παραδοσιακό αρμενικό γάμο, ο γαμπρός επιλέγει έναν φίλο ή συγγενή ως παραστάτη, ο οποίος φέρει τον τίτλο του «σταυραδελφού», ενώ αντίστοιχα και η νύφη επιλέγει τη δική της «αδελφή της νύφης», αμφότεροι ανύμφευτοι.

Πηγές: Wikipedia, hy.m.wikisource.org, shirakcenter.sci.am

Tweet

Share