Οβαννές Γαζαριάν

Απρίλιος - Ιούνιος 2015, τεύχος 85

Ξημερώματα 22 προς 23 Απριλίου και το αεροπλάνο της Aegean προσγειώνεται στο αεροδρόμιο «Ζβαρτνότς» του Ερεβάν. Προσαρμόζεται στη φισούνα και περνάμε απευθείας στην αίθουσα αφίξεων. Το σήμα της εκατονταετηρίδας βρίσκεται παντού, σε τεράστιες αφίσες στους τοίχους, σε αυτοκόλλητα στα τζάμια των γκισέ, στον έλεγχο διαβατηρίων, στο πέτο όλων των υπαλλήλων του αεροδρομίου. Το σχολιάζουν θετικά η παρέα από την Αγ. Παρασκευή – που έχει έρθει στην Αρμενία για τη συναυλία των System of a Down – με τους οποίους γνωριστήκαμε μέσα στο αεροπλάνο και κάναμε και τη σχετική ενημέρωση για οτιδήποτε σχετικό με Αρμένη και Αρμενία. Μέσα σε δύο ώρες άκουσαν τα πάντα σχετικά με την κοινότητα μας, τις δραστηριότητες, τη γενοκτονία και μάλλον απηύδησαν καθώς όλες τις επόμενες μέρες δεν τους πετύχαμε πουθενά στο Ερεβάν, ούτε καν την ημέρα της συναυλίας – προφανώς με το που μας έβλεπαν άλλαζαν πεζοδρόμιο!

Στη διαδρομή από το αεροδρόμιο προς την πόλη παντού λογότυπα για την εκατονταετηρίδα. Αρχίζω να συναισθάνομαι στις 5 το πρωί ότι όλη η πόλη και η χώρα μαζί, ζει στον αστερισμό της φρικτής επετείου.

Όταν ξυπνάμε έχει ξημερώσει για τα καλά και τα σύννεφα έχουν αρχίσει να διαλύονται. Το Αραράτ, παρόλο που είναι ακόμα καλυμμένο από κάποια σύννεφα, έχει κάνει την εμφάνισή του μεγαλόπρεπο και επιβλητικό λες και θέλει να δηλώσει κι αυτό παρών στις εκδηλώσεις μνήμης για τα αδικοχαμένα παιδιά του, έστω κι αν έχει τουρκέψει, παρά τη θέλησή του, έστω κι αν το κρατάει αλυσοδεμένο στη μεριά του ο προαιώνιος εχθρός, αυτό ποτέ δεν έχει σταματήσει να βροντοφωνάζει την αρμενικότητά του.

Κατεβαίνουμε στο κέντρο της πόλης καθώς όλοι οι δρόμοι μοιραία οδηγούν στην πλατεία της Δημοκρατίας, όπου γίνονται οι τελευταίες εργασίες για τη μεγάλη συναυλία των System of a Down που θα πραγματοποιηθεί το βράδυ και είναι ένα από τα δυο μεγάλα γεγονότα της μέρας. Το άλλο είναι φυσικά η αγιοποίηση των θυμάτων της Γενοκτονίας. Το διεθνούς φήμης συγκρότημα του οποίου τα αρμενικής καταγωγής μέλη ακολουθούν πλέον σόλο καριέρα, ενώθηκαν για μία και μόνο τουρνέ η οποία περιλαμβάνει συναυλίες σε έξι ευρωπαϊκές πόλεις με κατάληξη το Ερεβάν, παραμονή της 24ης Απριλίου, συμβάλλοντας και αυτοί με τον τρόπο τους στην επέτειο των 100 χρόνων.

Mια βόλτα στο Βερνισάζ

Ο ηλιόλουστος καιρός μας προδιαθέτει για μια απολαυστική ροκ βραδιά, φευ... κανείς δεν φανταζόταν το τι μας περίμενε! Ακολουθεί μια βόλτα στο Βερνισάζ, την ανοιχτή αγορά του Ερεβάν – όπου μπορείς να βρεις οτιδήποτε, από ένα πλαστικό χατσκάρ των 200 ντραμ (0,40 ευρώ), μέχρι πίνακες ζωγραφικής και χειροποίητες κατασκευές των 100.000 ντραμ (200 ευρώ) και ό,τι άλλο μπορείς να φανταστείς – το οποίο λειτουργεί μόνο Σαββατοκύριακα αλλά λόγω των ημερών ένα μεγάλο μέρος του ήταν ανοιχτό και είχε κατακλυστεί με ό,τι έχει σχέση με την επέτειο. Αρμένιοι, κυρίως της διασποράς, οι οποίοι με τη σειρά τους είχαν κατακλύσει την πόλη – όχι φυσικά στο βαθμό που αναμενόταν! – και ξεχώριζαν από τα οικεία προς εμάς δυτικο-αρμενικά που μιλούσαν, αγόραζαν τα πάντα... Μεσημέρι και κατευθυνόμαστε στο στάδιο «Χραζντάν» απ' όπου αναχωρούν τα λεωφορεία που μεταφέρουν τον κόσμο στο Ετσμιατζίν.

Η τελετή αγιοποίησης

Οι επισκέπτες ήδη έχουν αρχίσει να συρρέουν κατά χιλιάδες στο εκκλησιαστικό συγκρότημα που αποτελεί την έδρα της Αρμενικής Εκκλησίας, όπου θα πραγματοποιηθεί η τελετή αγιοποίησης των θυμάτων της γενοκτονίας. Η εκδήλωση ξεκινάει με την πομπή που μεταφέρει τα λάβαρα και τα κειμήλια – που είναι απαραίτητα για να πραγματοποιηθεί η όλη διαδικασία – της οποίας ηγούνται οι δύο προκαθήμενοι, του Ετσμιατζίν και της Κιλικίας ενώ ακολουθούν οι μονές σειρές αριστερά και δεξιά πλήθος ιερέων. Μέσα στο πλήθος συναντάμε μια παρέα νεαρών με σημαίες του Καραμπάχ, τους πλησιάζουμε και στη σχετική ερώτησή μας απαντούν ότι έχουν έρθει με τα πόδια από το Καραμπάχ, περπατώντας επί δέκα μέρες, η συγκίνηση χτυπάει κόκκινο και επιστρατεύονται τα απαραίτητα για την περίσταση χαρτομάντιλα.

Μπροστά σε τέτοιο ψυχικό μεγαλείο ανθρώπων με τόσο δύσκολες συνθήκες αισθάνεσαι πολύ μικρός και λίγος.

Όσο πλησίαζε η λήξη της τελετής ο ουρανός άρχιζε να μαυρίζει από τα σύννεφα. Την ώρα που επιβιβαζόμασταν στα λεωφορεία για την επιστροφή, κάλλιστα θα μπορούσαμε να τραγουδάμε με παραφρασμένα τα λόγια του παλιού ελληνικού τραγουδιού του Μητσάκη «...στο Ετσμιατζίν συννέφιασε και στο Ερεβάν βρέχει» αν και η λέξη βροχή είναι αρκετά επιεικής για τους καταρράκτες του ουρανού που είχαν ανοίξει. Και όμως στην πλατεία Δημοκρατίας, 100.000 κόσμος μουσκεμένος ως το κόκκαλο, για πάνω από δυόμισι ώρες λικνιζόταν στους ρυθμούς των System of a Down. Με την πνευμονία να μας κρούει τη θύρα, αποχωρήσαμε λίγο πριν τη λήξη της συναυλίας και σχεδόν κολυμπώντας φτάσαμε σπίτι.

Την άλλη μέρα το πρωί 24ης Απριλίου το σκηνικό επαναλήφθηκε. Ο ουρανός καθάριζε σιγά σιγά και το Αραράτ φορώντας την ολόλευκη καλή του φορεσιά είχε λάβει θέση πιο ψηλά από όλους. Η κίνηση στην πόλη σχεδόν χαοτική καθώς δεκάδες δρόμοι έχουν αποκλειστεί λόγω της παρουσίας του Πούτιν, του Ολάντ και των άλλων επισήμων. Όσο περνάει η ώρα τόσο πληθαίνουν αυτοκίνητα και κόσμος με αρμενικές σημαίες.

Ο καιρός αρχίζει πάλι να τα χαλάει, τα σύννεφα έχουν πυκνώσει και πριν το καταλάβουμε οι ουρανοί πάλι έχουν ανοίξει, για μερικές ώρες βρέχει καταρρακτωδώς, όμως αργά το απόγευμα η βροχή σταματάει στέλνοντας τις καρδιές μας στη θέση τους, γιατί δεύτερο συνεχόμενο βράδυ – και με πολύ περισσότερες ώρες αυτή τη φορά – μουσκεμένοι δεν θα το αντέχαμε. Βέβαια τα παιδιά από το Καραμπάχ που συναντήσαμε στο Ετσμιατζίν πιθανόν να περπάταγαν μέρες κάτω από τη βροχή με τα φθαρμένα τους παπούτσια, ίσως χωρίς καν ένα αδιάβροχο... όλες οι συγκρίσεις αποβαίνουν εις βάρος μας.

 Πορεία προς το Τζιτζερναγκαπέρτ

Έχουμε μπει πια στην τελική ευθεία, ο κόσμος συγκεντρώνεται στην πλατεία, απ' όπου θα ξεκινήσει στις 8 π.μ. η μεγάλη πορεία προς το Τζιτζερναγκαπέρτ, το μνημείο της γενοκτονίας. Διαψεύδοντας τις προβλέψεις μας η πορεία ξεκινάει στην ώρα της και είναι πραγματικά εντυπωσιακή. Μπροστά τα περιπολικά της αστυνομίας να ανοίγουν το δρόμο – η μοναδική φορά που σε πορεία 24ης Απριλίου η αστυνομία μας προστατεύει αντί να μας χτυπάει, μας ξενίζει λίγο!!! – και από πίσω δεκάδες χιλιάδες κόσμου με πανό, σημαίες, συνθήματα και παλμό να πορεύονται στους κεντρικούς δρόμους του Ερεβάν. Κατά τη διάρκειά της συναντάμε φίλους από άλλες χώρες που έχουμε γνωρίσει σε παναγκούμ (κατασκηνώσεις) ή σε διάφορα σεμινάρια. Τα σημαιοστολισμένα μπαλκόνια των σπιτιών απ' όπου περνάμε είναι ασφυκτικά γεμάτα κόσμο που χειροκροτεί και επευφημεί. Ήδη περπατάμε σχεδόν δύο ώρες αλλά, το όλο θέαμα μάς έχει συνεπάρει και δεν το έχουμε καταλάβει. Μπροστά μου βλέπω μια παρέα να κρατάει μια πολύ ωραία σημαία που δεν την αναγνωρίζω. Μπλε σταυρός με τα δύο επάνω τεταρτημόρια κόκκινα και τα δύο κάτω πορτοκαλί, υποψιάζομαι αλλά τους ρωτάω και οι υποψίες μου επιβεβαιώνονται, είναι η σημαία του Τσαβάχκ (Αχαλκαλάκ). Γύρω στις 11.30 π.μ. φτάνουμε στην αρχή του λόφου όπου βρίσκεται το Τζιτζερναγκαπέρτ, σε ένα από τα δεκάδες αυτοσχέδια ανθοπωλεία προμηθευόμαστε τα λουλούδια που θα καταθέσουμε στο μνημείο και αρχίζει η ανάβαση. Στο βάθος βλέπουμε πάνω σε ένα πολύ ψηλό κοντάρι ενός από τους διαδηλωτές να κρατάει μια ελληνική σημαία, αισθανόμαστε όλοι μια οικειότητα σαν να βλέπουμε κάτι πολύ δικό μας. Η άνοδος γίνεται με πολύ αργούς ρυθμούς, καθώς ο κόσμος είναι πάρα πολύς και η αστυνομία τους βάζει λίγο λίγο στο μνημείο. Επιτέλους στις 01.15 μ.μ. έρχεται και η σειρά μας.

Το θέαμα είναι πραγματικά συγκινητικό, ένα βουνό από λουλούδια γύρω από την άσβεστη φλόγα η οποία κυριολεκτικά έχει χαθεί μέσα στο ανθοστόλιστο «ρούχο» της, σηκώνομαι στις μύτες των ποδιών και μόλις που την διακρίνω, εναποθέτουμε τα λουλούδια μας, ψιθυρίζουμε μια προσευχή στη μνήμη των αδικοχαμένων και αποχωρούμε καθώς οι φύλακες φωνάζουν να φύγουμε για να μπουν οι επόμενοι.

Το μουσείο της Γενοκτονίας

Η επίσκεψή μας τη μεθεπομένη μέρα – για να δούμε το μουσείο της Γενοκτονίας που στεγάζεται σε παρακείμενο χώρο – θα μας επιτρέψει να δούμε με το φως της ημέρας και απαλλαγμένοι από τη συναισθηματική φόρτιση, ακόμα καλύτερα το μνημείο και όλα όσα το περιβάλλουν, όπως τα δεντράκια που φυτεύουν όλοι οι επώνυμοι που το επισκέπτονται, τον τοίχο αριστερά του όπου αναγράφονται οι πόλεις και τα χωριά όπου πραγματοποιήθηκαν οι σφαγές και την καταπληκτική θέα του Ερεβάν.

Άφησα τελευταία την επίσκεψή μας στο μουσείο της Γενοκτονίας που έχει ανακαινιστεί εξ αρχής και είναι ένα πραγματικό κόσμημα, όχι μόνο για την πόλη και τη χώρα, αλλά για όλο τον Αρμενισμό. Από το περιοδικό αυτό έχουμε κατά καιρούς στηλιτεύσει πολλές φορές τα κακώς κείμενα των κρατούντων της χώρας, τώρα όμως και για να αποδώσουμε τα «του Καίσαρος τω Καίσαρι» πρέπει να τους συγχαρούμε για την πραγματικά καταπληκτική δουλειά που έχουν κάνει.

Πράγματι από τα πρώτα βήματα που κάνεις εκεί μέσα αισθάνεσαι ότι η όλη ατμόσφαιρα σε υποβάλλει. Η περιήγηση στους χώρους του μουσείου, ξυπνά πρωτόγνωρα συναισθήματα καθώς όσο προχωράς σε κατακλύζουν η θλίψη, η οδύνη και ο πόνος των ανθρώπων που βίωσαν τη μεγάλη καταστροφή. Τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων της εποχής που παρουσιάζονται με εξαιρετικό τρόπο, σε μπάζουν στο κλίμα που επικρατούσε στην Τουρκία, αλλά και στον αντίκτυπο που είχαν τα γεγονότα αυτά στην Ευρώπη και την Αμερική.

Η εναλλαγή μαυρόασπρων παλαιών φωτογραφιών σε συνδυασμό με έγχρωμες ψηφιακές και τα βίντεο που προβάλλονται ασταμάτητα, δημιουργούν έναν εξαιρετικό συνδυασμό μετάβασης στην εποχή των συμβάντων μέσω των νέων τεχνολογιών. Τα αντικείμενα που περιλαμβάνει και τα οποία αφορούν τη γενοκτονία φτάνουν τον εξωπραγματικό αριθμό των 75.000 και αναφερόμαστε σε εκθέματα κάποια από τα οποία είναι πραγματικά ιδιαίτερα, καθώς πρόκειται τόσο για αντικείμενα μουσειακής αξίας, όσο και για κειμήλια από ανθρώπους που χάθηκαν. Μέχρι και ο τρόπος και η σειρά που έχουν τοποθετηθεί, είναι τέτοια ώστε να βοηθάει τόσο στην κατανόηση της χρονικής διεύθυνσης όσο και στη σταδιακή κορύφωση των συναισθημάτων που προαναφέραμε. Ακόμα και η έλλειψη σκαλοπατιών κι η ύπαρξη μόνο κεκλιμένου διαδρόμου ανάμεσα από τα τόσο «ζωντανά» εκθέματα φέρνει μια ανεπαίσθητη προσομοίωση με τις πορείες θανάτου των θυμάτων του 1915.

Πραγματικά η δουλειά που έχει γίνει μόνο εξαιρετική μπορεί να χαρακτηριστεί.

Επιστροφή στην Αθήνα

Ξημερώματα 29 προς 30 Απριλίου. Διασχίζουμε τους έρημους δρόμους του Ερεβάν ενώ κατευθυνόμαστε προς το αεροδρόμιο. Έχω μια γλυκόπικρη αίσθηση, καθώς από τη μια χαίρομαι που γυρνάω σπίτι και από την άλλη στεναχωριέμαι που αφήνω αυτήν την τόσο όμορφη χώρα.

Μπαίνουμε στο αεροπλάνο και καθώς αυτό απογειώνεται αναπολώ τις μέρες που πέρασα στην Αρμενία και ειδικότερα το τόσο έντονο διήμερο των εκδηλώσεων. Ασυναίσθητα η σκέψη μου γυρνάει πάλι στα παιδιά από το Καραμπάχ που ακόμη θα βρίσκονται στο δρόμο για την επιστροφή στην πατρίδα τους και ψιθυρίζω «καλή τύχη παιδιά».

Η αεροσυνοδός που βρίσκεται όρθια δίπλα μου με ακούει, χαμογελάει και μου λέει «μην ανησυχείτε κύριε σε δυόμισι ώρες θα είμαστε στην Αθήνα», «κάποιοι άλλοι θα κάνουν δέκα μέρες να φτάσουν στα σπίτια τους» της απαντώ, με κοιτάζει ερωτηματικά και πάντα χαμογελαστή απομακρύνεται.

Tweet

Share