Σαρκίς Αγαμπατιάν

Περιοδικό «Aρμενικά» Ιούλιος - Σεπτέμβριος 2014. Τεύχος 82

O Αρ­μέ­νιος α­ξιω­μα­τι­κός του Οθω­μα­νι­κού στρα­τού που πα­ρα­ση­μο­φο­ρή­θη­κε α­πό τον υπουρ­γό Πο­λέ­μου Εμ­βέρ Πα­σά για την αν­δρεί­α του στη μά­χη της Καλ­λί­πο­λης, αλ­λά που το φάντα­σμά του θα στοι­χειώ­νει τις εκ­δη­λώ­σεις για την 100ή ε­πέ­τειο της νί­κης των Ο­θω­μα­νών ε­πί των Συμ­μάχων.

Α­ντι­μέ­τω­πη με την ε­περ­χό­με­νη λαί­λα­πα της 100ής ε­πε­τεί­ου της Γε­νο­κτο­νί­ας των Αρ­με­νί­ων, ό­που α­φα­νί­στη­κε το μι­σό αρμε­νι­κό έ­θνος α­πό τους ο­θω­μα­νούς Τούρ­κους το 1915, η τουρ­κι­κή κυ­βέρ­νη­ση σχεδιά­ζει να ε­πι­σκιά­σει τις εκ­δη­λώ­σεις μνή­μης, με τε­λε­τές που θα μνη­μο­νεύ­ουν τη νί­κη των Τούρ­κων ε­να­ντί­ον των Συμ­μά­χων στη μά­χη της Καλ­λί­πoλης. Ή­δη, διά­φο­ροι Τούρ­κοι α­κα­δη­μα­ϊ­κοί έ­χουν κά­νει το κα­θή­κον τους α­γνο­ώ­ντας τους χι­λιά­δες Ά­ρα­βες που συμ­με­τεί­χαν στο πλευ­ρό των Ο­θω­μα­νών, ε­νώ λοι­δω­ρούν κι έ­να Τουρ­κο­αρ­μέ­νιο α­ξιω­μα­τι­κό που εί­χε πα­ρα­ση­μο­φο­ρη­θεί για την αν­δρεί­α του στη μά­χη της  Καλ­λί­πο­λης ως έ­να α­δί­στα­κτο ψεύ­τη που ε­πι­νό­η­σε τη βιο­γρα­φί­α του.
Ο Σαρ­κίς Το­ρο­σιάν (1891-1954) ή­ταν Ο­θω­μα­νός λο­χα­γός αρ­με­νι­κής κα­τα­γω­γής που πολέ­μη­σε στην εκ­στρα­τεί­α της Καλ­λί­πο­λης και σύμ­φω­να με τα α­πο­μνη­μο­νεύ­μα­τά του ή­ταν ο πρώ­τος που βύ­θι­σε έ­να βρε­τα­νι­κό πο­λε­μι­κό πλοί­ο. Ω­στό­σο, με­τά τη Γε­νο­κτο­νί­α, ό­ταν τα πε­ρισ­σό­τε­ρα μέ­λη της οι­κο­γέ­νειάς του σφα­γιά­στη­καν, άλλα­ξε στρα­τό­πε­δο και πο­λέ­μη­σε ε­να­ντί­ον της ο­θω­μα­νι­κής Αυ­το­κρα­το­ρί­ας. Αργό­τε­ρα με­τα­νά­στευ­σε στις Η­νω­μέ­νες Πο­λι­τεί­ες ό­που έ­γρα­ψε και ε­ξέ­δω­σε τα α­πο­μνη­μο­νεύ­μα­τά του με τί­τλο «Α­πό τα Δαρ­δα­νέλ­λια στην Πα­λαι­στίνη : μια α­λη­θι­νή ι­στο­ρί­α στα πέ­ντε πο­λε­μι­κά μέ­τω­πα της Τουρ­κί­ας». Η ι­στο­ρί­α του προ­κά­λε­σε πολ­λές συ­ζη­τή­σεις στην Τουρ­κί­α, κα­θώς κά­ποιοι Τούρκοι ι­στο­ρι­κοί αμ­φι­σβή­τη­σαν την αυ­θε­ντι­κό­τη­τα των α­πο­μνη­μο­νευ­μά­των του, ε­νώ άλ­λοι ι­σχυ­ρί­στη­καν ό­τι πο­τέ δεν υ­πήρ­ξαν. 
Πράγ­μα­τι, ο λο­χα­γός Σαρ­κίς Το­ρο­σιάν εί­χε πα­ρα­ση­μο­φο­ρη­θεί για την αν­δρεία του, προ­σω­πι­κά α­πό τον Εμ­βέρ Πα­σά, πα­νί­σχυ­ρο υπουρ­γό Πο­λέ­μου την πε­ρί­ο­δο ε­κεί­νη.
Τώ­ρα λοι­πόν, αυ­τοί οι Τούρ­κοι α­κα­δη­μα­ϊ­κοί έρχο­νται να αμ­φι­σβη­τή­σουν αυ­τό το γε­γο­νός, ι­σχυ­ρι­ζό­με­νοι ό­τι ο Αρ­μέ­νιος λοχα­γός ε­πι­νό­η­σε τα δύ­ο με­τάλ­λια του Εμ­βέρ.  Ω­στό­σο, έ­νας α­πό τους πιο ευ­θαρ­σείς Τούρ­κους ι­στο­ρι­κούς, ο γνω­στός σε ό­λους Τα­νέρ Α­κτσάμ, α­να­κά­λυ­ψε την οι­κο­γέ­νεια του Το­ρο­σιάν στην Α­με­ρι­κή, συ­νά­ντη­σε την εγ­γο­νή του και ε­ξέ­τασε τα δύ­ο ο­θω­μα­νι­κά με­τάλ­λια που φέ­ρουν την πρω­τό­τυ­πη υ­πο­γρα­φή του.
Τα α­πο­μνη­μο­νεύ­μα­τα του Το­ρο­σιάν εκ­ δόθηκαν για πρώτη φορά στη Βοστώνη το 1947. Ο Αϊχάν Ακτάρ, καθηγητής Κοινωνικών Επιστημών στο πανεπιστήμιο Μπιλγκί της Κωνσταντινούπολης διάβασε το βιβλίο πριν από μερικά χρόνια και εξεπλάγη μαθαίνοντας - δεδομένου ότι η Τουρκία αποπειράθηκε να εξολοθρεύσει ολόκληρο τον αρμενικό πληθυσμό της το 1915 - ό­τι υ­πήρ­χαν α­ξιω­μα­τι­κοί αρ­με­νι­κής κα­τα­γω­γής που πο­λέ­μη­σαν στο πλευ­ρό των Ο­θω­μα­νών. Η εκ­στρα­τεί­α της Καλ­λί­πο­λης που εί­χε ως στό­χο την κα­τά­λη­ψη της Κων­στα­ντι­νού­πο­λης α­πό τους Συμ­μά­χους ή­ταν μια κα­τα­στρο­φή για τα αγ­γλο-γαλ­λι­κά και αυ­στρα­λο-νε­οζη­λαν­δι­κά στρα­τεύ­μα­τα που ε­γκα­τέ­λει­ψαν τη χερ­σό­νη­σο με­τά α­πό ο­κτώ μή­νες τον Ια­νουά­ριο του 1916.
Ο Το­ρο­σιάν στο βι­βλί­ο του α­φη­γεί­ται τις σφο­δρές μά­χες της Καλ­λί­πο­λης καθώς και άλ­λες στις ο­ποί­ες συμ­με­τεί­χε μέ­χρι το τέ­λος του Α΄ Πα­γκο­σμί­ου Πολέ­μου, ό­ταν βρή­κε την α­δελ­φή του α­νά­με­σα στους Αρ­μέ­νιους πρό­σφυ­γες στα καρά­βα­νια θα­νά­του της Συ­ρί­ας και Με­σο­πο­τα­μί­ας. Δυ­στυ­χώς, η οι­κο­γέ­νειά του εί­χε ξε­κλη­ρι­στεί, πα­ρά τις ρη­τές δια­βε­βαιώ­σεις του Εμ­βέρ Πα­σά ό­τι οι δικοί του άν­θρω­ποι θα ε­ξαι­ρε­θούν. Ο κυ­βερ­νή­της της Και­σά­ρειας Σα­λί Ζε­κί μπέη α­γνό­η­σε τις δια­τα­γές του Εμ­βέρ και ε­κτό­πι­σε την οι­κο­γέ­νεια του Το­ρο­σιάν. Ο πα­τέ­ρας του Ο­χα­νές και η μη­τέ­ρα του Βαρ­του­ή δο­λο­φο­νή­θη­καν, ε­νώ η α­δελ­φή του Μπα­ϊ­τζάρ κα­τά­φε­ρε να δια­σω­θεί αλ­λά πέ­θα­νε αρ­γό­τε­ρα α­πό μο­λυ­σμα­τική α­σθέ­νεια σε έ­να στρα­τό­πε­δο συ­γκέ­ντρω­σης στην α­ρα­βι­κή έ­ρη­μο. 
Ο θαρ­ρα­λέ­ος κα­θη­γη­τής Α­κτάρ, ω­στό­σο, α­πο­φά­σι­σε να εκ­δώ­σει το βι­βλί­ο του Το­ρο­σιάν στα τουρ­κι­κά. Οι αρ­χι­κές κρι­τι­κές ή­ταν θε­τι­κές μέ­χρι που δύ­ο ι­στο­ρι­κοί α­πό το πα­νε­πι­στή­μιο Σα­μπα­ντζί α­ντέ­δρα­σαν ε­πι­κρί­νο­ντας τον Α­κτάρ για το έρ­γο του. Για πα­ρά­δειγ­μα ο κα­θη­γη­τής Χα­λίλ Μπερ­κτά­ι έ­γρα­ψε έ­να άρθρο στην ε­φη­με­ρί­δα Τα­ράφ ι­σχυ­ρι­ζό­με­νος ό­τι ο­λό­κλη­ρο το βιβλί­ο εί­ναι έ­να ε­φεύ­ρη­μα και ό­τι ο Το­ρο­σιάν εί­ναι έ­νας ψεύ­της, ά­πο­ψη που ο Ακτάρ χα­ρα­κτη­ρί­ζει «δο­λο­φο­νί­α ε­νός χα­ρα­κτή­ρα». «Εί­ναι έ­να “ντο­κου­μέ­ντο ψυ­χο­λο­γι­κού τραύ­μα­τος” ε­νός α­ντι­ρα­τσι­στή Αρ­μέ­νιου α­ξιω­μα­τι­κού που πο­λέμη­σε στον Α΄ Πα­γκό­σμιο Πό­λε­μο», α­να­φέ­ρει ο Α­κτάρ. «Αλ­λά η οι­κο­γέ­νειά του εξο­ρί­στη­κε στη συ­ρια­κή έ­ρη­μο πα­ρά τη ρη­τή δια­τα­γή του Εμ­βέρ Πα­σά προς τους το­πι­κούς κυ­βερ­νή­τες να μην ε­κτο­πι­στούν οι­κο­γέ­νειες α­ξιω­μα­τι­κών». Ως γνω­στόν, χι­λιά­δες Αρ­μέ­νιοι στρα­τιώ­τες που υ­πη­ρε­τού­σαν στον ο­θω­μα­νι­κό στρα­τό, α­φο­πλί­στη­καν και αρ­γό­τε­ρα σφα­γιά­στη­καν.
Ο Τούρ­κος ι­στο­ρι­κός Τα­νέρ Α­κτσάμ που μί­λη­σε με την εγ­γο­νή του Το­ρο­σιάν, έμει­νε ά­ναυ­δος για τις α­ντι­δρά­σεις που υ­πήρ­ξαν α­πό την τουρ­κι­κή έκ­δο­ση του βι­βλί­ου. Μια α­πό τις κρι­τι­κές α­νέ­φε­ρε ό­τι ο Αρ­μέ­νιος α­ξιω­μα­τι­κός δεν υπήρ­ξε πο­τέ. «Αυ­τό το βι­βλί­ο, με τον πρό­λο­γο του Α­κτάρ, τα­ρά­ζει τα νε­ρά σχε­τικά με την ε­πι­κρα­τού­σα ά­πο­ψη στην Τουρ­κί­α για την Καλ­λί­πο­λη ό­τι ή­ταν έ­νας πό­λε­μος των Τούρ­κων. Ό­πως κα­τα­δει­κνύ­ει ο Α­κτάρ στην ει­σα­γω­γή του, ό­χι μόνο ο Το­ρο­σιάν και άλ­λοι χρι­στια­νοί έ­παι­ξαν ση­μα­ντι­κό ρό­λο στην Καλ­λί­πο­λη, αλ­λά υ­πήρ­χαν και κά­ποιες στρα­τιω­τι­κές μο­νά­δες που α­πο­τε­λού­νταν α­πό Ά­ραβες».  
Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών και σημερινός Πρωθυπουργός της Τουρ­κίας Αχ­μέτ Ντα­βού­τογλου, σε μια ο­μι­λί­α του πριν α­πό δύ­ο χρό­νια στην Καλ­λί­πο­λη εί­χε δώ­σει το στίγ­μα για το πώς σχε­διά­ζει η κυ­βέρ­νη­σή του να α­ντι­με­τω­πί­σει την 100ή επέ­τειο της Γε­νο­κτο­νί­ας των Αρ­με­νί­ων. «Θα κά­νου­με γνω­στό σ’ ο­λό­κλη­ρο τον κό­σμο ό­τι το έ­τος 1915 δεν ή­ταν μια ε­πέ­τειος γε­νο­κτο­νί­ας ό­πως κά­ποιοι ι­σχυρί­ζο­νται και μας συ­κο­φα­ντούν (sic), αλ­λά μια ε­πέ­τειος έν­δο­ξης α­ντί­στα­σης ενός έ­θνους στην Καλ­λί­πο­λη». Ο τουρ­κι­κός ε­θνι­κι­σμός σε ό­λο του το με­γα­λείο!
Οι α­πό­γο­νοι των Αυ­στρα­λών και Νε­ο­ζη­λαν­δών που έ­πε­σαν στα πε­δί­α των μα­χών της Καλ­λί­πο­λης μπο­ρούν, ω­στό­σο, να ρω­τή­σουν τους Τούρ­κους οι­κο­δε­σπό­τες τους το 2015, για­τί δεν τι­μούν τη μνή­μη αυ­τών των γεν­ναί­ων Α­ρά­βων και Αρμενίων, συμπεραλαμβανομένου του λοχαγού Τοροσιάν, οι οποίοι πολέμησαν στο πλευρό των Τούρκων οθωμανών; Είναι προφανές ότι η επίσημη τουρκική ιστορία διέγραψε το όνομα του Τοροσιάν από τα αρχεία της και απέκρυψε τις επιτυχίες του στην εκστρατεία της Καλλίπολης λόγω της αρμενικής καταγωγής του.

Tweet

Share