Οι αραβόφωνοι Αρμένιοι του Σασούν Εκτύπωση

Sassoun

Horizonweekly - Σοφία Αγκοπιάν
Μετάφραση: Οβαννές Γαζαριάν
Ιανουάριος- Μάιος 2020, τεύχος 103

Οι εξαραβισμένοι Αρμένιοι του Σασούν αποτελούν μια κατηγορία με την οποία έχουν ασχοληθεί ελάχιστα οι μελετητές που ερευνούν το θέμα των εξισλαμισμένων Αρμενίων. Αυτό οφείλεται κυρίως στη γεωγραφική θέση της περιοχής, που είναι ιδιαίτερα απομονωμένη, καθώς και στον εξαιρετικά εσωστρεφή χαρακτήρα των κατοίκων της.
Το «μυστικό» των αραβόφωνων του Σασούν το βρίσκουμε σε γεγονότα της Γενοκτονίας του 1915 που μας είναι σχετικά άγνωστα. Οι νεότερες γενιές προσφύγων του Σασούν εντυπωσιάζονται όταν ακούνε ότι οι πρόγονοί τους μιλούσαν πολύ περισσότερο αραβικά παρά τουρκικά ή κουρδικά, καθώς θυμούνται από τις διηγήσεις των παππούδων και των γιαγιάδων τους ότι στη σχετικά απομονωμένη περιοχή τους η ύπαρξη του αραβικού κόσμου και της αραβικής γλώσσας ήταν κάτι που λίγοι γνώριζαν. Αυτό μας το επιβεβαιώνουν και οι λαογράφοι Βαρτάν Μπεντογιάν και Κεγάμ Γκιραγκοσιάν, που αναφέρουν ότι, στις αρχές του 20ού αιώνα, στα σχεδόν 500 χωριά του Σασούν οι αραβόφωνοι δεν ξεπερνούσαν τις μερικές δεκάδες.
Σήμερα μιλάνε αραβικά σε όλο το κεντρικό, ανατολικό και νοτιοανατολικό Σασούν, πράγμα ενδιαφέρον και περίεργο συνάμα, καθώς σε αυτόν τον χώρο βρίσκεται το σύνολο των εξισλαμισθέντων και κρυπτοχριστιανών Αρμενίων του Σασούν.
Πρέπει να σημειωθεί πως στις αρχές του 20ού αιώνα όχι μόνο τα αρμενικά χωριά αλλά και ολόκληρη η επαρχία του Σασούν άρχισε να «εξαραβίζεται», πράγμα που σημαίνει ότι αυτό παρέσυρε και τους Κούρδους κατοίκους της περιοχής. Σ’ αυτήν την «αλλαγή» συντέλεσε τόσο η Γενοκτονία όσο και η επανάσταση των Κούρδων, καθώς κι άλλες πολιτικοκοινωνικές εξελίξεις που έλαβαν χώρα στην ευρύτερη περιοχή.
Οπότε, η απλουστευμένη αντίληψη ότι όλοι οι Άραβες του Σασούν έχουν αρμενική καταγωγή αφού εμφανίστηκαν μόνο μετά τη Γενοκτονία δεν έχει πραγματική βάση.
Εδώ, όμως, τίθεται ένα ερώτημα που χρήζει απάντησης. Ποιοι είναι οι Άραβες του Σασούν;
Όπως οι ίδιοι ισχυρίζονται, κατάγονται από την επαρχία Μπάσρα της Μεσοποταμίας -σημερινού Ιράκ- κι ήρθαν στην περιοχή τον 9ο αιώνα για να δουλέψουν στα κτήματα των Αρμενίων ευγενών, οι οποίοι αργότερα τους παραχώρησαν κάποιες εκτάσεις, κι έτσι εγκαταστάθηκαν εκεί μόνιμα. Το περίεργο είναι ότι μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα πουθενά στο Σασούν δεν αναφέρεται η ύπαρξη Αράβων κατοίκων. Βέβαια, εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι τόσο στην Οθωμανική αυτοκρατορία -που έπνεε τα λοίσθια- όσο και στις αρχές της τουρκικής δημοκρατίας οι διώξεις, οι μετακινήσεις πληθυσμών και οι αναταραχές που δημιουργήθηκαν ώθησαν τις διάφορες εθνότητες και φυλές που κατοικούσαν στην περιοχή -κι ιδιαίτερα αυτές που είχαν μουσουλμανική θρησκεία- να επανακαθορίσουν και να διεκδικήσουν την εθνική τους ταυτότητα. Όλα τα παραπάνω προφανώς έκαναν τους Άραβες που είχαν χαθεί μέσα στο συνονθύλευμα των μουσουλμανικών φυλών της περιοχής -και δεν αναφέρονταν παρά μόνο με τη θρησκευτική τους ταυτότητα- να αρχίσουν να χρησιμοποιούν τον όρο «Άραβες» και να αποτελούν την πλειονότητα στην επαρχία του Σασούν.
Ένα ακόμα δεδομένο είναι ότι μετά τον 16ο αιώνα οι Κούρδοι επεκτάθηκαν σε όλο το νοτιοανατολικό τμήμα της Ανατολίας κι έγιναν ουσιαστικά οι εκπρόσωποι της κυβέρνησης στην περιοχή. Έτσι, οι Άραβες, οι Τουρκμένοι, οι Τσερκέζοι κι όλοι οι μουσουλμάνοι που κατοικούσαν εκεί αφομοιώθηκαν από τους ομόθρησκούς τους Κούρδους και στο Σασούν απέμειναν μόνο Αρμένιοι χριστιανοί και οι μουσουλμάνοι, τους οποίους το τουρκικό κράτος βάφτισε όλους Κούρδους.
Αμέσως μετά τη Γενοκτονία του 1915 σχεδόν όλες οι αραβικές οικογένειες του Σασούν βρέθηκαν με ένα ή περισσότερα ορφανά αρμενόπουλα στα χέρια. Αυτό έγινε ύστερα και από δική τους επιθυμία αλλά και από επιθυμία των απελπισμένων γονιών τους, οι οποίοι, προκειμένου να σώσουν τα παιδιά τους από τη σφαγή, προτιμούσαν να τα αφήσουν σε αραβικές οικογένειες παρά σε κουρδικές. Οι Άραβες δεν είχαν καμιά διαμάχη με τους Αρμένιους της περιοχής, και γενικά οι μεταξύ τους σχέσεις ήταν καλές. Εν αντιθέσει με τους Κούρδους, που οι συγκρούσεις και οι αντεγκλίσεις περιλαμβάνονταν στην καθημερινότητά τους, χωρίς φυσικά να ξεχνάμε τον καθοριστικό ρόλο που έπαιξαν στην εφαρμογή της Γενοκτονίας.
Από εκείνη την ώρα αρχίζει σιγά σιγά ο εξαραβισμός του Σασούν, καθώς οι αραβικές οικογένειες, με την προσθήκη των ορφανών αρμενόπουλων, πολλαπλασιάζονται. Με την επανάσταση των Κούρδων το 1937 και τη βίαιη κατάπνιξή της από το κεμαλικό καθεστώς αρχίζει η απομάκρυνση των Κούρδων από την περιοχή, καθώς εξορίζονται σε άλλα μακρινά σημεία της Τουρκίας, κι οι μεγάλες εκτάσεις που είχαν στην κατοχή τους περνάνε στα χέρια των «νομιμόφρονων» Αράβων. Η ενίσχυση των Αράβων, που έγιναν ο κυρίαρχος πληθυσμός στο Σασούν, ήταν κάτι που ευνοούσε τα σχέδια της Άγκυρας, καθώς εκμηδένιζε την πιθανή αρμενοκουρδική συνεργασία.
Όλη αυτή η κατάσταση σε ένα βαθμό θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήταν θετική για τους Αρμένιους, καθώς, μετά τη Γενοκτονία του 1915, όσοι Αρμένιοι κατάφεραν να γλιτώσουν τον θάνατο, αλλά έμειναν σε κουρδικές περιοχές, έχασαν τελείως την εθνική τους ταυτότητα κι εξισλαμίσθηκαν υπό τη βίαιη κουρδική κατοχή, ενώ στα αραβικά χωριά κατόρθωσαν να διατηρήσουν σε μεγάλο βαθμό και την αρμενικότητά τους και τη θρησκεία τους, με εξαίρεση τα βρέφη και τις πολύ μικρές ηλικίες που εξισλαμίσθηκαν.
Βάσει όλων των παραπάνω μπορούμε να ισχυριστούμε ότι οι Αρμένιοι του Σασούν που έμειναν στα αραβικά χωριά είναι οι πιο τυχεροί σε όλη την τουρκοκρατούμενη Δυτική Αρμενία, όπου ήταν και το επίκεντρο των σφαγών του 1915.
Η συνήθης φράση «αυτός είναι ο Αρμένης μου», που χρησιμοποιούταν ευρέως από τους Άραβες και αναφερόταν στα αρμενόπουλα που είχαν πάρει στην οικογένειά τους, ήταν αυτό που διαχώριζε τον Αρμένη ακόμα κι αν είχε εξισλαμισθεί, ακόμα κι αν μιλούσε μόνο αραβικά, η φράση που ουσιαστικά θύμιζε πάντα στον ίδιο αλλά και σε όλους τους άλλους την πραγματική του καταγωγή.
Το δύσβατο της περιοχής βοηθούσε την τοπική κοινωνία να μένει κλειστή και, σε συνδυασμό με τους πολύ στενούς οικογενειακούς δεσμούς, κατάφεραν να βοηθήσουν τους Αρμένιους του Σασούν όχι μόνο να μη χαθούν και αφομοιωθούν, αλλά και να πολλαπλασιαστούν και να κρατήσουν τα ήθη και τα έθιμά τους μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του ’70. Τότε ήταν που η νέα εθνικιστική πολιτική της Τουρκίας, που είχε αρχίσει τη δεκαετία του ’50 με σκοπό να εξαλείψει τις εθνικές και θρησκευτικές μειονότητες, έφτασε στο αποκορύφωμά της, και μαζί με πολλούς άλλους ανάγκασε και τους Αρμένιους του Σασούν να μεταναστεύσουν προς τα δυτικά, και κυρίως την Κωνσταντινούπολη.
Όσοι απέμειναν, προκειμένου να μη χάσουν τα σπίτια και τα κτήματά τους, αναγκαστικά εξισλαμίσθηκαν σε βαθμό μεγαλύτερο κι από το 1915. Τη δεκαετία του ’90 έφθασαν στην Κωνσταντινούπολη και οι τελευταίες αραβόφωνες αρμενικές οικογένειες, έχοντας ως αποτέλεσμα στο Σασούν σήμερα να έχουν απομείνει μόνο 4 αρμενικές οικογένειες σε 3 χωριά της περιοχής, οι οποίες μιλάνε δυστυχώς μόνο αραβικά.