Τεύχος: Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2010

Αγροτικός τομέας της Αρμενίας

Η μελέτη του αγροτικού τομέα της Αρμενίας αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της ιδιαίτερης σημασίας που είναι δυνατόν να παίξει ο τομέας της πρωτογενούς αγροτικής παραγωγής για μια περιοχή με ισχυρή βιομηχανική ανάπτυξη. Συγκεκριμένα, η Αρμενία ως πρώην Σ.Σ.Δ. παρουσίαζε έναν εξαιρετικά ανεπτυγμένο βιομηχανικό τομέα και ικανοποιούσε σε μεγάλο βαθμό τις ανάγκες της για αγροτικά προϊόντα με εισαγωγές από τις πρώην ομόσπονδες δημοκρατίες. Όμως με την ανεξαρτητοποίηση της χώρας στις αρχές της δεκαετίας του ’90 «έκλεισαν» πολλές βιομηχανίες, με επακόλουθο τη δραματική μείωση του ΑΕΠ της χώρας (σχεδόν στο μισό). Αντίθετα, οι ακαθάριστες γεωργικές πρόσοδοι παρέμειναν σταθερές, ενώ από το 1997 ξεκίνησε η ανοδική τους πορεία που προσφέρει έναν πολύτιμο πυλώνα σταθεροποίησης και ανάπτυξης της εθνικής οικονομίας.

Σήμερα, από τα συνολικά 29.800 τ.χλμ. της Αρμενίας τα 13.944 τ.χλμ. θεωρούνται κατάλληλα για τη γεωργία. Ειδικότερα, το 35,5% (494.300 εκτάρια) αποτελούν αρδεύσιμες εκτάσεις, το 10% (138.900 εκτάρια) αρόσιμες, το 6,4% (63.800 εκτάρια) χορτολιβαδικές και το 49,9% (694.000 εκτάρια) βοσκότοποι. Η ιδιωτικοποίηση όμως της γης είχε ως συνέπεια τον πολυτεμαχιαμό του κλήρου, αφού 338.502 εκμεταλλεύσεις μοιράζονται 468.600 εκτάρια αγροτικής γης. Έτσι, το μέσο μέγεθος της αγροτικής εκμετάλλευσης είναι 1,38 εκτάρια (1 εκτάριο=10 στρέμματα), το δε 77% των εκμεταλλεύσεων έχει μέγεθος μικρότερο από 2 εκτάρια και καλύπτει το 88% των γεωργικών εκτάσεων κρατώντας χαμηλές τις εισροές στη γεωργία. Ενδεικτικά μεγέθη είναι ο υποδεκαπλασιασμός της κατανάλωσης των νιτρικών λιπασμάτων και των μέσων φυτοπροστασίας, η κατά 50% μείωση της οργανικής λίπανσης και το ποσοστό των γεωργών που κατέχουν ιδιόκτητο ελκυστήρα (χαμηλότερος του 40%). Ωστόσο, η γεωργία αποτελεί μια σαφή διέξοδο στο πρόβλημα της ανεργίας, ειδικότερα στην περιφέρεια, απασχολώντας σήμερα περίπου 510.000 άτομα (σχεδόν το 30% του πληθυσμού), από τα οποία το 42 % είναι γυναίκες.

Βέβαια η διέξοδος από την ανεργία που προσφέρει ο αγροτικός τομέας δεν λύνει ουσιαστικά το πρόβλημα, αφού ο μισός σχεδόν πληθυσμός της υπαίθρου (47,5%) ζει κάτω από το όριο της φτώχιας. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός, ότι το ποσοστό αυτό το 2003 ξεπέρασε για πρώτη φορά το αντίστοιχο ποσοστό των αστικών περιοχών (39,7%). Διαπιστώθηκε δηλαδή, ότι η κατά 12% επιτευχθείσα μείωση του ποσοστού της φτώχειας σε εθνικό επίπεδο κατευθύνθηκε σχεδόν αποκλειστικά στις αστικές περιοχές, αφήνοντας απροστάτευτους τους κατοίκους της περιφέρειας. Οι τελευταίοι, γεωργοί και κτηνοτρόφοι στη μεγάλη τους πλειοψηφία, αντιμετωπίζουν (λόγω μετάβασης από κρατική σε ελεύθερη αγορά) σημαντικά προβλήματα σχετικά με την καθετοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας και την ισχύουσα νομοθεσία. Δηλαδή υπάρχει πρόβλημα πρόσβασης σε βασικά παραγωγικά μέσα, όπως λιπάσματα, ζωοτροφές, σπόροι, αγροχημικά, γεωργικά μηχανήματα και εργαλεία και δυσκολία εύρεσης αξιόπιστων αγορών που θα απορροφήσουν την παραγωγή τους. Με την ιδιωτικοποίηση των καλλιεργειών οι μεγάλες αγροτικές βιομηχανίες απώλεσαν αφενός τους βασικούς τους προμηθευτές (σοβιετικού τύπου αγροκτήματα) και αφετέρου τη σύνδεση με τους προμηθευτές των πρώτων υλών (υλικά συσκευασίας, αναλώσιμα, κλπ), αλλά και τη σίγουρη αγορά που προσέφεραν οι μεγάλες κρατικές παραγγελίες. Το κενό που άφησε η διάλυση των μεγάλων βιομηχανικών μονάδων της σοβιετικής εποχής καλούνται τώρα να καλύψουν οι νεοϊδρυθείσες μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Αυτές, αποτελούν το κύριο παραγωγικό δυναμικό της χώρας (συμμετέχουν στο ΑΕΠ κατά 39%, προσφέροντας σε εθνικό επίπεδο περισσότερες από τις μισές θέσεις εργασίας), όμως στον αγροτικό τομέα δεν έχουν ακόμα καταφέρει να κατακτήσουν τη θέση που τους αναλογεί.

Το ισχύον νομικό πλαίσιο που καθορίζει την αγροτική παραγωγή παρότι αποτελεί ένα καλό υπόβαθρο, δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί. Έτσι, έχουν ήδη εκδοθεί οι κανονιστικές διατάξεις που αφορούν τη σποροπαραγωγή, τον αγρονομικό έλεγχο, την προστασία της επιλογής στόχων και τη φυτοπροστασία-καραντίνα των φυτών, αλλά απομένουν πολλά σημαντικά θέματα όπως η οργάνωση των συνεταιρισμών, η διασφάλιση της ασφάλειας και ποιότητας των αγροτικών προϊόντων και η εισαγωγή και πώληση αγροχημικών. Επιπλέον, είναι απαραίτητη η μεταφορά και προσαρμογή μέρους της κοινοτικής νομοθεσίας στο εθνικό νομοθετικό πλαίσιο, με σκοπό την εκπλήρωση των ελάχιστων επιπέδων ασφάλειας και ποιότητας των αγροτικών προϊόντων ή και παραγώγων τους που προορίζονται για τις ευρωπαϊκές αγορές. Ως πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα αδυναμίας της ισχύουσας νομοθεσίας αναφέρεται η διαδικασία χορήγησης άδειας εξαγωγής, η οποία συμπεριλαμβάνει 4 διαφορετικές και διαδοχικές αδειοδοτήσεις από 4 διαφορετικούς φορείς με κατάθεση δείγματος του προς εξαγωγή προϊόντος στον κάθε φορέα ξεχωριστά.

Δράσεις της Ελλάδας

Η ελληνική κυβέρνηση στα πλαίσια της ΥΔΑΣ του υπ. Εξωτερικών (Hellenic Aid) χρηματοδότησε τη διενέργεια τεσσάρων έργων (2007-2010), που υλοποιήθηκαν από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών με υπεύθυνο τον καθηγητή Σέρκο Χαρουτουνιάν. Συγκεκριμένα, υλοποιήθηκε μια δράση με τοπικό ενδιαφέρον και τρεις με υπερτοπικό ενδιαφέρον.

Μονάδα παραγωγής ζωοτροφών στην επαρχία Mασίς

Για την Αρμενία ο κτηνοτροφικός τομέας αποτελεί έναν ιδιαίτερα δυναμικό κλάδο της αγροτικής οικονομίας με σημαντικές προοπτικές ανάπτυξης, αφού σε πολλές περιοχές της χώρας η διαμόρφωση του εδάφους και οι κλιματικές συνθήκες ευνοούν την ανάπτυξη της κτηνοτροφίας. Όμως, η δυσκολία πρόσβασης σε φτηνές-ποιοτικές ζωοτροφές (όλες εισάγονται) και η έλλειψη της απαραίτητης τεχνογνωσίας για τη διατροφή των ζώων αποτελούν αναμφισβήτητα πολύ σημαντικούς παράγοντες ανάσχεσης της ανάπτυξης. Αυτά αποτυπώνονται στο παρακάτω γράφημα που απεικονίζει την εντυπωσιακή αύξηση του ΑΕΠ της χώρας και τη στασιμότητα του ποσού που αντιστοιχεί στην κτηνοτροφία (σχεδόν στάσιμο στα 10-12 δις AMD). Το έργο που υλοποιήθηκε είχε ως στόχο τη δημιουργία-λειτουργία μιας πρότυπης μονάδας παραγωγής ζωοτροφών -δυναμικότητας 3,5 τόνων την ώρα- η οποία θα παράγει ποιοτικές και φτηνές ζωοτροφές (για χοίρους, αγελάδες, κοτόπουλα κλπ). Η μονάδα εγκαταστάθηκε στην περιφέρεια του Mασίς στο χωριό Aβσάρ σε κτίριο που διέθεσε η κοινότητα και ήδη λειτουργεί, παράγοντας φτηνές και προσβάσιμες σε όλους ποιοτικές ζωοτροφές. Επιπλέον, διαθέτει ποικιλία συνταγών και σιτηρεσίων (προγράμματα διατροφής) για όλα τα ζώα, τα οποία διατίθενται στους ενδιαφερόμενους κτηνοτρόφους. Η μονάδα διαθέτει όλα τα σύγχρονα μέσα παραγωγής, πιστοποίησης και συσκευασίας. Η επίσημη παράδοσή της στις αρχές της Αρμενίας εκκρεμεί για το εγγύς μέλλον.

Ίδρυση-λειτουργία εργαστηρίου ελέγχου φυτοφαρμάκων

Ιδρύθηκε και λειτουργεί εργαστήριο ελέγχου υπολειμμάτων των φυτοφαρμάκων σε τρόφιμα και αγροτικά προϊόντα, γεγονός που αποτελεί ένα πρώτο βήμα για τη δημιουργία συστήματος ασφάλειας τροφίμων στη χώρα. Το σύστημα που αναπτύχθηκε και παραδόθηκε είναι ικανό να ανιχνεύει υπολείμματα περισσότερων από 100 φυτοφαρμάκων (σε μέρη στο εκατομμύριο) σε όλα τα φυτικά προϊόντα, φρούτα, λαχανικά, δημητριακά, αλεύρια φρέσκα ή μεταποιημένα. Η διαχείριση εργαστηρίου ανατέθηκε σε υπηρεσία του υπουργείου Γεωργίας της Αρμενίας (Food Safety & Veterinary Inspection οf Armenia), η οποία εφεξής θα είναι υπεύθυνη για τη διενέργεια των ελέγχων των τροφίμων στη χώρα. Στις 25/11/2008 πραγματοποιήθηκαν τα επίσημα εγκαίνια του έργου και η παράδοση του εξοπλισμού στον πρωθυπουργό της Αρμενίας Ν. Σαρκισιάν, ο οποίος με την παρουσία του υποδήλωσε τη σημασία του έργου για την χώρα.

Επέκταση του εργαστηρίου

Μετά τη λειτουργία του εργαστηρίου προσδιορισμού των φυτοφαρμάκων, αξιολογήθηκε ως πρωταρχική ανάγκη από το αρμόδιο υπουργείο Γεωργίας της Αρμενίας η επέκταση του εργαστηρίου αυτού με τη δημιουργία και λειτουργία τμήματος ελέγχου των υδάτινων πόρων. Κύριες δραστηριότητες του νέου εργαστηρίου είναι η ανίχνευση-προσδιορισμός των νιτρικών αλάτων και βαρέων μετάλλων που υπάρχουν στο πόσιμο και αρδεύσιμο νερό. Οι αναλύσεις αυτές είναι ιδιαίτερα σημαντικές για την πρόληψη της εισόδου των ρυπαντών στην τροφική αλυσίδα. Το έγο ολοκληρώθηκε και παραδόθηκε το 2010 στην υπηρεσία του υπουργείου Γεωργίας της Αρμενίας.

Παροχή μέσων καλλιέργειας, συντήρησης,

εμπορίας σε αγρότες του Tαβούς

Το έργο που υλοποιήθηκε είχε ως στόχο τη βελτίωση του εισοδήματος των γεωργών της επαρχίας Πακραντασέν (περιφέρεια Tαβούς) με την παροχή σύγχρονων μέσων καλλιέργειας (τέσσερα τρακτέρ με πλήρη εξοπλισμό σε γεωργικά εργαλεία), συντήρησης (κτήριο με ψυκτικό θάλαμο 200 τόνων και όλες τις απαραίτητες εγκαταστάσεις) και εμπορίας (φορτηγό για μεταφορά φρούτων, διαδικτυακός τόπος) των προϊόντων τους. Για τη διαχείρησή τους ιδρύθηκε ένωση αγροτών με οργανωμένο γραφείο και διδικτυακό τόπο (www.tavushfood.com). Στις 15/9/2008 πραγματοποιήθηκαν τα επίσημα εγκαίνια του έργου και η παράδοση του εξοπλισμού στις αρχές της Αρμενίας. Στην τελετή παρέστη ο υπουργός Γεωργίας της Αρμενίας Α. Κρικοριάν, ο έλληνας Πρέσβης Ι. Κορίνθιος, η βουλευτής Ρο-ξάννα Aρακελιάν, ένας δήμαρχος και πέντε κοινοτάρχες της περιοχής και περίπου 150 γεωργοί.