Μά­ικ Τσι­λι­γκι­ριάν

Ιανουάριος - Μάρτιος 2014 Τεύχος 80

Ο Κε­βόρ­κ Πα­πα­ζιάν ή­ταν για πολ­λά χρό­νια ο συν­δε­τι­κός κρί­κος και η φω­νή των Αρμε­νί­ων προς τις ελ­λη­νι­κές κυ­βερ­νήσεις. Ή­ταν ο πρώ­τος και μο­να­δι­κός εκ­πρό­σωπός τους στη Βου­λή των Ελ­λή­νων. Μια πο­λυσχι­δής και ευ­γενι­κή προ­σω­πι­κό­τη­τα που τα δύ­σκο­λα χρόνια με­τά τη Μι­κρα­σια­τι­κή κα­τα­στροφή α­φιε­ρώ­θη­κε ο­λο­κλη­ρω­τι­κά στο έρ­γο της ε­γκα­τά­στα­σης και α­ρω­γής των αρμε­νί­ων προ­σφύ­γων.

Γεν­νή­θη­κε στην Ραι­δε­στό στο 1892 και φοί­τη­σε στο αρμε­νι­κό δη­μο­τι­κό σχο­λεί­ο της πό­λης που ή­ταν τό­τε υ­πό την διεύ­θυν­ση του Τοβ­μάς Α­τζε­μιάν, ε­νώ αρ­γό­τε­ρα στάλ­θη­κε α­πό τους γο­νείς του στην Καλ­λί­πο­λη σε ι­διω­τι­κό γυ­μνά­σιο. Το 1908, φοί­τη­σε στη Σχο­λή Μπερ­μπε­ριάν του Σκου­τα­ρί­ου της Πόλης και δια­κρί­θη­κε στη λο­γο­τε­χνί­α, τη γλωσ­σο­λο­γί­α και στα καλ­λιτε­χνικά μα­θή­μα­τα ό­που και α­ρί­στευ­σε. Ο­λο­κλή­ρω­σε τις σπου­δές του στο Πα­νε­πι­στή­μιο της Κων­στα­ντι­νού­πο­λης α­πό ό­που και πή­ρε το πτυ­χί­ο της Νο­μι­κής.

Κα­τά τη διάρ­κεια του Α΄ Πα­γκο­σμί­ου Πο­λέ­μου υ­πη­ρέ­τη­σε στο Χαρ­μπιέ ως υ­λι­κο­νό­μος.

Ό­ταν α­πο­λύ­θη­κε ε­πέ­στρε­ψε στη γε­νέ­τει­ρά του στη Ραι­δε­στό. Με α­φορ­μή την πυρ­πό­λη­ση κά­ποιων ε­γκα­τα­λει­μμέ­νων τουρ­κι­κών οι­κιών κα­τη­γο­ρή­θη­κε με ψευ­δείς μαρ­τυ­ρί­ες και συνε­λήφθη α­πό την τουρ­κι­κή αστυ­νο­μί­α μα­ζί και με άλ­λους Αρ­με­νί­ους της πό­λης. Φυ­λα­κί­στη­κε για έ­να διά­στη­μα και με­τά ε­ξο­ρί­στη­κε στη Δα­μα­σκό με μια με­γά­λη ο­μά­δα νέ­ων Αρ­με­νί­ων της πε­ριο­χής. Ε­κεί ερ­γάστη­κε ως με­τα­φρα­στής σε ορ­γα­νώ­σεις α­ρω­γής για τους πρό­σφυ­γες. Μα­θαί­νο­ντας ό­τι οι οι­κεί­οι του βρί­σκο­νται και αυ­τοί ε­ξό­ρι­στοι στην κω­μό­πο­λη Ντου­μά της Νό­τιας Συ­ρί­ας τους βρί­σκει και εκεί εργά­ζε­ται για λί­γο ως ι­διω­τι­κός υ­πάλ­λη­λος.

Με τη λή­ξη του πο­λέ­μου ε­πι­στρέ­φει στη Δα­μα­σκό ό­που με μια ο­μά­δα νέ­ων ι­δρύ­ει την «Αδελ­φό­τη­τα Α­ρα­ρα­ντιάν». Με τις προ­σπά­θειές του δη­μιουρ­γεί­ται έ­νας χώ­ρος υ­πο­δο­χής και διαμονής για ό­σους Αρ­μενί­ους ε­πέ­ζη­σαν της γε­νο­κτο­νί­ας και έ­φτα­σαν ως ε­κεί μέ­σα α­πό την έ­ρη­μο Ντελ Ζορ της Συ­ρί­ας.

Το 1919 ε­πι­στρέ­φει στην Ραι­δε­στό όπου διο­ρί­ζε­ται α­ντι­πρό­σω­πος των Αρ­με­νί­ων στην κρα­τι­κή ε­πι­τρο­πή των ε­γκα­τα­λειμ­μέ­νων πε­ριου­σιών της πε­ριο­χής.

Την ε­πό­με­νη χρο­νιά θα α­σχο­λη­θεί ε­παγ­γελ­μα­τι­κά για λί­γο με τη δι­κη­γο­ρί­α στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη. Ό­ταν η Α­να­το­λι­κή Θρά­κη εν­σω­μα­τώ­νε­ται στην Ελ­λάδα οι πο­λυ­πλη­θείς αρ­με­νι­κές κοι­νό­τη­τες της πε­ριο­χής α­πο­κτούν το δι­καί­ωμα να έ­χουν έ­ναν α­ντι­πρό­σω­πο στην Ελ­λη­νι­κή Βου­λή. Ο Κε­βόρ­κ Πα­πα­ζιάν ε­κλέγε­ται με με­γά­λη πλειο­ψη­φί­α και γί­νε­ται ο πρώ­τος Αρ­μέ­νιος α­ντι­πρό­σω­πος στη Βου­λή των Ελ­λή­νων α­πό το 1920 έ­ως το 1922, ό­ταν η Α­να­το­λι­κή Θρά­κη κα­τα­λαμ­βά­νεται α­πό τους Τούρ­κους.

Για τον Κε­βόρ­κ Πα­πα­ζιάν αυ­τά τα χρό­νια ή­ταν έ­νας κα­θη­με­ρι­νός α­γώ­νας σε πολ­λά μέ­τω­πα. Την ε­πο­χή ε­κεί­νη η Αρ­με­νί­α εί­χε ε­πί­ση­μη δι­πλω­μα­τι­κή α­ντι­προσω­πεί­α στην Ελ­λά­δα με ε­πι­κε­φα­λής τον Ντι­κράν Τσα­γιάν και δύ­ο προ­ξε­νεί­α, στη Θεσ­σα­λο­νί­κη με πρό­ξε­νο τον Κα­λού­στ Α­σλα­νιάν και στην Α­θή­να με τον Χα­ρου­τιούν Κι­λι­τζιάν που πα­ρέ­μει­νε μά­λι­στα πα­ρά τη Σο­βιε­το­ποί­η­ση της Αρμε­νί­ας ως το 1925.

Η συ­νερ­γα­σί­α του Πα­πα­ζιάν με τα μέ­λη της αρ­με­νι­κής δι­πλω­μα­τί­ας ή­ταν ά­μεση και α­πο­τε­λε­σμα­τι­κή, ε­νώ συ­νε­χί­στη­κε και με­τά το 1922. Η συ­νει­σφο­ρά του στις σχέ­σεις των δύ­ο χω­ρών ή­ταν κα­τα­λυ­τι­κή και μνη­μο­νεύ­τη­κε πο­λύ θε­τι­κά αρ­γότε­ρα α­πό τους αρ­μέ­νιους δι­πλω­μά­τες.

Το 1921, η δη­μο­σιο­ποί­η­ση της πρό­θε­σης των Με­γά­λων Δυ­νά­με­ων να ε­πα­νε­ξε­τά­σουν τους ό­ρους της Συν­θή­κης των Σε­βρών, προ­βλη­μα­τί­ζει έ­ντο­να τον αρμέ­νιο βου­λευ­τή και α­πό το βή­μα της Ελ­ληνι­κής Βου­λής, στη συ­νε­δρί­α­ση της 15ης Φε­βρουα­ρί­ου 1921 ο Κ. Πα­πα­ζιάν με­τα­ξύ άλ­λων δη­λώ­νει: «…ως α­ντι­πρό­σω­πος των Αρ­με­νί­ων της Θρά­κης εν τη Ελ­λη­νι­κή Συ­νε­λεύ­σει…τους ο­ποί­ους κοι­νοί α­γώ­νες σφα­γών και δη­ώ­σε­ων (κα­τα­στρο­φών) συν­δέ­ου­σιν αρ­ρή­κτως με­τά του ελ­λη­νι­σμού, δια­μαρ­τύρο­νται κα­τά της με­λε­τω­μέ­νης α­να­θε­ω­ρή­σε­ως της Συν­θή­κης των Σε­βρών, ή­τις θέλει εί­σθαι ε­πι­βρά­βευ­σις των σφα­γών τού­των και δη­ώ­σε­ων, ελ­πί­ζου­σι δ’ ό­τι η πα­γκό­σμιος συ­νεί­δη­σις θα πεί­ση τους κρα­ταιούς της Γης, ό­τι η ε­πα­να­φο­ρά της τουρ­κι­κής δε­σπο­τεί­ας θ’ α­πο­τε­λέ­ση στίγ­μα της πα­γκο­σμί­ου ι­στο­ρί­ας».

Ο αρ­μέ­νιος βου­λευ­τής, πα­ρό­λο που ή­ταν φι­λε­λεύ­θε­ρος, ή­ταν ι­διαί­τε­ρα α­γα­πη­τός και α­πό τους φι­λο­βα­σι­λι­κούς και εί­χε την υ­πο­στή­ρι­ξή τους σε διάφο­ρα θέ­μα­τα ό­σον α­φο­ρά στις αρ­με­νι­κές κοι­νό­τη­τες.

Ο Πα­πα­ζιάν κα­τά­φε­ρε να ε­γκρι­θούν κον­δύ­λια α­πό τον κρα­τι­κό προ­ϋ­πο­λογι­σμό για την ε­νί­σχυ­ση των αρ­με­νι­κών σχο­λεί­ων και των κοι­νο­τή­των και α­κόμη να α­παλ­λα­γούν οι Αρ­μέ­νιοι της Θρά­κης α­πό τη φο­ρο­λο­γί­α του­λά­χι­στον για έ­να χρό­νο, με­τά την α­πε­λευ­θέ­ρω­ση.

Το 1922, έ­να ξε­χω­ρι­στό στρα­τιω­τι­κό σώ­μα ορ­γα­νώ­νε­ται στις τά­ξεις του Ελ­λη­νικού στρα­τού, η Αρ­με­νι­κή Λε­γε­ώ­να υ­πό τον στρα­τη­γό Τορ­κόμ, ε­νώ ο Πα­πα­ζιάν ε­ξασφα­λί­ζει τη συ­μπα­ρά­στα­ση των αρ­μό­διων αρ­χών για την ε­πί­λυ­ση προ­βλη­μά­των των ε­θε­λο­ντών α­ξιω­μα­τι­κών και στρα­τιω­τών που κα­τέ­φτα­σαν α­πό την Κων­στα­ντι­νού­πο­λη και τη Νι­κο­μή­δεια. Σε σύ­ντο­μο χρο­νι­κό διά­στη­μα η Λε­γε­ώ­να μετέ­βη στη Σμύρ­νη για να εκ­παι­δευ­τεί.

Η Μι­κρα­σια­τι­κή κα­τα­στρο­φή μα­ζί με τους ε­κα­το­ντά­δες χι­λιά­δες Έλ­λη­νες φέρνει και 80-100 χι­λιά­δες Αρ­μέ­νιους α­πό τη Σμύρ­νη και την Α­να­το­λι­κή Θρά­κη. Ο Παπα­ζιάν ε­γκα­θί­στα­ται στη Θεσ­σα­λο­νί­κη ό­που θα πρω­τα­γω­νι­στή­σει στο δύ­σκολο έρ­γο της ε­γκα­τά­στα­σης και α­ρω­γής στους πρόσφυ­γες και γί­νε­ται ο κύ­ριος σύν­δε­σμος των Αρ­με­νί­ων με την ελ­λη­νι­κή κυ­βέρ­νη­ση.

Το Φε­βρουά­ριο του 1923, εκ­δί­δει την πρώ­τη αρ­με­νι­κή ε­φη­με­ρί­δα στη Θεσ­σα­λο­νίκη «Α­λίκ» (κύ­μα) με αρ­χι­συ­ντά­κτη τον Λε­βόν Μο­ζιάν που θα συ­νε­χί­σει να εκ­δίδε­ται κα­θη­με­ρι­νά έ­ως το 1927. Αρ­θρο­γρα­φεί πα­ράλ­λη­λα και συ­νερ­γά­ζε­ται με αρ­με­νι­κές ε­φη­με­ρί­δες της Κων­στα­ντι­νού­πο­λης. Ως μέλ­ος της ε­νο­ρια­κής ε­πι­τρο­πής της Θεσ­σα­λο­νί­κης υ­πη­ρε­τεί για πολ­λά χρό­νια την κοι­νό­τη­τα. Με­τά το Δεύ­τε­ρο Πα­γκό­σμιο Πό­λε­μο μα­ζί με τη γυ­ναί­κα του Σι­ρά και την κό­ρη του Ρί­τα ε­γκα­θί­στα­ται στην Α­θή­να.

Συ­νερ­γά­ζε­ται με την κα­θη­με­ρι­νή ε­φη­με­ρί­δα «Α­ζάτ Ορ» αρ­θρο­γρα­φώ­ντας και με­τα­φρά­ζο­ντας για αυ­τήν κεί­με­να α­πό γαλ­λι­κές ε­φη­με­ρί­δες. Α­πό το 1948 έως το 1950 προ­ε­δρεύ­ει του Πο­λι­τι­στι­κού Σω­μα­τεί­ου «Χα­μα­σκα­ΐν».

Ο Κε­βόρ­κ Πα­πα­ζιάν πέ­θα­νε στις 10 Νο­εμ­βρί­ου του 1953 με­τά α­πό σύ­ντο­μη α­σθέ­νεια. Η νε­κρώ­σι­μη α­κο­λου­θί­α τε­λέ­στη­κε στην εκ­κλη­σί­α Σουρ­π Κρι­κόρ Λου­σα­βο­ρίτς της Α­θή­νας και ε­ντα­φιά­στη­κε στο 3ο νε­κρο­τα­φεί­ο της Κοκ­κι­νιάς. Ο Κε­βόρ­κ Πα­πα­ζιάν α­φιέ­ρω­σε τη ζω­ή του σε έ­ναν διαρ­κή α­γώ­να για το λα­ό του. Σε ό­ποια θέ­ση και να βρι­σκόταν εί­χε σαν πρώ­το μέ­λη­μα, τα δύ­σκο­λα ε­κεί­να χρό­νια, τη στή­ρι­ξη των αρ­με­νί­ων προ­σφύ­γων και προ­σέ­φε­ρε πνευ­μα­τι­κό έρ­γο που ή­ταν α­να­γκαί­ο και λυ­τρω­τι­κό για την η­θι­κή στή­ρι­ξη και πνευ­μα­τι­κή ι­σορ­ρο­πί­α των προ­σφύ­γων.

To φωτογραφικό υλικό που συνοδεύει το άρθρο είναι από το προσωπικό αρχείο του κ.Χάικ Ζακιάν.

Πη­γές: «Ι­στο­ρί­α των Αρ­με­νο-ελ­λη­νι­κών στρα­τιω­τι­κών σχέ­σε­ων και συ­νερ­γα­σί­ας» Αθή­να 2010, Σαμ­βέλ Ρα­μα­ζιάν.

«Μνη­μό­νιο για τις αρ­με­νι­κές κοι­νό­τη­τες Μα­κε­δο­νί­ας Θρά­κης»

1929, Α­σα­ντούρ Μα­γκα­ριάν.

«Γε­νι­κό η­με­ρο­λό­γιο»

1953, 1960, Γκά­ρο Κε­βορ­κιάν.

Ε­φη­με­ρί­δα «Α­ζάτ Ορ» 10 Νο­εμ­βρί­ου 1953.

«Ο Αρ­με­νι­κός Τύ­πος στην Ελ­λά­δα»

Σαρ­κίς Α­γα­μπα­τιάν, Έκ­δο­ση Αρ­με­νι­κά.

«Ο Αρ­με­νι­κός Πε­ριο­δι­κός Τύ­πος 1794-1934». Ερε­βάν 1934, Κα­ρε­κίν Λε­βο­νιάν,

«Οι Ισ­ρα­η­λί­τες βου­λευ­τές στο Ελ­λη­νι­κό Κοι­νο­βού­λιο 1915-1936» 2011, Έκ­δο­ση Ι­δρύ­μα­τος της Βου­λής των Ελ­λή­νων.

Tweet

Share