|
Αρμάν Μενετιάν
Τευχος: Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2010
Ανανιά Σιρακατσί:
ο πατέρας των φυσικών επιστημών
Θεωρείται ο μεγαλύτερος αρμένιος επιστήμονας του μεσαίωνα και πατέρας των φυσικών επιστημών στην Αρμενία. Ο Ανανιά Σιρακατσί έζησε τον 7ο αιώνα και ήταν ο πρώτος που έθεσε γερές βάσεις για τις φυσικές επιστήμες στην Αρμενία. Είναι άγνωστη η γενέτειρά του, με κάποιους ερευνητές να υποστηρίζουν πως γεννήθηκε στο χωριό Σιρακαβάν ή στο χωριό Ανανιά, τα οποία βρίσκονται στην επαρχία Σιράκ, ενώ άλλοι πιστεύουν πως γεννήθηκε στην πόλη Ανί. Αφού έλαβε τη βασική του εκπαίδευση στην πατρίδα του, έπειτα για να εμβαθύνει τις γνώσεις του ειδικότερα στα μαθηματικά, τα οποία θεωρούσε «μητέρα όλων των επιστημών», επί 11 χρόνια ταξίδεψε στο εξωτερικό. Οκτώ απ’ αυτά τα χρόνια τα πέρασε στη σχολή του φημισμένου Τυχικού, Έλληνα της Τραπεζούντας, ο οποίος είχε γνώση της αρμενικής γλώσσας, μελετώντας και ενισχύοντας σε πολύ μεγάλο βαθμό τις γνώσεις του στα μαθηματικά και σε άλλες επιστήμες. Ολοκληρώνοντας τις σπουδές του γύρισε στην Αρμενία, όπου ίδρυσε τη δική του σχολή και υπήρξε ίσως ο πρώτος επιστήμονας που εισήγαγε τις επιστήμες δυναμικά στην Αρμενία.
Ο Ανανιά Σιρακατσί αφιέρωσε τη ζωή του στις επιστήμες, ασχολούμενος με την αστρονομία, τα μαθηματικά, τη γεωγραφία, τη χρονολόγηση και με άλλα επιστημονικά πεδία. Στο χώρο της αστρονομίας μελέτησε τη Σελήνη, τον Ήλιο, τη Γη και τα φαινόμενα που συνοδεύουν αυτά τα ουράνια σώματα. Πίστευε πως η Γη είναι σφαιρική και πως το φως ταξιδεύει πιο γρήγορα από τον ήχο. Θεωρούσε ότι ο Γαλαξίας μας είναι μια μάζα ενός μεγάλου αριθμού αμυδρών άστρων. Επίσης, δίπλα στις υπόλοιπες σχετικά ορθές θεωρήσεις του, εξηγούσε πως η Σελήνη δεν έχει το δικό της φως αλλά αντανακλά το φως του Ηλίου, ενώ έδωσε σωστές απαντήσεις για τις φάσεις της Σελήνης, τις εκλείψεις της Σελήνης και του Ηλίου και τις παλίρροιες. Το βιβλίο που συνέγραψε με τίτλο «Κοσμογραφία και το Ημερολόγιο» αποτελείται από 48 κεφάλαια, στα οποία καταπιάνεται με θέματα αστρονομίας, μετεωρολογίας, φυσικής γεωγραφίας και χρονολόγησης. Όσον αφορά τη χρονολόγηση, είναι ενδιαφέρον να αναφέρουμε πως του ζητήθηκε από την Αρμενική Αποστολική Εκκλησία να τροποποιήσει το αρμενικό ημερολόγιο.
Έτσι, μέσα σε δύο χρόνια ο Σιρακατσί δημιούργησε ένα καινούργιο ημερολόγιο βασισμένο σε έναν κύκλο 532 ετών το οποίο ήταν πιο εύκολο στη χρήση για τον υπολογισμό των αρμενικών γιορτών, όμως τελικά δεν υιοθετήθηκε από την Εκκλησία.
Οι έρευνές και το συγγραφικό του έργο εκτείνονται ακόμα παραπέρα, μιας και έγραψε ποικίλα βιβλία σχετικά με την αστρονομία, τα μαθηματικά, τη γεωγραφία και τα υπόλοιπα θέματα με τα οποία ασχολήθηκε και για αιώνες ολόκληρους οι μαθητές διδάσκονταν τις επιστήμες από τα δικά του βιβλία.
Ένα από τα μεγαλύτερα έργα του είναι η «Γεωγραφία», μια εκτενής καταγραφή και μελέτη της αρμενικής γεωγραφίας αλλά και της γεωγραφίας της ευρύτερης περιοχής του Καυκάσου και άλλων γειτονικών περιοχών της Αρμενίας. Μέχρι πρόσφατα, το έργο αποδιδόταν στον Μοβσές Χορενατσί, αλλά οι έρευνες δείχνουν πως ο Σιρακατσί είναι ο πραγματικός συγγραφέας του. Παρ’ όλο που οι πληροφορίες δεν έχουν διασταυρωθεί πλήρως, η ζυγαριά γέρνει προς την πλευρά του Ανανιά Σιρακατσί.
Ο Ανανιά Σιρακατσί εκπόνησε πολλές μελέτες στο χώρο των επιστημών, μεταλαμπάδευσε ανεκτίμητες γνώσεις στους Αρμένιους αλλά και στους ξένους που επωφελήθηκαν από τις ανακαλύψεις και τις θεωρίες που διατύπωσε και δικαίως θεωρείται ο πατέρας των φυσικών επιστημών της Αρμενίας.
Βίκτωρ Χαμπαρτσουμιάν:
ένας από τους σημαντικότερους αστρονόμους του κόσμου
Ο Βίκτωρ Χαμαζάσπ Χαμπαρτσουμιάν γεννήθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου 1908 στην Τιφλίδα και πέθανε στις 12 Αυγούστου 1996 στο Μπιουρακάν. Αποφοιτώντας από το Πανεπιστήμιο του Λένινγκραντ και ολοκληρώνοντας τις μεταπτυχιακές σπουδές του στο Αστεροσκοπείο του Πούλκοβο, ίδρυσε στο Πανεπιστήμιο του Λένινγκραντ το πρώτο τμήμα αστροφυσικής στη Σοβιετική Ένωση το 1937, το οποίο διηύθυνε έως το 1947. Το 1943 έγινε ένα από τα πρώτα ιδρυτικά μέλη, όπως επίσης και αντιπρόεδρος της Αρμενικής Ακαδημίας Επιστημών. Το 1947 αναγορεύτηκε πρόεδρος της Ακαδημίας, ενώ από το 1993 ήταν ο επίτιμος πρόεδρός της.
Το 1947 ίδρυσε το Αστροφυσικό Αστεροσκοπείο του Μπιουρακάν, το οποίο επί πολλές δεκαετίες διηύθυνε ο ίδιος, ήταν επιστημονικός επικεφαλής του και από το 1988 ήταν ο επίτιμος διευθυντής του Αστεροσκοπείου. Ο Χαμπαρτσουμιάν αναμφίβολα άνοιξε νέους ορίζοντες στο χώρο της αστροφυσικής. Οι έρευνες που έκανε σχετικά με τη φυσική των αεριωδών νεφελωμάτων και η θεωρία της μεταφοράς της ακτινοβολίας θεωρούνται κλασικές. Ασχολήθηκε, επίσης, με την εξέλιξη των άστρων και με την ακατάπαυστη έρευνα που διενεργούσε, ανακάλυψε ανάμεσα σε άλλα κι έναν καινούργιο τύπο αστρικών συστημάτων, ο οποίος αποτελείται από σχετικά νέα άστρα με παρόμοιο φασματικό τύπο. Πολύ σημαντική ήταν και η δουλειά του για την εξέλιξη των γαλαξιών, όπως και οι παρατηρήσεις και οι έρευνές που διεξήγαγε για να εξηγήσει τη συμπεριφορά των πυρήνων των γαλαξιών. Αξίζει να αναφερθεί, πως οι ενεργοί γαλαξιακοί πυρήνες είναι το κύριο αντικείμενο μελέτης των αστρονόμων που ασχολούνται με την υπεργαλαξιακή αστρονομία. Αλλά και πέρα από αυτό, έκανε πολλές βαρυσήμαντες έρευνες, όπως για τη δυναμική των άστρων - καθιερώνοντας μια νέα βάση για τη στατιστική μηχανική των αστρικών συστημάτων - και για πολλά άλλα θέματα γύρω από τον τομέα της αστροφυσικής.
Δίχως άλλο ο Βίκτωρ Χαμπαρτσουμιάν είναι η πιο εμβληματική μορφή των επιστημών στην Αρμενία και σε μεγάλο βαθμό και στην πάλαι πότε Σοβιετική Ένωση. Αυτό αποδεικνύεται όχι μόνο από τις σημαντικές ανακαλύψεις που έκανε αλλά και από τις τιμές που του απονεμήθηκαν. Μεταξύ άλλων του είχαν απονεμηθεί κρατικά βραβεία της πρώην Ε.Σ.Σ.Δ., όπως, επίσης, χρυσά μετάλλια από ακαδημίες και επιστημονικές οργανώσεις.
Είχε ανακηρυχθεί επίτιμο μέλος 28 Επιστημονικών Ακαδημιών, όπως και επίτιμος δόκτωρ σε διάφορα πανεπιστήμια ανά τον κόσμο. Το 1994 ανακηρύχθηκε Εθνικός Ήρωας της Αρμενίας. Επίσης, είχε διατελέσει πρόεδρος και αντιπρόεδρος της Παγκόσμιας Αστρονομικής Ένωσης (1961-1964), όπως επίσης δυο φορές πρόεδρος της Παγκόσμιας Επιτροπής Επιστημονικών Ενώσεων (1966-1972), αποδεικνύοντας πως δίκαια θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους αστρονόμους και επιστήμονες παγκοσμίως.
Λουντβίγκ Μιρζογιάν:
ερευνητής των άστρων-φωτοβολίδων
Ο Λουντβίγκ Β. Μιρζογιάν γεννήθηκε στο Ερεβάν, την Πρωτομαγιά του 1923. Αποφοίτησε από το Κρατικό Πανεπιστήμιο του Ερεβάν το 1947 και μετά από πρόσκληση του Βίκτωρ Χαμπαρτσουμιάν, ξεκίνησε να εργάζεται στο Αστεροσκοπείο του Μπιουρακάν, όπου δούλεψε ως το τέλος της ζωής του.
Από το 1953-1959 ο Μιρζογιάν ήταν ο Επιστημονικός Γραμματέας του Αστεροσκοπείου του Μπιουρακάν και από το 1959-1986 ήταν υποδιευθυντής του επιστημονικού προσωπικού. Ταυτόχρονα, από το 1965 έως και το θάνατό του, κατείχε τη θέση του Επικεφαλούς του Τμήματος της Φυσικής των άστρων και των νεφελωμάτων του Αστεροσκοπείου. Τα επιστημονικά ενδιαφέροντα του Μιρζογιάν ήταν ποικίλα και περιελάμβαναν μεταξύ άλλων, τη φασματοσκοπική μελέτη γιγαντιαίων θερμών άστρων και τη μελέτη και έρευνα άστρων-φωτοβολίδων, δηλαδή άστρων που αναλάμπουν ξαφνικά και που άνηκαν σε ομάδες άστρων. Όσον αφορά την έρευνα των άστρων-φωτοβολίδων, ο Μιρζογιάν επί πολλά έτη ήταν ο συντονιστής αυτού του προγράμματος, στο οποίο συμμετείχαν αστρονόμοι από διάφορες χώρες του κόσμου. Οι ανακαλύψεις του σε αυτό το πεδίο ήταν εξαιρετικά σημαντικές, μιας και μελέτησε εκατοντάδες τέτοια άστρα. Η προσφορά του επεκτεινόταν και στο παιδαγωγικό πεδίο, μιας και επί μισό αιώνα δίδασκε στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Ερεβάν, προετοιμάζοντας τις καινούργιες γενιές των αρμενίων, αλλά και άλλων εθνικοτήτων, αστρονόμων. Το συγγραφικό του έργο είναι επίσης ογκωδέστατο, αν λάβουμε υπ’ όψη τις 271 δημοσιεύσεις του, ανάμεσα στις οποίες βρίσκουμε επιστημονικές διατριβές, επιστημονικά άρθρα και πολλά βιβλία. Σε αυτό το σημείο να προσθέσουμε πως ο Μιρζογιάν από το 1965 ήταν αναπληρωτής εκδότης και από το 1988 εκδότης του αστρονομικού περιοδικού Astrofizika.
Διετέλεσε μέλος πολλών αστρονομικών ενώσεων όπως της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης και της αντίστοιχης ευρωπαϊκής. Ακόμα, είχε βραβευτεί στη Σοβιετική Αρμενία το 1974 ως Τιμημένος Εργάτης των Επιστημών της Αρμενικής Σ.Σ.Δ.. Ο Λουντβίγκ Μιρζογιάν πέθανε στο Ερεβάν στις 20 Ιουλίου 1999.
Κρικόρ Γκουρζαντιάν:
πρωτοπόρος της διαστημικής αστρονομίας
Ο Κρικόρ Αράμ Γκουρζαντιάν γεννήθηκε στις 15 Οκτωβρίου 1922 στη Βαγδάτη, από γονείς που είχαν έρθει το 1915 από τη Δυτική Αρμενία. Αποφοιτώντας από το Πολυτεχνικό Ινστιτούτο του Ερεβάν το 1944 έγινε μεταπτυχιακός φοιτητής υπό την εποπτεία του Βίκτωρ Χαμπαρτσουμιάν. Ανήκοντας στην ιδρυτική ομάδα του Αστεροσκοπείου του Μπιουρακάν, έγινε επικεφαλής ενός εργαστηρίου και τη δεκαετία του 1960 υποδιευθυντής του Αστεροσκοπείου για τον κλάδο της διαστημικής έρευνας, ενώ αργότερα έγινε ο επικεφαλής αυτού του κλάδου. Το 1971 ίδρυσε και έγινε επικεφαλής του Εργαστηρίου Διαστημικής Αστρονομίας του Γκαρνί.
Θεωρείται ένας από τους πρωτοπόρους της διαστημικής αστρονομίας. Τη δεκαετία του 1960 ήταν υπεύθυνος για τις παρατηρήσεις με υπεριώδη ακτινοβολία και ακτίνες Χ, χρησιμοποιώντας βαλλιστικούς πυραύλους R-5. Αργότερα ασχολήθηκε με τη σχεδίαση διαστημικών παρατηρητηρίων, τα οποία θα έμπαιναν στην τροχιά της Γης. Τον Απρίλιο του 1971 το πρώτο του εγχείρημα έλαβε σάρκα και οστά, με το Σαλιούτ 1, τον πρώτο διαστημικό σταθμό, να μεταφέρει το Όριον 1, το πρώτο διαστημικό τηλεσκόπιο και δημιούργημα του Γκουρζαντιάν. Δύο χρόνια αργότερα, τον Δεκέμβριο του 1973, το διαστημόπλοιο Σογιούζ μετέφερε το διαστημικό τηλεσκόπιο-αστεροσκοπείο Όριον 2, το οποίο ήταν το μέγα έργον του αστρονόμου, μιας και το διαστημικό αστεροσκοπείο μεταξύ άλλων κατέγραψε το φάσμα χιλιάδων εξαιρετικά αμυδρών άστρων, ενώ έκανε σημαντικές ανακαλύψεις και έδωσε ακόμη πολλά ανεκτίμητα στοιχεία, τα οποία είχαν για πρώτη φορά οι αστρονόμοι την ευκαιρία να μελετήσουν. Είναι πράγματι ενδιαφέρον να αναφέρουμε, πως ο Γκουρζαντιάν τη δεκαετία του 1960 διατύπωσε την υπόθεση, ότι τα πλανητικά νεφελώματα μπορεί να έχουν μαγνητικά πεδία, κάτι το οποίο τελικά επιβεβαιώθηκε επιστημονικά το 2005. Τη δεκαετία του 1990 ανέπτυξε τις θεωρίες της κοινής χρωμόσφαιρας κοντινών διπλών άστρων και της εξέλιξης των διπλών σφαιροειδών σμηνών.
Επί πολλές δεκαετίες έδινε διαλέξεις θεωρητικής αστροφυσικής στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Ερεβάν και μηχανικής στο Πολυτεχνικό Ινστιτούτο. Έχει εκδώσει περισσότερες από 200 μελέτες, είναι μέλος της Αρμενικής Ακαδημίας Επιστημών, ενώ τιμήθηκε το 1975 ως Δραστήριος Επιστήμονας της Αρμενίας.
Βενιαμίν Μαρκαριάν:
όπως λέμε Γαλαξίες Μαρκαριάνς
Ο Βενιαμίν Γεγισέ Μαρκαριάν γεννήθηκε στις 29 Νο-εμβρίου 1913 στο Σουλαβέρ (σημερινό Σαχουμιάν) της Γεωργίας και πέθανε στις 29 Σεπτεμβρίου 1985.
Αποφοίτησε με άριστα το 1938 από το τμήμα Φυσικής-Μαθηματικών του Κρατικού Πανεπιστημίου του Ερεβάν. Συνέχισε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Λένινγκραντ με ειδικότητα στην αστροφυσική, αλλά δεν κατάφερε να αποφοιτήσει λόγω του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Γυρνώντας στην Αρμενία, τον κάλεσαν στο στρατό και ως εκ τούτου υπηρέτησε στο Ιράν με τις σοβιετικές δυνάμεις, επιστρέφοντας ξανά στην Αρμενία μετά την ολοκλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων.
Ο Μαρκαριάν δούλεψε επί αρκετά χρόνια ως λέκτορας στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Ερεβάν, κάνοντας παράλληλα έρευνες στο Αστρονομικό Αστεροσκοπείο του Ερεβάν. Όπως ο Χαμπαρτσουμιάν, έτσι και ο Μαρκαριάν ήταν από τους ανθρώπους που έδωσαν σάρκα και οστά στο Αστεροσκοπείο του Μπιουρακάν. Όλα τα τηλεσκόπια του Αστεροσκοπείου πλην ενός, τα τοποθέτησε και τα λειτουργούσε ο ίδιος ο Μαρκαριάν, ανοίγοντας έτσι το δρόμο για την παρατηρητική αστρονομία στην Αρμενία.
Το 1950 απονεμήθηκε στον ίδιο και στον Βίκτωρ Χαμπαρτσουμιάν το Κρατικό Βραβείο της Ε.Σ.Σ.Δ. για τη μελέτη τους πάνω σε έναν νέο τύπο αστρικών συστημάτων. Εντούτοις, η κύρια επιστημονική του ενασχόληση ήταν η έρευνα και μελέτη στο πεδίο της υπεργαλαξιακής αστρονομίας, όπου άφησε το στίγμα του με τα πορίσματα και τις ανακαλύψεις του. Οι γαλαξίες Μαρκαριάν ανακαλύφθηκαν από τον ίδιο, όπως προδίδει το όνομά τους, και για αρκετό καιρό ήταν το κύριο αντικείμενο ερευνών των απανταχού αστρονόμων λόγω της υπερβολικής εκπομπής υπεριώδους ακτινοβολίας από τους πυρήνες τους. Ακόμα, η φημισμένη «αλυσίδα» γαλαξιών Μαρκαριάν, είναι ένα από τα στολίδια που ανακάλυψε αυτός ο δεινός παρατηρητής των ουρανών, του οποίου τα επιτεύγματα στην αστρονομία δε χωράνε σε μια τόσο περιληπτική βιογραφία.
Ο Βενιαμίν Μαρκαριάν βραβεύτηκε πολλάκις στην Ε.Σ.Σ.Δ. για την προσφορά του στην ανάπτυξη της επιστήμης. Επίσης, διετέλεσε πρόεδρος και αντιπρόεδρος στην επιτροπή υπεργαλαξιακής αστρονομίας της Διεθνούς Αστρονομικής Ενώσεως.
Μέχρι το τέλος της ζωής του συνέχισε να ασχολείται με την αγαπημένη και κύρια δουλειά του, την υπεργαλαξιακή αστρονομία.
Μαράτ Αρακελιάν:
εξ ου οι Γαλαξίες Αρακελιάν
Ένας από τους μεγαλύτερους αρμένιους αστρονόμους, ο Μαράτ Αρσέν Αρακελιάν, γεννήθηκε στις 15 Ιανουαρίου 1929, στο Γκορίς της Αρμενίας. Σπούδασε στο Τμήμα Φυσικής και Μαθηματικών του Κρατικού Πανεπιστημίου του Ερεβάν (ΚΠΕ) και ειδικεύτηκε στην αστροφυσική αποφοιτώντας το 1951. Συνέχισε τις σπουδές του στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Λένινγκραντ παίρνοντας τον μεταπτυχιακό του τίτλο το 1955, ενώ μια χρονιά αργότερα, το 1956, ολοκλήρωσε τη διδακτορική του διατριβή με θέμα τη «Φασματοφωτομετρική έρευνα του Αλγκόλ».
Ο Αρακελιάν για δύο συναπτά έτη, από το 1957 μέχρι το 1959, συνδύασε τη δουλειά του με τη θέση του καθηγητή στο Τμήμα Αστροφυσικής του ΚΠΕ. Έπειτα, από το 1960 και για έξι χρόνια ήταν ερευνητής και έκανε διαλέξεις στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Λένινγκραντ. Τα βήματά του τον έφεραν πίσω στο Μπιουρακάν και το Ερεβάν, όπου συνδύασε την έρευνά του με μια θέση λέκτορα στο Τμήμα Αστροφυσικής του Κρατικού Πανεπιστημίου του Ερεβάν.
Το 1967 ήταν ίσως η χρονιά-ορόσημο για τον Αρακελιάν. Τότε ήταν που έγινε ένας από τους κύριους ερευνητές του Αστεροσκοπείου του Μπιουρακάν ανοίγοντας ακόμη περισσότερο τους ορίζοντες της αστρονομίας και ειδικότερα της υπεργαλαξιακής αστρονομίας, της οποίας ήταν θιασώτης. Μέσα σε 15 χρόνια έκανε εκτενέστατες έρευνες, φτάνοντας κάθε φορά σε σημαντικά επιστημονικά αποτελέσματα. Ανάμεσα σε άλλα, απέδειξε την υπεργαλαξιακή προέλευση των κβάσαρ, υπολόγισε τη διαστημική πυκνότητα των υπεργαλαξιακών αντικειμένων προτείνοντας συνάμα αρκετές μεθόδους για τη μελέτη των ιδιοτήτων τους, ενώ με ρώσους συναδέλφους του παρατήρησε και μελέτησε φασματοσκοπικά 800 κβάσαρ και αμυδρούς γαλαξίες. Το 1975 συνέταξε τον κατάλογο 621 «γαλαξιών με υψηλή λαμπρότητα επιφάνειας». Οι γαλαξίες αυτοί στη συνέχεια ονομάστηκαν Γαλαξίες Αρακελιάν προς τιμήν του αρμένιου αστρονόμου.
Ο Αρακελιάν το 1977 έκανε και το δεύτερο του διδακτορικό στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Μόσχας και έγινε Διδάκτωρ Επιστημών. Το 1982 εκλέχθηκε πρόεδρος του Τμήματος Αστροφυσικής και Θεωρητικής Φυσικής του Αρμενικού Κρατικού Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. Από το 1973 ήταν μέλος της Παγκόσμιας Αστρονομικής Ένωσης. Δεκάδες διατριβές του είχαν δημοσιευτεί σε διάφορα περιοδικά αστροφυσικής, κάποια από τα οποία ήταν τα ξακουστά περιοδικά Nature, Astronomical Journal και Astrophysical Journal.
Ο Μαράτ Αρακελιάν πέθανε στη Μόσχα, στις 20 Ιανουαρίου 1983, σε ηλικία 54 ετών.
|
